ВЯДРО

Источник материала:

Простыя рэчы

Цилиндрическую воду

В вёдрах женщины несут.

Вобраз не такi ўжо i яркi, але дакладны, запамiнальны. Сапраўды, вядро — гэта найперш цылiндр. З якога б матэрыялу нi было яно выраблена — гэта галоўная адметнасць формы захоўваецца. А вядомыя вёдры чалавеку з далёкай старажытнасцi. Археолагi пры раскопках паселiшчаў нашых папярэднiкаў знаходзяць рэшткi вёдзер. Прычым ад самых невялiкiх конавак да бочак на некалькi соцень лiтраў. А бочка — гэта ж тое самае вядро, толькi памерамi большае. У нашых суседзяў, палякаў, таксама са старажытнасцi ва ўжытку было Wiadro, Kubel.

На Беларусi вёдры, як i iншыя простыя гаспадарчыя прылады, выраблялiся з дрэва. Служылi яны для захоўвання i пераносу вадкiх, паўвадкiх i сыпучых рэчываў. Бондарская справа была вельмi распаўсюджанай. Спецыяльныя дошчачкi — клёпкi — iшлi на выраб самага разнастайнага посуду — конаўкi, кадушкi, балеi, кадзi, кубелы, кубельцы, дзежы, цэбры, рагi, карчагi, даёнкi, бойкi. А ў аснове ўсё той жа цылiндр — канiчны цi пукаты.

Гараджанiну, якi жыве, не пакiдаючы сваёй ячэйкi ў шматячэiстым гмаху (з вядром сутыкаецца толькi тады, мусiць, калi выносiць смецце), многiя назвы будуць незразумелымi. Патлумачу толькi некаторыя з iх.

Балею, напрыклад, выкарыстоўвалi для мыцця бялiзны, для купання малых дзяцей. Таму найчасцей рабiлiся яны авальнай формы. Да такой жа лягчэй даступiцца. Канешне, сёння ёсць для мыцця «iндэзiты». Але, згадзiцеся, у драўлянай, з лiпавых, да бляску адпалiраваных клёпак балеi, добра пачувалася б i вашаму малечы.

У дзяжы ставiлi падымацца, «расцi» цеста перад выпечкай хлеба.

У рагу дзецi насiлi ў поле бацькам стравы на полудзень.

Даёнка — гаворыць сама за сябе. А вось бойка — вузенькае высокае вядзерца з таксама драўлянай накрыўкай, праз дзiрку ў якой ходзiць сам баёк, зроблены крыжыкам. Залiваеш туды вяршкi. I збiвай сабе масла пакрысе. Работа працяглая, нават нуднаватая. Ну, дык сядзь перад тэлевiзарам. Сумясцi прыемнае з карысным. Сёння па вёсках у многiх хатах стукаюць вечарамi бойкi. Часам цяжка здаць лiшкi малака, часам гаспадары проста аддаюць перавагу свайму, самаробнаму маслу перад крамным, куплёным.

Вядро — гэта яшчэ i мера. Раўнялася яна раней — 12,3 лiтра. Дзялiлася на чверцi, штофы, чаркi. Так-так, i на гарэлку была гэта самая мера. Шмат дзе апiсана, што ў царскай армii салдатам раздавалi па чарцы вiна (у рускiм разуменнi i гарэлка — вiно, толькi не чырвонае, а зялёнае). Гэта не тая далiкатная чарачка, якая на высокай ножцы стаiць на вашым стале i змяшчае кроплю напою. Гэта адна сотая вядра — 123 грамы моцнага зелля.

З вядром звязаныя i iншыя старадаўнiя меры аб’ёму, якiмi карысталiся беларусы — асьмiна, шаснастка, гарнец, карэц. Напрыклад, асьмiна — пасудзiна, якая ўмяшчае тры пуды збожжа. Наш зямляк Уладзiмiр Дубоўка пiсаў:

На вербах бэры там раслi,

на соснах — гарбузы з асьмiну.

Слова «вядро» часта сустракаецца ў прыказках, прымаўках, устойлiвых выказваннях беларусаў. Моцным дажджом — лiе як з вядра. А калi чалавек учора крыху ўзяў лiшняга, то сёння ў яго галава як цэбар. У Максiма Танка:

Улан у хаце Баўтрука

сядзеў.

Падпёршы п’яны

цэбар-галаву.

Але ж ёсць i iншае — пранiкнёнае, лiрычнае. Як у класiчнай народнай песнi пра рэчаньку, якая адказвае, чаму яна не поўная:

А як жа мне поўнай быць,

З берагамi роўнай плыць —

Янка конiка паiў,

Маня воду чэрпала.

Скептычны чалавек скажа, што не можа дзяўчына зачэрпнуць больш, чым два вядры вады, ды i конiк у юнака вып’е столькi, колькi яму патрэбна. Але вобраз цудоўны, глыбока паэтычны. Ды ўрэшце разышлiся закаханыя. Пагнаў Янка конiка на пашу, падхапiла Маня свае вёдры на каромысел, панесла дадому. Даўней у беларусаў каромысел насiў яшчэ назву «суднiк», ад суды — два вядры вады.

Увогуле гэта сiтуацыя — ён i яна з вёдрамi ля ракi, студнi — вельмi часта сустракаецца, як у фальклоры, так i ў мастацкай лiтаратуры. Помнiце, у «Цiхiм Доне» Шолахава першая iскрынка кахання прабегла памiж Грыгорыем i Аксiнняй ля Дона. Яна несла ваду ад ракi, ён гнаў паiць каня.

У паэта Аркадзя Нафрановiча ёсць верш таксама пра гэта, але з добрай усмешкай. Працытую некалькi строф з яго:

У нядзельны дзень i будны,

Ды вячэрняю парой

Сустракаюся ля студнi

Я з жанчынай дарагой.

Зачарпну я ёй вадзiцы,

Набяру сабе вады.

I гаворым ля крынiцы

Мы шчаслiвыя тады...

Панясе яна вядзерца,

Што напоўнiў я вадой.

Ёй услед гляджу, а сэрца

Б’ецца птушкай пад рукой...

Так мы з ёй ваду i носiм.

Сэрцу хочацца спяваць.

Мне ужо за дваццаць восем.

А жанчыне — толькi пяць.

У хатняй гаспадарцы сённяшняга беларуса ў вёсцы, у невялiкiм гарадку шмат вёдраў. У iх ён прыносiць у хату ваду, выносiць адходы, у вёдрах замешвае ежу парсючкам ды курам, з iх поiць карову, у вядро — цяпер не ў даёнку — доiць тую кароўку. Ды i брыкет, самы распаўсюджаны на сёння вiд палiва, носiць у вядры. Розныя яны — ацынкаваныя, эмалiраваныя, пластмасавыя. Драўлянае калi дзе i ўбачыш — то яно ўжо не мае функцыянальнага значэння. Дэкор.

Ну, i каб развiтацца з вядром, давайце ўсмiхнёмся. Мне ўжо неяк даводзiлася пiсаць пра гэту гiсторыю, якой дзесяткi са тры гадоў. Ёсць у Пастаўскiм раёне пасёлак Лынтупы, а ў iм спiртзавод, а яшчэ чыгуначная станцыя, адкуль той спiрт цыстэрнамi iшоў спажыўцам. I вось вярнулася па незразумелых прычынах адна цыстэрна на станцыю нераскачанай, поўненькай. Спачатку чыгуначнiкi, а потым i ўвесь пасёлак пайшлi на яе штурм. Праз некалькi дзён было расследаванне. Потым суд. Найбольш буйныя раскрадальнiкi сацыялiстычнай маёмасцi атрымалi нават тэрмiны. А мне ўспомнiўся расказ аднаго з радавых «цягуноў». Яго не судзiлi, абышоўся сполахам ды штрафам.

«У мяне, дзякаваць Богу, вялiкiх ёмiстасцяў не было. Сабраў усе вёдры, што ў хаце былi — iх i налiў. Ну, а ў працэсе нашэння прыкладаўся, дэгуставаў. Так што прачнуўся ранiцой — сушыць. Вадзiцы хочацца. Я да аднаго вядра — чарпануў. Ён, зараза. Да другога — ён. У прывень, там вядро таксама было — ён. Выскачыў з хаты. Рукамыйнiк на плоце вiсiць. Я да яго — твар спаласнуць. Нацiснуў пiпку, падставiў далонi. Ён. Пабег праз дарогу да суседа ў студню. Адчынiў, цоп за ланцуг. Няма вядра. Вiдаць, i яго для iншай вадкасцi прыладзiлi...»

Вiцебская вобласць.