Што новага, краязнаўцы?

Удзельнікі краязнаўчага руху жывуць па ўсёй Віцебшчыне. Дзякуючы іх пошукавай працы адкрываюцца невядомыя старонкі даўніны. Мы пацікавіліся, як ідуць справы ў некаторых з гэтых энтузіястаў.

Антон Бубала, навуковы супрацоўнік рабочай групы па стварэнні Верхнядзвінскага гістарычна-краязнаўчага музея:

– Па раёне рухаюся зазвычай на веласіпедзе, толькі па зусім непраезджых нетрах – пешака. Напарнік – Генадзь Давыдзёнак з Каханавічаў, адзін з пачынальнікаў народнага клуба «Белыя вароны», рабацяга і халасцяк, проста «хворы на вандроўкі». Вышукваем мясціны былых маёнткаў і фальваркаў, млыноў і цагельняў, сляды шляхоў і грэбляў, «зачараваныя» камяні. Двухдзённыя вылазкі ладзім амаль штотыдзень. Адна з апошніх звязана з пошукам магіл ахвяраў фашызму былой вёскі Курашы-Саёўскія. Гэты куток за рэчкай Вужыцай схаваны лясамі, а бабры шмат дзе зрабілі іх непраходнымі. Аднак удалося яго вызначыць – і касцёр Памяці засведчыў чалавечую прысутнасць у сумнай глухамані.

Узрасла цікавасць людзей да сваіх каранёў, складання радаводаў. Жыхарка з Юсціянава папрасіла ўдакладніць, дзе там была капліца. На малюнку Напалеона Орды бачна нейкая  святынька над сажалкай. Але ці  тое? Ажно з Кемерава звярнуўся 80-гадовы пенсіянер Г. Зянкевіч. Яго памяць захавала згадкі пра дзядулеву хату над Сар’янкай у Пустэльніках. Летапісная карчма Пустэльнік некалі вырасла ў паселішча з вадзяным млынам, крамамі і сямігодкай, але загінула ў полымі вайны. З Віцебска жанчына даводзіць, што яна належыць да роду славутага даследчыка Сібіры Івана Чэрскага. А з Польшчы прыязджалі панове за звесткамі аб тутэйшай галіне роду Карвэцкіх.

Не так даўно з 40 латвійскімі навукоўцамі пабывалі ў Расіцы, Сар’і, Асвеі (маршрут «Наша Крайняя Поўнач. Перавясла памяці»). Потым у верхнядзвінскім РДК ішла гутарка пра этнакультурныя сувязі краін-суседзяў. Народныя клубы «Ветэран» і «Спадчына» з удзелам Дома рамёстваў і райбібліятэкі зладзілі выставы. На радаснае здзіўленне гасцей гучалі і латышскія песні.  Я асмеліўся прачытаць тры вершы з сучаснай латышскай паэзіі ў арыгінале і ва ўласным перакладзе на беларускую мову.

Людміла Нікіціна, кіраўнік народнага гісторыка-краязнаўчага музея «Гісторыя Заронаўскага краю» (Віцебскі раён):

– У маёй краязнаўчай працы – значная перамена: музейная экспазіцыя ўзбуйнілася і займае ажно пяць залаў (замест ранейшых двух): этнаграфічную, гістарычную, «Вяртанне ў СССР», калекцыйную і хату-чытальню. 16 тысяч экспанатаў, прашу, каб для іх перапісу далі памочнікаў. Узбагачаюць музейны збор найперш жыхары Заронава і навакольных вёсак, сябры-краязнаўцы, як, напрыклад, кіраўнік віцебскага цэнтра героіка-патрыятычнага выхавання «Пошук» Ларыса Бруева. Дзяўчынка з Баршчоўкі аўтобусам прывезла стары венскі стул, які яе дзядуля збіраўся ўжо спаліць. Хто не першы раз прыязджае ў раён – па справах, у госці альбо праведаць месцы пахавання сваіх продкаў,  загінуўшых пры вызваленні нашых мясцін ад фашыстаў, – не толькі не мінаюць музей, але і папаўняюць яго экспазіцыю. Пабывалі тут прадстаўнікі Расіі і Латвіі, Італіі і Германіі, Ізраіля, Англіі, Кітая. Настаўнікі вязуць на экскурсію сваіх вучняў. Падабаецца ўсім, бо экспанаты можна браць у рукі, фатаграфавацца з імі. Ад залы калекцый наведвальнікі проста ў захапленні: старыя ёлачныя цацкі (толькі Дзядоў Марозаў 30 штук), народныя музычныя інструменты, самаробныя беларускія лялькі, манеты, значкі і іншыя даволі рэдкія сёння рэчы. Запрашаю паглядзець!

Віктар Грыбко, настаўнік англійскай мовы Іванскай СШ Чашніцкага раёна:

– У Мінску выйшла мая новая краязнаўчая кніга – «Іванск і ваколіцы». Гэта плён архіўных пошукаў, абследавання тутэйшых мясцін,  стасункаў з дасведчанымі людзьмі. Выданне змяшчае звесткі аб археалагічных помніках, новыя дакументы з гісторыі Ульскай бітвы, Вялікай Айчыннай вайны, кароткія біяграфіі землякоў-ардэнаносцаў, тапанімічны слоўнік і іншыя матэрыялы. Яны аздоблены сотняй фотаздымкаў. Змястоўным атрымаўся раздзел, прысвечаны роду Валадковічаў, якому некалі належыў Іванск. Паспрыялі сувязі з польскімі і галандскімі нашчадкамі Валадковічаў. Яны прыслалі фота, зробленыя ў XIX і XX стагоддзях, а таксама вельмі цікавыя запісы сваяка – М. Ялавецкага, які ў 1914 годзе гасцяваў у Іванску, «На акраіне імперыі» называюцца. Гэтыя матэрыялы будуць надрукаваны і ў адным з польскіх гістарычных часопісаў, а па просьбе галандцаў я пераклаў іх на англійскую мову.

Тыраж кнігі «Іванск і ваколіцы» – 250 экземпляраў. Думаю, што яна спатрэбіцца не толькі на ўроках ці занятках гісторыка-краязнаўчага гуртка нашай школы. Вельмі ўдзячны за падтрымку ў выданні дырэктару ААТ «Іванскі – Агра» Віктару Сямёнавічу Унуковічу.

Уладзімір Магільніцкі, пенсіянер, Паставы:

– Збіраюся пісаць кнігу пра Лынтупы. Вельмі адметнае паселішча на Пастаўшчыне, зараз аграгарадок, мае захапляючую гісторыю і шэраг прыгожых помнікаў даўніны. З бацькамі ездзіў туды на кірмашы, потым вучыўся ў Лынтупскай школе, а ўжо дарослым 8 гадоў адпрацаваў намеснікам дырэктара ў тагачасным саўгасе, ведаю ці не кожнага жыхара. Словам, люблю гэты маляўнічы куток. Колішні тутэйшы настаўнік Іосіф Быхавец  выдаў змястоўную брашуру, прысвечаную Лынтупам, работнік ААТ «Блакітныя азёры» Алесь Гарбуль – валунам Лынтупшчыны. Аднак гэта толькі частка магчымай інфармацыі. Шукаю паплечнікаў для свайго краязнаўчага праекта і спадзяюся, што з цягам часу будзе магчымасць спрошчанага пераходу мяжы для жыхароў бліжэйшых да Літвы населеных пунктаў. Адразу б падаўся ў архівы суседняй краіны, бо там можна знайсці і шмат матэрыялаў пра Лынтупы. Вось такія ў мяне планы.

Галіна Шпакоўская, «НС».