У БАЯХ ЗА ГОРАД БУДАПЕШТ...

Источник материала:

Яна знайшла магілу свайго дзеда, які загінуў у лістападзе 1944-га

Так сталася, што жыццёвыя шляхі звязалі нас у невялікім экскурсійным туры па Еўропе: Польшча, Венгрыя. Тамара чымсьці невытлумачальна-няўлоўным адрознівалася ад іншых турыстаў. Пэўна, нейкай асаблівай задуменнасцю, красамоўнай... маўклівасцю. Адчувалася, што гэтая жанчына — як той казаў, "з лёсам".

Турысты хутка і лёгка знаёміліся адзін з адным, больш "вопытныя" дзяліліся сваім досведам, дэбютанты — уражаннямі. А Тамара толькі моўчкі слухала, штосьці думала пра сваё, у размову не ішла, трымалася крыху асобна. Складвалася ўражанне: ці яна ўсё загадзя ведае, ці наадварот, яе ніхто і нішто не цікавіць...

За мяжой яна не мела патрэбы ні ў перакладчыку (чамусьці не спытала, колькі моў яна ведае), ні ў карце-даведніку: арыентавалася выдатна, рухалася вольна. Калі хто з нашых турыстаў-небаракаў блудзіў — выводзіла, дапамагала разлічыцца на касе...

У Будапешт наш аўтобус прыехаў позна ўвечары, надвор'е стаяла сухое і спякотнае, у гатэль я цягнулася апошняй. Раптам пачула... родную беларускую мову: Тамара гутарыла з нашым гідам-суправаджальнікам Ірынай.

— Гэта ж трэба — пачуць родную мову ажно ў Еўропе! — не ўтрымалася я. — Цікава, а вы прыехалі на экскурсію ці на тэрмальныя воды?

— Не, я па сваіх асабістых справах тут, — сказала Тамара.

І яна расказала сваю гісторыю. Пачутае неверагодна ўразіла.

<І>"У 1944 годзе нашы войскі вызвалялі Еўропу, на іх шляху паўстаў Будапешт. Гэта быў "другі Сталінград" — магутная цытадэль, непадступная крэпасць. Цяжка было нашым, на венгерскай зямлі паклалі свае галовы дзясяткі тысяч савецкіх салдатаў.

На паўднёва-заходняй ускраіне Будапешта ў вёсцы Д'ял загінуў і мой дзед Рубан Іван Сямёнавіч — 17 лістапада 1944 года. У дзяцінстве дала сабе слова знайсці яго магілу.

З вайны ў родную вёску Калоднае Столінскага раёна Брэсцкай вобласці вярнуўся сябар дзеда, з якім разам вызвалялі народы Еўропы ад "карычневай чумы". Ён і расказаў, як загінуў дзед, дзе пахаваны — бо сам праводзіў яго ў апошні шлях.

Мая бабуля, Яўгенія Іосіфаўна Рубан, чакала дзеда да апошняга. Замуж больш не выйшла. Яна, удава, адна выгадавала траіх дзяцей, усім дала добрую адукацыю.

...Жыццё было — не свята, аднак мара адшукаць магілу дзеда жыла ў маім сэрцы, яе ведалі ўсе родзічы, мае сыны, сябры.

Аднойчы сыны запыталіся, што падарыць на народзіны: мо падарожжа ў Індыю ці машыну? А я адказала: толькі дзед!

— Будзе табе дзед, — прамовіў сын Сяргей і сур'ёзна ўзяўся за справу.

Ён зрабіў усё: выйшаў на Венгрыю, знайшоў добрых людзей, якія дапамаглі адшукаць магілу дзеда, заказаў мармуровую шыльду з памятным надпісам па-беларуску і фотаздымкам.

А мама мая, калі я ад'язджала, працягнула мне 1 мільён рублёў — сабрала з пенсіі.

— Мама, ты што, не вазьму!

— Дочачка, гэта ж мой тата. Я адкладвала на помнічак...

І я зразумела, што для мяне ён — дзед, а для мамы... гэта ж яе бацька! Ёй было толькі тры гадкі, калі ён ішоў на фронт".

...І вось Тамара тут, у Венгрыі. А назаўтра — 3 ліпеня (які ўжо раз пераконваюся: нічога выпадковага ў жыцці не бывае)! — яе будуць сустракаць, адвязуць у Д'ял, каб увекавечыць памяць дзеда.

— Вы маглі б зрабіць усё праз Чырвоны Крыж? — пытаюся я.

— Жыццё такое кароткае, трэба спяшацца, — ціха адказала Тамара, а потым, гледзячы ў неба, нібыта штосьці бачачы, прамовіла: — Святло далёкай зоркі...

3 ліпеня раніцай Тамара віншуе ўсіх з Днём вызвалення Мінска і ўжо а палове трэцяй на плошчы Герояў выскоквае з аўтобуса, спяшаючыся на сустрэчу з незнаёмымі людзьмі, з якімі скантактавалася па інтэрнэце і якія дапамаглі знайсці магілу дзеда. На пытанне Ірыны "Ці не баішся?" рашуча адказвае: "Не!". Мне стала сумна і ніякавата: чужая краіна, незнаёмыя людзі — і яна адна...

Тамару сустрэлі два інтэлігентныя мужчыны. Напачатку адвезлі на могілкі савецкіх салдатаў, што ў цэнтры Будапешта, потым набылі кветкі і паехалі ў Д'ял — да дзеда. Па дарозе паказалі яшчэ могілкі нашых салдатаў.

Пакуль мужчыны ўсталёўвалі шыльду, яна чытала малітву па родным дзеду і па ўсіх загінулых героях. Слёзы ліліся без перапынку, стрымаць іх не было ніякай моцы. Гадзіны беглі хутка, прыйшоў час развітання.

— Дзед, я паеду дадому... Самае балючае — што ты застанешся тут, і забраць цябе на радзіму я не змагу. Магіла брацкая, дзе ты? Але я вярнуся з сынамі, чакай...

Вечарэла. Будапешт яшчэ больш уражваў сваёй прыгажосцю, магутнасцю і спакоем. Тамара стаяла асобна, маркотна глядзела на Дунай — недатычная да рэчаіснасці і вельмі сумная. Я баялася пытацца, як усё прайшло. Яна ціхмяна сказала:

— Таццяна, што ж гэта робіцца, нашы магілы кінутыя ўсімі, забыліся на святых абаронцаў... Магілы пазарасталі крапівой і лебядой, яшчэ трохі — і ўсё пойдзе пад бульдозеры. Жах! — яна сціснула рукі. Слёзы паліліся з вачэй...

Я адчувала, як ёй баліць: толькі той, хто любіць сваю Радзіму па-сапраўднаму, мог так сказаць...

Мой дзядуля, Падаляк Уладзімір Данілавіч, загінуў у жніўні 1944 года ў Рыжскай вобласці. Яго магілу мы — яго сыны, унукі, праўнукі — адшукаць пакуль што не змаглі...

Таццяна Падаляк