Пра сукенку ў гарохі і пра тое, як мікалаеўцы выцягвалі з багны Коласаву "Пабеду"

 

Гэтую песню любіла спяваць маці Якуба Коласа — Ганна Юр'еўна Міцкевіч. Пра спеўныя здольнасці сваёй матулі не раз прыгадваў і сам паэт: "Улюбёная матчына песня расказвала пра нешчаслівае каханне... Песня бралася ў сілу і запаўняла хату".
 

Хораша спявала гэтую і іншыя песні і родная сястра песняра — Міхаліна. А пачуў я гэты кранальны твор у выкананні нявесткі Міхаліны — 89-гадовай Яўгеніі Мікалаеўны Міцкевіч, старэйшай жыхаркі вёскі Мікалаеўшчына.
 

— Ганну Юр'еўну — маці Коласа — я добра памятаю. Мне было шэсць гадоў, калі яна памерла, — кажа баба Яўгенія, прысаджваючыся за той самы стол, за якім у свой апошні прыезд на радзіму сядзеў яе славуты сваяк Колас. І не толькі ў апошні — кожны раз, калі наведваў малую радзіму, прыходзіў у гэтую хату і нават заставаўся начаваць. Стол шчодра і па-святочнаму накрываўся.
 

— Колас любіў спыняцца ў нас, бо любіў сваю сястру Міхаліну і яе сына Уладзіміра — майго мужа, — кажа баба Яўгенія. — Хоць і іншыя сёстры Маня і Юзя, брат Юзік і пляменнікі хацелі, каб славуты брат і дзядзька таксама спыняўся ў іх.
 

Яўгенія Мікалаеўна нетаропка падсоўваецца да стала-рэліквіі і пачынае дзяліцца сваімі неўміручымі ўспамінамі, па памяці чытаць самую славутую паэму песняра — "Новую зямлю". Ведае яе ад пачатку і да канца, з любой главы можа пачаць і не збіцца. Гэткая ў яе памяць. Цяпер у вёсцы няма больш красамоўнага відавочцы і распавядальніка пра Коласа. Яна, як была маладзейшая, часта дэкламавала любімы твор у клубе на вясковых канцэртах, перад паляводамі, жывёлаводамі і трактарыстамі. Спявала, танчыла, весялілася сама і іншым сумаваць не давала. Яшчэ да пажару спявала ў царкоўным хоры.
 

— Было, што сама сабе чытаю "Новую зямлю", дык наплачуся. Хочаш не хочаш, а прыгадаеш, як некалі жылі, як бедавалі, — кажа баба Яўгенія і раптам, не мяняючы ні тону, ні тэмбру голасу, пачынае чытаць паэму з любімага раздзела "Дзядзька кухар":
 

І час работы яго крадуць...
 

Слухаючы сіплаваты голас бабы Яўгеніі, забываешся пра яе ўзрост, пра тое, што яна простая сялянка з шасцю класамі польскай школы. Падаецца, што расказвае пра саму сябе, пра сваё даўна-далёкае маленства, быццам вяртаецца ў яго. Ад гэтых успамінаў свецяцца бабуліны вочы і разгладжваецца парэзаны маршчынкамі ад доўгага веку твар.
 

Як не да дзядзькі, да Антося?..
 

Першы раз Яўгенія ўбачыла Коласа ў 1940 годзе, калі ёй было 16 гадоў. Якраз у тым самым годзе згарэла большая палова Мікалаеўшчыны, і паэт-зямляк прыехаў дапамагаць пагарэльцам.
 

— Коласа паставілі на табурэтку, каб быў вышэй і ўсе маглі яго бачыць, бо люду сабралася гэтак шмат! Колас устаў і сказаў: "Я не ўмею красамоўна гаварыць, я толькі пісаць магу", — імкнецца перадаць дакладную паэтаву інтанацыю баба Яўгенія.
 

Калі Яўгенія выйшла замуж за сына Міхаліны і стала Коласавай сваячкай, ёй не раз перападалі падарункі ад песняра. Пра адзін з іх яна нечакана прыгадала.
 

— Канстанцін Міхайлавіч прывёз мне сукенку — шаўковую карычневую ў белыя гарохі. Я была на дзясятым небе! І яшчэ кофту шарсцяную падарыў. І сказаў: "Будзь такая добрая, як мая Маруся". Ніколі не забуду гэтыя словы!
   

У падцвярджэнне ўспаміну Яўгенія Мікалаеўна паказвае фотаздымак, на якім яна стаіць побач з Коласам у той самай сукенцы-падарунку. А ўжо шчаслівая!
 

Апошні раз, як вядома гэта і з біяграфіі нашага класіка, ён прыехаў у родную Мікалаеўшчыну 30 красавіка 1956 года. Магчыма, паэт сапраўды завітаў сюды, каб назаўсёды (гэтак яно і атрымалася) развітацца з радзімай. А вяскоўцы памятаюць, што тады ён прыязджаў па гліну, бо ў паэта моцна балелі рукі, а гліна мае ўласцівасць здымаць боль. Асабліва тая, з-пад крыніцы ва ўрочышчы Церабяжы (цяпер там мікалаеўскія могілкі). Яўгенія на ўсё жыццё запомніла той дзень, бо ўпершыню ў сваім жыцці ўбачыла легкавы аўтамабіль — Колас прыехаў на персанальным аўто. Памятае, што вадзіцеля звалі Дзмітрыем і ён, небарака, загнаў аўто ў такую багну, што ўсёй вёскай ледзь выпхнулі.
 

— Наша вуліца (раней называлася Стаўпецкая) у месцы, дзе пераходзілі коні і каровы, аказалася непраезнай. Але хто ведаў гэта? Машыны ў нас хадзілі рэдка. І Коласава "Пабеда" села па самыя масты. Сабраліся людзі, сталі пхаць машыну туды-сюды. Што ні рабілі, не маглі даць рады. Толькі калі ляснік даў каня, неяк удалося яе выцягнуць. Потым дружна мылі "Пабеду". Колас, выйшаўшы з хаты, заплаціў мужыкам "барыша" — даў грошы.
 

Муж Яўгеніі Мікалаеўны Уладзімір (пляменнік Коласа) паспеў у той дзень зрабіць колькі фотаздымкаў, і цяпер ёсць неабвержнае сведчанне таго развітальнага прыезду паэта на радзіму. Фотааматар нібы прадчуваў: праз тры з паловаю месяцы песняра не стала.
 

На пахаванне Якуба Коласа ў сталіцу з Мікалаеўшчыны паехала шмат люду — родныя і сваякі, калгаснікі і школьнікі. Вядома, не магла там не быць і Яўгенія. Але спачатку на сваім падворку разам з суседкамі спляла вялізны вянок з каласоў: у гэты час у полі яшчэ не ўсё жыта было пажата, павезла яго на развітанне з вельмі дарагім чалавекам.
 

— Яшчэ добра помню, як Колас казаў: "Усе мае творы ацэняць пасля смерці". Хіба не гэтак яно сталася? — не столькі вуснамі, колькі вачамі запыталася ў мяне Яўгенія Мікалаеўна. І сама сабе адказала: "Нас не будзе, а Колас будзе жыць".