Узвядзенне радавой сядзібы Напалеона Орды пераўтварылася ў даўгабуд

Источник материала:

Амаль паўстагоддзя доўжыцца вяртанне імя Напалеона Орды на яго малой радзіме ў Іванаўскім раёне. Тут, на Берасцейшчыне, у вёсцы Варацэвічы знаходзілася радавая сядзіба Ордаў. Тут прайшло і дзяцінства слыннага мастака і кампазітара. Падрабязнасці - у матэрыяле «Радыё Свабода».

Цяпер у Варацэвічах пабудаваны музей, карцінная галерэя. У раённым цэнтры на галоўнай плошчы гораду ўстаноўлены помнік Напалеону Орду. А вось аднаўленне радавой сядзібы зацягнулася. У лістападзе наступнага году даўгабуду споўніцца 10 гадоў. Але да гэтага часу будынак толькі на этапе ўзвядзення фасаду.

Вяртанне імя Напалеона Орды

Яшчэ ў савецкія часы жыхар вёскі Варацэвічы Рыгор Сыраватка пачаў шукаць звесткі пра Напалеона Орду. Настаўнік, стваральнік і першы дырэктар адзінай беларускамоўнай школы ў Іванаве правёў істотную працу, каб вярнуць памяць пра славутага земляка на радзіму.

«Недзе ў 70-я гады ў мяне ўзнікла цікавасць да роду Ордаў. Частка зямлі ў Варацэвічах здаўна называлася Ардоўскай, было паняцце „Чырвоны двор“. Але дакладных не было нейкіх звестак пра месцазнаходжанне радавой сядзібы знакамітага Орды. Потым неяк мне трапілася публікацыя Паўла Дробава пра Напалеона Орду, — прыгадвае Рыгор Сыраватка. — Мы пачалі апытваць мясцовых людзей. Шукаць звесткі».

Збор інфармацыі цягнуўся не адзін год. Рыгор Сыраватка кажа, што вымушаны быў змяніць месца працы. Таму адкладваў на потым дакументы. Але ў выніку ўдалося дасягнуць істотнага прагрэсу.

«Пазьней мне ўдалося скантактавацца з гісторыкам і фалькларыстам Станіславам Цярохіным. Мы шмат разоў сустракаліся ў Варацэвічах, шукалі звесткі ў Мінску. Зрушылася справа пасля таго, калі польскі бок перадаў у Нацыянальную бібліятэку, якая тады насіла імя Леніна, некалькі альбомаў Орды. Я звязаўся з бібліятэкай, і нам удалося зрабіць першыя фотакопіі прац слыннага земляка і прывезці іх на яго малую радзіму, — распавядае Рыгор Рыгоравіч. — Потым сваю справу і свае доследы я перадаў Надзеі Раманюк, якая тады была дырэктаркай раённай бібліятэкі ў Іванаве. Яна пачала ціснуць на мясцовыя ўлады. Так усё і закруцілася».

Дзесяць гадоў ад устаноўкі помніка да ўзвядзення музею

Але на справе ўсё расцягнулася не на адно дзесяцігоддзе. Помнік Напалеону Орду паставілі толькі ў 1997 годзе. Вобраз мастака ўвасобіў у бронзе скульптар Ігар Голубеў.

Рыгор Сыраватка расказаў, што помнік чакаў устаноўкі ажно чатыры гады пасля стварэння. А калі ўжо стаяў і чакаў афіцыйнага адкрыцця, яго сапсавалі вандалы — адрэзалі мэталічную руку Орды. Скульптары аператыўна адрамантавалі помнік.

Далей справа з ушанаваннем імя Орды не зрушвалася ажно дзесяць гадоў. У 2007 годзе, калі адзначалася 200-годдзе з дня нараджэння Напалеона Орды, стварылі карцінную галерэю. У музеі распавядаюць, што прыклалі вялізныя намаганні для таго, каб стварыць музей.

«Сам музей Орды быў пабудаваны за кошт сродкаў UNESCO на тэрыторыі былой Варацэвіцкай школы. 9 месяцаў будавалі, яшчэ столькі ж часу пайшло на тое, каб сабраць экспанаты для музею, — расказалі ў музеі Напалеона Орды. — 349 тысяч еўра пайшло на будаўніцтва музею, 39 тысяч з гэтай сумы выдаткаваў мясцовы бюджэт. Для нашага раёну гэта проста вялізныя сродкі».

У музеі прызнаюцца, што цяпер для набыцця экспанатаў бюджэтных сродкаў амаль не выдзяляецца. Зрэшты, у самым музеі няма арыгіналаў прац Напалеона Орды. Але сярод экспанатаў чатыры рэчы, да якіх дакранаўся Напалеон Орда. Гэта куфар; завесы з уваходных дзвярэй у радавым доме Орды; абраз, які сям’я Ордаў падарыла царкве, і крыж, што цяпер знаходзіцца ў касцёле Іванава.

Узнаўленне радавой сядзібы расцягнулася амаль на 10 гадоў

Праз два гады пасьля будаўніцтва галерэі распачаліся работы ў аднаўленні радавой сядзібы Напалеона Орды. На месцы, дзе знаходзіўся дом, у 2004 годзе правялі археалагічныя раскопкі. Праўда, істотных вынікаў яны не далі: знайшлі толькі аскепкі посуду.

На месцы, дзе раней знаходзілася радавая сядзіба Напалеона Орды, работы па аднаўленні дома згодна з малюнкамі мастака распачаліся ў лістападзе 2009 году.

Але пакуль узведзена толькі «каробка» будынка. У музеі мастака кажуць, што гэтыя праблемы абумоўленыя галоўным чынам тым, што праект фінансуецца толькі за кошт мясцовага бюджэту.

Акрамя таго, перашкодай з’яўляецца і тое, што будаўнічыя тэхналогіі часоў Орды забытыя. Дах на радавой сядзібе ўжо патрабуе рамонту.

Цяпер будаўнікі на сядзібе Напалеона Орды ўстаўляюць вокны. Рабочыя кажуць, што пакуль працуюць штодня. Але, як толькі закончацца грошы, то і работы спыняцца.

«Грошай вельмі мала. Вось нешта даробім, і потым ізноў будзе стаяць даўгабуд. Работы і так цягнуцца з 2009 году. А калі завершацца, дык і невядома», — кажуць будаўнікі.

Напалеон Орда варты ўшанавання

Доктар архітэктуры Ірына Лаўроўская кажа, што Напалеон Орда — асоба, вартая ўшанавання. Паводле эксперта, Орда захаваў для нас беларускі краявід нават не толькі ў плане мастацкага ўвасаблення. Мастак фіксаваў аўтэнтыку, асаблівасць нашай архітэктуры. Ён пакінуў значны след у гісторыі Беларусі, перакананая Лаўроўская, таму яго радавая сядзіба павінна быць адноўленая.

«Я заўважыла шмат недарэчнасцяў пры будаўніцтве. Адна з іх — якасць. Акрамя гэтага адзначу і праблему нашай эканомікі. У Беларусі няма сістэмы падтрымкі такіх праектаў. Усё, што пералічваюць прыватныя структуры на аднаўленне культурнай спадчыны, усё роўна абкладаецца падаткамі. Няма эканамічнай зацікаўленасці ў фінансаванні культурных праектаў, — кажа Ірына Лаўроўская. — Таму мы мусім або шукаць за мяжой грошы, альбо аб’яўляць нейкую гучную дзяржаўную праграму».