Вяршыні беларускай транспланталогii: нырка, печань... сэрца!

Источник материала:

Вясна 2008 года стала для беларускiх медыкаў прыкметная тым, што ў Беларусi паспяхова прайшлi першыя аперацыi па перасадцы печанi. Эксперты сусветнай арганiзацыi аховы здароўя сцвярджаюць, што трансплантацыя менавiта гэтага органа з’яўляецца iндыкатарам, якi гаворыць аб высокiм узроўнi развiцця аховы здароўя ў краiне i хiрургii ў прыватнасцi, — у транспланталогii аперацыя па перасадцы печанi лiчыцца самай складанай. Тым часам не за гарамi i першая ў Беларусi перасадка сэрца. Аб мiнулым, сучасным i будучым айчыннай транспланталогii карэспандэнт БЕЛТА размаўляе з <І>галоўным хiрургам Мiнiстэрства аховы здароўя Беларусi Iванам Пiкiрэнем.

— Iван Iванавiч, развiццё транспланталогii — адзiн з асноўных накiрункаў дзяржпраграмы развiцця аховы здароўя Беларусi на 2006—2010 гады. Калi першыя аперацыi па перасадцы органаў прыйшлi ў практыку беларускiх хiрургаў i якiя поспехi на рахунку ў айчынных трансплантолагаў?

— Пачнём з таго, што трансплантацыя, па вялiкiм рахунку, — гэта лячэнне захворванняў у той стадыi, калi iншыя метады прымяняць дарэмна — яны вычарпалi сябе. Аперацыя прапаноўвае замену органа, якi не функцыянуе. Калi яе не зрабiць, то чалавек асуджаны, бо асноўным паказчыкам да трансплантацыi з’яўляецца прагназаваная працягласць жыцця менш за год. Выканаўшы трансплантацыю органа, урачы дораць чалавеку новае жыццё — пасля аперацыi пацыенты вяртаюцца да актыўнага жыцця, да 50 працэнтаў — да працоўнай дзейнасцi.

У Беларусi першая аперацыя па перасадцы нырак была зроблена ў 4-й гарадской клiнiчнай бальнiцы Мiнска хiрургам Мiкалаем Саўчанкам у вераснi 1961 года. З таго часу падобныя аперацыi праводзяцца ў рэспублiцы пастаянна, але крыху хвалепадобна. Дзякуючы гэтаму сёння ў Беларусi больш за 200 чалавек з перасаджанай ныркай. Гэта не такая вялiкая лiчба, як хацелася б, але ўсё ж гэта працаздольныя людзi, якiя маюць магчымасць паўнацэнна жыць сярод нас.

Самы дрэнны год для беларускай трансплантацыi ныркi — 2005-ы. Не апошнюю ролю ў гэтым адыграла так званая справа маскоўскiх трансплантолагаў, якая атрымала шырокi рэзананс у прэсе. У той год у рэспублiцы было выканана ўсяго восем аперацый па перасадцы ныркi. У наступныя гады працэс стаў паступова наладжвацца, i ў 2006 годзе было выканана ўжо 20 трансплантацый (у 2004 годзе — 15). У студзенi 2007 года прынята новая рэдакцыя закона "Аб трансплантацыi органаў i тканак", у якiм абазначана новая пазiцыя, што атрымала назву прэзумпцыi згоды. Дзякуючы закону ў 2007 годзе ўжо 40 чалавек атрымалi новае жыццё з перасаджанай ныркай. Толькi за чатыры месяцы гэтага года выканана 30 трансплантацый. З 1993 года ў Беларусi выконваюцца аперацыi па перасадцы касцявога мозга. Сёння гэта паслуга аказваецца ў краiне ўсiм, хто мае ў ёй патрэбу. Адзiная iстотная праблема ў гэтым выпадку — падбор донара.

У красавiку гэтага года выкананы дзве аперацыi па перасадцы печанi. Трэцяя трансплантацыя адбудзецца самым блiжэйшым часам не ў экстраннай сiтуацыi, а ў планавым парадку пры наяўнасцi донара, а таксама апаратнага i лекавага забеспячэння.

— Якое значэнне ўкладзена ў паняцце "прэзумпцыя згоды"?

— Усе краiны свету ў дачыненнi да донарства органаў дзеляцца на дзве катэгорыi — у адной законнай лiчыцца прэзумпцыя згоды, у iншай — прэзумпцыя нязгоды. Прэзумпцыя згоды мае наўвазе, што калi чалавек не выказаў пры жыццi нязгоды з тым, што ў яго забяруць орган пасля смерцi, то ён згодны. Прэзумпцыя нязгоды гаворыць аб тым, што калi чалавек пры жыццi не выказаў згоды, што не згодны быць донарам пасля смерцi. Гэта значыць, у адпаведнасцi з беларускiм заканадаўствам кожны грамадзянiн нашай рэспублiкi можа заявiць сваю нязгоду з тым, каб у яго пасля смерцi забiралi органы. Калi пры жыццi ён гэтага не зрабiў, ён пагаджаецца на забор.

Прадстаўнiкi ўсiх сусветных рэлiгiй з’яўляюцца прыхiльнiкамi забору органаў пасля смерцi дзеля выратавання чыйгосьцi жыцця. Узорнай краiнай у гэтым плане з’яўляецца Iспанiя, дзе нават на дзвярах касцёлаў змешчаны плакаты з надпiсамi, якiя не заклiкаюць забiраць органы з сабой на нябёсы, таму што яны больш патрэбныя жывым.

— Уявiм, што чалавек не хоча, каб яго органы выкарыстоўвалiся пасля смерцi. Дзе ён можа зафiксаваць свае пажаданнi?

— Ён можа напiсаць заяву або сказаць аб гэтым усiм сваiм сваякам, можа пакiнуць заяву ў арганiзацыі аховы здароўя па месцы жыхарства. Калi ён не агучыў або не аформiў сваiх пажаданняў у пiсьмовай форме, то органы пасля смерцi могуць быць выкарыстаны для трансплантацыi.

— Раскажыце аб працэдуры забору органаў. Якiя дзеяннi медыкаў пры заборы з’яўляюцца супрацьзаконнымi?

— Для ажыццяўлення працэдуры забору органаў iснуе спецыяльная брыгада. Хiрург-трансплантолаг не мае права канстатацыi смерцi чалавека i нават прысутнiчаць пры гэтым. Каб выканаць забор i органы пасля смерцi чалавека былi жыццядзейнымi, павiнны быць праведзены вельмi сур’ёзныя медыцынскiя мерапрыемствы. Важным этапам працэсу з’яўляецца канстатацыя смерцi галаўнога мозга, якая павiнна быць даказана ўсiмi неабходнымi метадамi. Iснуе некалькi варыянтаў гэтай працэдуры — на аснове строгага набору прыкмет смерцi, а таксама з iнструментальным пацвярджэннем смерцi мозга. Канстатацыя першым спосабам больш працяглая па часе — яна патрабуе неаднаразовага збору спецыяльнай камiсii, якая фiксуе смерць. Але i канстатацыя смерцi не гаворыць аб тым, што орган будзе ўзяты, таму што медыцынскай апаратурай i медыкаментамi павiнен падтрымлiвацца стан унутранага асяроддзя арганiзма, пры якiм функцыянавалi б органы. Канстатацыя смерцi ажыццяўляецца згодна з пастановай Мiнiстэрства аховы здароўя, якая прынята ў 2002 годзе i адпавядае ўсiм еўрапейскiм стандартам.

Супрацьзаконны забор органаў правесцi ў "саматужных" умовах немагчыма — неабходна сур’ёзнае анестэзiялагiчнае i аперацыйнае забеспячэнне. Правапрымяняльная практыка ў рэспублiцы адрэгулявана добра, таму пытанняў крымiнальнай адказнасцi ўрачоў пры выкананнi ўсiх неабходных патрабаванняў забору органаў не ўзнiкае. Сваякi могуць мець прэтэнзii да любога этапа аказання медыцынскай дапамогi, але медыцынскiя работнiкi павiнны кiравацца нарматыўнымi прававымi актамi, каб пазбягаць такiх прэтэнзiй.

— На працягу якога часу пасля смерцi органы чалавека застаюцца жыццяздольнымi?

— На працягу трох гадзiн пасля смерцi павiнна быць перасаджана сэрца. Печань павiнна быць перасаджана на працягу шасцi гадзiн, нырка — да 24. Чым раней перасаджаны орган, тым лепшы вынiк. Тэхнiчна i арганiзацыйна гэта вельмi сур’ёзнае мерапрыемства. Улiчваючы гэту акалiчнасць, я лiчу несур’ёзнымi размовы аб тым, што з развiццём транспланталогii ў Беларусi органы нелегальным шляхам могуць быць вывезены за мяжу. Для забору органа патрабуецца сур’ёзнае аперацыйнае абсталяванне i падрыхтоўка донара. Ды i транспарцiроўка мае пэўныя цяжкасцi.

— Ёсць праблемы з аператыўнасцю работы брыгады на заборы органаў?

— Справа ў тым, што транспланталагiчная дапамога i служба каардынацыi ў Беларусi пакуль знаходзяцца не на дастатковым узроўнi — забор органаў выконваецца толькi ў Мiнску i прылеглых рэгiёнах. Вядзецца абмеркаванне пытання аб узаемадзеяннi розных службаў i мiнiстэрстваў, у прыватнасцi МНС, ДАI i МУС, Мiнiстэрства транспарту i камунiкацый, якiя могуць дапамагчы ў транспарцiроўцы брыгады па заборы ў любы рэгiён рэспублiкi, а таксама ў транспарцiроўцы донарскiх органаў.

— Як у Беларусi будзе вырашацца пытанне з няхваткай донарскiх органаў? Цi ёсць магчымасць далучыцца да сусветнага банка донарскiх органаў?

— Няхватка донарскiх органаў iснуе ва ўсiм свеце — гэта галоўная праблема на шляху развiцця транспланталогii. На гэтым этапе развiцця беларускай транспланталогii iнтэграванне ў сусветны банк органаў не мае сэнсу. Нават у межах Еўратрансплантанта гаворка не iдзе аб тым, што адна краiна толькi аддае або толькi бярэ органы — iдзе раўнацэнная замена, узаемны абмен, i мы ў выпадку iнтэгравання не папоўнiм рэсурсы колькасна — не ўсё так проста. Далучэнне да сусветнага банка можа спрасцiць некаторыя працэдуры падбору органаў, асаблiва ў экстранных выпадках, калi перасадку трэба рабiць вельмi хутка. Магчыма, у будучынi мы падыдзем да такой iнтэграцыi.

— Колькi беларусаў зараз маюць патрэбу ў перасадцы органаў?

— Чэргi пацыентаў, якiя маюць патрэбу ў перасадцы, — гэта вельмi сур’ёзная праблема. Улiчыць усiх немагчыма, але i без таго лiст чакання вялiкi i не выключана, што з часам будзе павялiчвацца. У лiсце чакання на трансплантацыю ныркi сёння знаходзяцца больш за 300 чалавек. Гэта людзi, якiя рэгулярна абследуюцца i чакаюць донарскага органа. Усе яны знаходзяцца на ныркавазамяняльнай тэрапii — функцыя ныркi можа падтрымлiвацца на працягу многiх гадоў. Праблема ў тым, што чалавек прывязаны да апарата гемадыялiзу, павiнен 2—3 разы на тыдзень прыязджаць у бальнiцу, абмежаваны ва ўжываннi ежы, вадкасцi, солi. Але ўжо тое, што беларускiя хiрургi выканалi ў мiнулым годзе 40 аперацый, гаворыць аб трансплантацыi, як аб рэальнасцi ў жыццi многiх, а не як аб чымсьцi далёкiм i фантастычным. Штогод у Беларусi ад хвароб печанi, цырозу памiраюць каля 2,5 тыс. чалавек. Iншая справа, што не ўсiм iм паказана трансплантацыя. Сёння каля ста чалавек пастаўлены на ўлiк i чакаюць перасадкi печанi. Тых, хто мае патрэбу, натуральна, больш — неабходна 50 трансплантацый у год на 1 млн жыхароў. Для нашай краiны 500 трансплантацый у год — сусветны паказчык, да якога ў Беларусi павiнны iмкнуцца.

— Якi спосаб атрымання трансплантантаў пераважае ў Беларусi — атрыманне органаў ад памерлых або забор у сваякоў?

— Ад сваякоў можна перасадзiць толькi парны орган, якi добра функцыянуе. Таксама можна забраць частку органа — печанi або кiшэчнiка, падстраўнiкавай залозы. У заборы ад сваякоў урачы моцна абмежаваны, усё-такi ў Беларусi пераважае донарства ад загiнулых. Аднак усе намаганнi павiнны быць накiраваны на тое, каб папулярызаваць донарства ад жывых.

— Iван Iванавiч, якiя праблемы на шляху развiцця транспланталогii iснуюць у Беларусi зараз?

— Гэта згаданая вышэй праблема няхваткi донарскiх органаў, недасканаласць маральных устояў сучаснага грамадства, якое не заўсёды iдзе насустрач трансплантолагам, якiя выступаюць за выратаванне жыццяў, а таксама праблема падрыхтоўкi i перападрыхтоўкi медыцынскiх кадраў. Усе спецыялiсты, якiя займаюцца транспланталогiяй у Беларусi, прайшлi падрыхтоўку ў краiнах блiзкага i далёкага замежжа, у вядучых клiнiках Расii, Германii. Хiрургi па трансплантацыi ныркi актыўна супрацоўнiчаюць з цэнтрам у Оксфардзе, спецыялiсты з Оксфарда таксама прыязджалi да нас для навучання на месцах. Плануем, што да канца 2008 года або ў пачатку 2009-га з’явiцца кафедра транспланталогii ў Беларускай медыцынскай акадэмii паслядыпломнай адукацыi (БелМАПА), спецыялiсты якой будуць займацца пытаннямi падрыхтоўкi ўрачоў усiх спецыяльнасцяў для работы ў сферы транспланталогii. Апошняя звязана практычна з усiмi галiнамi ў медыцыне — з кардыялогiяй, уралогiяй, гастраэнтэралогiяй, пульманалогiяй i iнш.

Яшчэ адна праблема — тэхнiчнае, лекавае забеспячэнне. Трансплантацыi не праводзiлiся 30 гадоў таму ў такiм аб’ёме, у якiм выконваюцца сёння, з-за недасканаласцi тэхнiчнай базы. Сёння iх выкананне звязана з добрым забеспячэннем медыцынскай тэхнiкай, абсталяваннем, уключаючы дыягнастычнае, расходнымi матэрыяламi, лекавымi прэпаратамi, якiя дазваляюць падавiць рэакцыю адарвання i iнфекцыю. Але i сённяшнi ўзровень пакуль недасканалы.

— Выкарыстоўваюцца прэпараты толькi замежнай вытворчасцi?

— Так. Не выключана, што ў хуткiм часе могуць выкарыстоўвацца айчынныя цытастатыкi. У Беларусi вырабляюцца прэпараты для лячэння анкалагiчных захворванняў з групы цытастатыкаў. Яны зарэкамендавалi сябе як эфектыўныя i прымяняюцца ў анкалогii i анкагематалогii. Замежныя сродкi дорага каштуюць. Гадавыя расходы пасля перасадкi ныркi i печанi складаюць да 5 тыс. долараў. Прычым лiчыцца, што чым больш часу прайшло пасля трансплантацыi, тым танней падтрымлiваючая тэрапiя. Аперацыi па перасадцы органаў ажыццяўляюцца толькi ў дзяржаўных клiнiках пры наяўнасцi лiцэнзii для ажыццяўлення такога вiду дзейнасцi.

— Цi плануюць беларускiя хiрургi пашырыць спектр аперацый па трансплантацыi органаў?

— Пасля паспяховых трансплантацый ныркi i печанi чарга дайшла i да перасадкi iншых органаў. Iзаляваная перасадка падстраўнiкавай залозы прымяняецца не так часта, як правiла, у комплексе нырка — падстраўнiкавая залоза або кiшэчнiк — падстраўнiкавая залоза. Магчымае выкананне гэтага вiду перасадкi як у 4-й клiнiчнай бальнiцы, так i ў 9-й клiнiчнай бальнiцы Мiнска. Трансплантацыя органаў праводзiцца толькi ў гэтых дзвюх клiнiках рэспублiкi. Перасадку касцявога мозга зараз выконваюць у 9-й клiнiчнай бальнiцы Мiнска i ў Рэспублiканскiм навукова-практычным цэнтры дзiцячай анкалогii i гематалогii ў Бараўлянах.

— Калi ў Беларусi з’явiцца Рэспублiканскi цэнтр транспланталогii на базе 9-й гарадской клiнiчнай бальнiцы Мiнска?

— Рэканструкцыя корпусаў 9-й гарадской клiнiчнай бальнiцы вядзецца з 2006 года i плануецца адкрыццё Рэспублiканскага навукова-практычнага цэнтра транспланталогii ў 2009 годзе. Галоўная яго каштоўнасць — еўрапейскiя, сусветныя ўмовы для работы ўрачоў. Будзе закуплена абсталяванне высокага класа. Большая частка тэхнiкi ўжо закуплена — з яе дапамогай удалося правесцi першую ў Беларусi аперацыю па перасадцы печанi. Астатняя будзе дакупляцца ў працэсе будаўнiцтва аб’екта. Гэта будзе комплексная ўстанова, у якой будуць ажыццяўляцца ўсе вiды трансплантацый.

— Наколькi далёкая перспектыва перасадкi сэрца беларускiмi трансплантолагамi?

— Першую аперацыю плануецца правесцi ў пачатку 2009 года. Да падрыхтоўкi па трансплантацыi сэрца мы iдзём паскоранымi тэмпамi, у тэхнiчным плане спецыялiсты даўно гатовыя да правядзення падобнай аперацыi — прафесар Юрый Астроўскi са сваёй брыгадай праходзiць падрыхтоўку ў лепшых замежных цэнтрах, вядзецца дадатковая закупка неабходнага абсталявання. Стымулюе той факт, што ў Беларусi ёсць людзi, якiя маюць вострую патрэбу ў трансплантацыi сэрца. Гэта i Мiхаiл Ларын, якi жыве за кошт iмплантаванага дапаможнага штучнага жалудачка сэрца i можа знаходзiцца толькi ў межах пакоя. Гэта i Антон Дабравольскi з Гомеля, на аперацыю якога ўсёй краiнай збiраюцца сродкi для правядзення трансплантацыi ў Германii. Хоць у адпаведнасцi з законам супольнасцi Еўратрансплантанта перасадка сэрца i iншых органаў у Германii праводзiцца ў першую чаргу жыхарам краiн Еўратрансплантанта, да якiх Беларусь не адносiцца.

Каб вызначыць паказчыкi да трансплантацыi, патрэбна скарыстацца ўменнем i прафесiяналiзмам спецыялiстаў ва ўсiх абласцях медыцыны. Гэта i лабараторная дыягностыка, дыягностыка УГД, фiбрагастраскапiя, камп’ютарная тамаграфiя i мноства iншых даследаванняў. Правядзенне такога iх спектра дазволiць гаварыць аб сталасцi ўсёй сiстэмы аховы здароўя краiны. Як вяршыня развiцця кардыялогii, кардыяхiрургii i транспланталогii ў Беларусi — аперацыя па перасадцы сэрца. Сiстэма зладжанага функцыянавання кожнага звяна службы для паспяховага выканання кардыяхiрургiчных аперацый, у тым лiку i трансплантацыi, цяпер адпрацоўваецца ў Беларусi. Паэтапнае мэтанакiраванае развiццё беларускай медыцыны дазволiла дасягнуць такога ўзроўню, калi стала магчымым правядзенне такiх вельмi складаных аперацый. Акрамя таго, распрацоўваецца Дзяржаўная праграма па транспланталогii, рэалiзацыя якой будзе садзейнiчаць далейшаму развiццю транспланталогii на карысць нашых людзей.

Вольга ШЭЛЯГОВIЧ.