Ёсць толькi мiг...

Источник материала:

Старонкi з дзённiка, якога не было, няма i, вiдаць, не будзе...

Зазiмак. Снег — першы, можна сказаць, але ж спорны: упрыгожыў, бялюткай тоўстай коўдрай накрыў усё... У тым лiку — двор ля маленькай крамкi: ранiцай па замеценых iм прыступках (дрэнна быць першай) ледзьве ўзнялася...

Зазiмак. Снег — першы, можна сказаць, але ж спорны: упрыгожыў, бялюткай тоўстай коўдрай накрыў усё... У тым лiку — двор ля маленькай крамкi: ранiцай па замеценых iм прыступках (дрэнна быць першай) ледзьве ўзнялася...

Купiла што-кольвечы, разлiчылася. Касiрка, выдаўшы рэшту, яшчэ мiла ўсмiхнулася, дзяжурна пралапатала:

— Спасибо! Приходите к нам еще!..

Цi трэба казаць, што ўсмiхацца i дзякаваць, зразумела ж, лягчэй... І для многiх — куды прыемней, чым махаць рыдлёўкай, расчышчаючы снег.

Але ж пры гэтым (не трэба казаць?) i цэняцца яны па-рознаму — тая дзяжурная ўсмешка i чыстыя прыступкi.

Што нi край — то звычай

Прыкмета часу — дзецi змыслыя: Янка, прынамсi, доўгi верш пра "Муху-цакатуху" лiха, па памяцi, чытала ў тры. Цяпер ёй пяць — вывучае лiтары. Можна сказаць, нават ведае ўжо, бо агучвае ўсё, што трапiць на вочы — шыльды, рэкламу, назвы вулiц i крам...

У выхадны яе на прагулку вывелi. Двор — прычым, увесь — машынамi быў застаўлены i на адной, апроч нумара, слова — ад рукi, з трох лiтар:

— Х-ха! — як старую знаёмiцу павiтала малая, — у-у...

Слова злажылася, але ж незнаёмае. I мама маўчыць...

Добра, што бабуля побач:

— Гэта, — кажа, — Яначка, па-англiйску напiсана. Там, у Амерыцы, у Англii, у Канадзе, людзi вiтаюцца так, гавораць адзiн аднаму: "Хау а ю?!". Як справы, маўляў?..

Выкруцiлася, карацей, падманула ўнучку, пераключыла ўвагу на iншае штось. I рада была — два днi. На трэцi — пашкадавала, падумала, што памяць у малой — яшчэ тая. I добра, калi ўспомнiць яна (паўторыць) пачутае — ангiйскае "Хау а ю?" — а калi i напiсанае? Ды намалюе яго — у садку цi на шыбцы ў аўтобусе? Калi возьмецца тлумачыць, дзе вось гэтак вiтаюцца?

...У нас, мяркуючы па платах ды фасадах, цi не паўсюль.

Правiла — "Не марнуй свае нервы i час, калi можаш патрацiць грошы" — што казаць, слушнае... Шкада, карыстацца iм можна зрэдку — у выключных выпадках.

Спяшаюся вось — выходжу з дому, бягу на прыпынак. Там тралейбус якраз, але ж сёння ехаць далёка i з перасадкамi, часу ў абрэз, таму — стаю, чакаю маршрутку, чакаю пяць хвiлiн, дзесяць, пятнаццаць...

Галоўнае — спыняюцца яны, людзей падбiраюць, але ж вязуць не туды: па iншых маршрутах.

— Чаму на гэтым нiкога? — трацячы цярпенне, пытаю ў аднаго з вадзiцеляў.

— Не знаю... Просто не вышли и всё.

...Прыватнiкi, гаспадары (свайму часу ды i транспарту) на сябе працуюць: хочуць — выходзяць, не хочуць — не. З iх не спагонiш.

Хоць i хацелася б!

Ранiца, тралейбус — зайшла, а зразумець не магу — штось не тое ў iм цi не так: паўсалона дзяцей (гадоў 5 — 10) i... цiшыня, мёртвая, можна сказаць. Толькi рухi, толькi твары i тварыкi, толькi ўсмешкi...

Дайшло (хаця i не адразу): дзецi не зусiм звычайныя — глуханямыя.

Але ж пры гэтым — прыгожыя, вясёлыя, цёпленька, з густам апранутыя — круцяцца на сваiх сядзеннях, штурхаюцца, смяюцца, нешта адно аднаму паказваюць i (з дапамогай жэстаў) расказваюць...

Што, магчыма, цiкава — большасць (i сярод iх!) гарэзы, балбатуны. Маўчуноў — меншасць.

Што, магчыма, яшчэ цiкавей — за-мi-ла-ва-нне, з якiм глядзелi на iх пасажыры. У тым лiку — i зусiм маладыя. "Не бяды, маўляў (чыталася ў iх на тварах), што малое не такое, як iншыя, што глуханямое... Але ж яно — ДЗIЦЯ!"

...Яны, такiя, павiнны быць разам з усiмi, жыць сярод людзей!

Яшчэ i для гэтага.

Барысаўна — баба з гонарам. I цяпер... А ўжо, мусiць, была...

Факт, што з абы кiм, з некаханым жыццё сваё не звязала, а годны-каханы ды ёй несустрэты, мусiць, i зараз недзе жыве — з кiмсьцi альбо адзiн. I яна — адна. Цi — так будзе дакладней! — з людзьмi, для людзей...

Вось i яны да яе па-людску — з днём народзiнаў праз раёнку рашылi вiтаць! Напiсалi, каго, напiсалi, з чым, прыгожанькi вершык дадалi i подпiс — суседкi.

У газеце ж выйшла (хоць мо i грэх пра калег?)...

Не, прозвiшча тое... Верш — ужо не. А подпiс i наогул: "Муж, дзецi, унукi".

"Цiкава, i дзе ж мне столькi раднi набралi?", — дзiвiлася потым жанчына, але высвятляць не пайшла. Нават не пакрыўдзiлася. Як быццам.

Чаму? Ды не першы год на свеце жыве: памятае, як з той жа газеты ў iх вёску чалавек прыязджаў, як пагутарыў са старшынёй i выдаў артыкул — хвалебны, узнёслы. Апошнi абзац найболей уражваў: вучыцеся, маўляў, раўняйцеся на жывёлаводаў калгаса...

А ў памянёным калгасе тады ж з галадухi пухлi каровы (статак скарацiўся на 200 галоў) — кармоў не хапiла...

Раёнку пасля гэтага людзi ў ваколiцах сталi называць па-рознаму: адны — проста: "Манюка", другiя — больш-менш ласкава: "Наш брахунок".

А яно ж вядома — як назавяце вы лодку, так яна i паплыве.

Пакуль не спыняць. Цi не зменiць iмя.

...Прастудзiлася (цi, мо вiрус якi падчапiла?): каторую ноч амаль не сплю — кашаль, тэмпература... На добры толк — трэба б выклiкаць доктара, адляжацца, узяць бальнiчны. Але ж потым, перш чым закрыць яго, "пашлюць" на флюараграфiю, па iншых кабiнетах...

Ад адной толькi думкi, куды, — мароз па спiне. I паўжарт: мара ўсiх афiцыянтак — каб клiенты снедалi, палуднавалi i вячэралi дома, а чаявыя прысылалi iм па пошце. Мара ўсiх урадаў — каб насельнiцтва баранiла, вучыла i лячыла сябе само. I пры гэтым — спраўна плацiла падаткi.

Што-кольвечы з гэтага, здаецца, збываецца?

Палiто было дарагое i амаль няношанае — другi сезон усяго. Таму з нечаканай дзiркай (на спiне, каля каўняра) Люся пайшла ў адну майстэрню, потым — у другую, у трэцюю... У кожнай яе адзежыну доўга разглядалi, круцiлi ў руках, пыталiся, як можна было парваць (ды ў гэткiм месцы?!) i, пачуўшы адказ, жахалiся...

Што датычыць рамонту, бралiся яго зрабiць, прычым — усюды, але ж распавёўшы пра ўсе аперацыi (пачынаючы з адпорвання падкладкi), грошай прасiлi столькi...

Палiто было дарагое i амаль няношанае — на дачу "спiсваць" шкада, але ж i аддаць ледзь не трацiну сваёй зарплаты Люся не магла таксама.

Таму, вярнуўшыся дамоў з чарговай майстэрнi, яна... акуратненька адпарола, так званую "лейбу" (вышытую пад вешалкай назву фiрмы), гэтак жа акуратненька, уручную "перанесла" яе на дзiрку, папрасавала. Потым апранулася, зверху накруцiла шалiк, паглядзела ў люстэрка. Што ўбачыла? Функцыянальна палiто не пацярпела, дзiркi амаль не вiдно, так што можна насiць i насiць. А што латка на iм, дык гэта, як кажуць, "дурань не заўважа, разумны не скажа" — нядрэнна ж атрымалася. I танна.

Да таго ж — красамоўна. Калi ведаць "гiсторыю дзiркi"...

Бо ўтварылася яна ў прыгожы святочны дзень, калi Люся, праходзячы пад вокнамi суседняга шматпавярховiка, спiнай (!) "злавiла"... вострае горла разбiтай папалам бутэлькi ад шампанскага. Нейкае боўдзiла скiнула. З нейкага акна цi балкона.

Прозвiшча ў сям’i славянскае... Хутчэй за ўсё — недзе тут, у СССР, яны (жонка Алена, муж Рыгор i iх дачка) нарадзiлiся. Але, вiдаць, не жывуць, бо (як расказвалi расiйскiм калегам) прыляцелi з Iзраiля, у Дамадзедаве зайшлi ў вагон аэраэкспрэса. Цягнiк крануцца не паспеў, калi аднаму з пасажыраў, мякка кажучы, стала нядобра — без прыкмет жыцця ён павалiўся на падлогу. Муж Алены стаў рабiць яму штучнае дыханне, адна з пасажырак — масаж сэрца. "Доктара ў пяты вагон! Чалавеку дрэнна!", — перадалi машынiсту. Замест адказу праз паўзу прагучала: "Дзверы зачыняюцца. Цягнiк iдзе без прыпынкаў да Павялецкага вакзала". "Як? — зашумелi пасажыры i сталi сварыцца з машынiстам (сарваць стоп-кран нiхто не здагадаўся). Ён жа — вёў свой цягнiк. Адно толькi па гучнай сувязi папрасiў доктара (калi той ёсць сярод пасажыраў) у пяты вагон.

Доктара не было. "Хуткай" таксама. Прычым нi на адной станцыi, праз якiя нёсся цягнiк. Чалавека, як маглi, ратавалi пасажыры. I ён быў нават ажыў — пачаў самастойна дыхаць! Але... Ужо на пад’ездзе да таго Павялецкага вакзала зноў перастаў: "Хуткай" не было... I там!.. Доктар з медпункта сказаў, што ўсё дарэмна — яго вылiкалi "на труп" ...

Пасажыры былi ў шоку — усе. Цi не найбольш — сям’я з Iзраiля: Алена ў прыватнасцi нiяк зразумець не магла: як так — 45 хвiлiн (хай у цягнiку), але ж у сталiцы памiраў чалавек, i нiхто з прафесiяналаў яму не памог!..

Прозвiшча ў сям’i славянскае. Хутчэй за ўсё недзе тут, у СССР, яны нарадзiлiся, але цяпер — не жывуць, пераехалi.

Цалкам магчыма — сумавалi. Цалкам магчыма — перажывалi. Цалкам магчыма — не раз шкадавалi...

Болей не будуць?

Галава бабулю турбавала зранку, але не дужа — можна было цярпець. Таму яна спакойна паснедала, прыбрала ў кватэры, паехала на рынак.

Рабiць гэта, ды з хворай галавой, мусiць, не варта было, бо расхвалявалася, убачыўшы новыя цэны, разнервавалася: ледзь да прыпынку потым даклыпала. Добра, што лаўка там ёсць — пасядзела крыху, супакоiлася, дух перавяла. А заадно — паглядзела на людзей, на тавары ў шапiку: "Сродак ад галаўнога болю" вочы там самi знайшлi. Падумала яшчэ, што кошт прымальны (а ў параўнаннi з рынкам — i зусiм задарма!), што чаргi нiякай.

Факт, што пакiнула на лаўцы вандзэлкi — якогась дзядка папрасiла, каб прыгледзеў крыху... Ну, пакуль яна той "сродак..." купiць. У аптэку ж, маўляў, не набегацца...

Дзед яшчэ паглядзеў на яе...

Але думаць аб тым, як ён паглядзеў i чаму, у бабулі часу не было — купiла, што наважылася, дома рашыла прыняць. Дастала з сумачкi, разгарнула i... села. Прычым там, дзе стаяла! Твар залiўся чырванню — у памяцi тут жа ўзнiклi вочы дзядка, яе ж уласныя словы, пра аптэку, заклапочаны твар кiяскёркi... У абгортцы быў... прэзерватыў. Што таксама ж сродак! I ад яго ж, ад лiшняга галаўнога болю!

Ад смеху, думала, зойдзецца — сама, адна, потым суседку паклiкала.

Пры ёй жа, на здзiў заўважыла, што галава ў яе не балiць — як рукою зняло. Дапамог, значыць, сродак!..

Праз тыдзень, у пятнiцу яна зноў паехала на рынак. Думала па дарозе падыйсцi да таго кiёска, расказаць прадавачцы, якая ў яе прыгода была, яшчэ раз, разам з ёй пасмяяцца i падзякаваць.

Але на звыклым месцы шапiка таго не было — знеслi.

Гэты невялiчкi, складзены ўдвая лiсток, я з камандзiроўкi прывезла. Тэкст на iм: "...Слухай, браце, а што ты робiш з газетай, калi прачытаеш? Ну, можа, у макулатуру што занясеш цi кавалачак сала загорнеш. Узiмку можна вокны паклеiць, увесну — караблiк малому зрабiць, а летам — капялюшык, каб на лецiшчы патылiцу не напякло. Ну вось, бадай, i ўсё.

А калi газета — на беларускай мове будзе? Дык то ўжо справа iншая! Тую газету, напэўна ж, схаваеш. Потым, калi знiкне мова з ужытку, занясеш яе ў нейкi музей, атрымаеш вялiкiя грошы, як зараз за папiрусы егiпецкiя.

А калi раптам мова не згiне? Ну то i караблiк, i капялюшык з гэткай газеты не горшы за iншыя зладзiцца.

Што дае табе падпiска на беларускамоўныя выданнi?

Ты ўдасканальваешся ў роднай мове.

Ты пачуваеш сябе грамадзянiнам сваёй краiны.

Ты ёсць носьбiт нацыянальнай культуры.

Ты падтрымлiваеш беларускую прэсу.

Хiба не дастаткова?

Вось спiс беларускiх газетаў:

"Звязда", "Наша нiва", "Наша слова". Як бачыш — не густа. Дык падтрымай iх, каб не знiклi i гэтыя.

Асiповiцкая раённая арганiзацыя грамадскага аб’яднання "Таварыства Беларускай мовы iмя Францiшка Скарыны".

Узначальвае яе заўсёдны падпiсчык "Звязды" Сямён Дзмiтрыевiч Бародзiч.

А больш да гэтых слоў дадаць няма чаго. Хiба два радочкi з тлумачальнага слоўнiка: "Жывая мова — мова якога-небудзь iснуючага народа, якая ўжываецца як сродак зносiн". "Мёртвая мова — старажытная мова, на якой ужо не гавораць".

Ёсць толькi мiг... Мiж мiнулым i будучым...

Далей — вы помнiце.