Ніхто нічога не ведае (Фантастычнае апавяданне)

Источник материала:

Віктар Варанец — адзін з пераможцаў нашага конкурсу мінулых гадоў — раней быў больш схільны да гумарэсак. Цяпер жа даслаў нам фантастычнае апавяданне. Хутчэй нават фантасмагарычнае. Што ж, гэта адпавядае нашаму жыццю і часу. Нам жа застаецца толькі дадаць, што і ў сваім новым творы Віктар не страціў і пачуцця гумару.

Віктар КАЗЬКО.

Каманда па традыцыі пасля абеду сабралася ў кают-кампаніі зоркалёта. Расселіся па крэслах, ляніва перакідваліся малазначнымі фразамі. Чатыры месяцы нуднага чакання вынікаў рашэння Вялікай палаты адбілася на кожным: гаварыць не было пра што ды, зрэшты, і не хацелася. Капітан стаяў ля вялікага экрана і задуменна глядзеў на блакітную планету М-4, якую мясцовыя туземцы называлі дзіўным словам Зямля. Ціхенька падышоў штурман.

— Цікава, яна такая ж прыгожая на паверхні, як і здалёк?

— Пра гэта мы наўрад ці даведаемся, — адказаў капітан. — Але нешта доўга няма адказу ад Рады. Каманда, бачу, пачынае нервавацца.

І тут, як бы адказваючы на словы капітана, азваўся зумер трансгернай машыны. А праз імгненне з яе выпаўзла празрыстая пласцінка з нейкімі знакамі. Штурман падхапіў пасланне і перадаў капітану. У кают-кампаніі стала ціха. Капітан прабег вачыма дасланы тэкст і павярнуўся да членаў экіпажа.

— Загад, які мы чакалі столькі часу, атрыманы. Зачытваю.

— Вялікая палата прааналізавала сітуацыю, якая склалася на планеце М-4 "Зямля" 16 Галактычнай сістэмы, і выносіць свой вердыкт. Доказы, прадстаўленыя нашымі разведчыкамі, адназначна ўказваюць, што канфлікт паміж некаторымі часткамі планеты М-4 дасягнуў крытычнай фазы і непазбежна вядзе да ядзернай катастрофы. З мэтай ратавання як самой планеты, так і большасці яе насельніцтва, Вялікая Міжгалактычная палата загадвае экіпажу касмічнага карабля КК-434 прымяніць на тэрыторыі ўсёй планеты М-4 "Зямля" газ АД-10. Ды не пакіне вас Сіла Духу!".

Капітан адклаў пасланне і агледзеў астранаўтаў.

— Што незразумела? Якія пытанні?

Першым руку ўзняла навігатар-стажор П-18.

— А што гэта за газ АД-10 і як ён уздзейнічае на жывыя арганізмы?

— Поўная назва гэтага рэчыва "Адурняльны газ дзясятага пакалення". Пасля яго прымянення ўсе разумныя стварэнні на М-4 апусцяцца ў інтэлектуальным развіцці да ўзроўню поўнага прымітывізму. Развучацца карыстацца тэхнікай, электронікай, забудуць хімічныя, фізічныя здабыткі цывілізацыі. Гэта дазволіць пазбегнуць ядзернай вайны, а чалавецтва пачне сваю эвалюцыю спачатку. Узровень успрымання ў іх застанецца на ранейшым узроўні, але вучыць, як вы разумееце, ужо не будзе каму. Паступова ўсе іхнія цяперашнія здабыткі самаразбурацца. Новая ж цывілізацыя, думаецца, будзе разумнейшай і не давядзе сябе да вайны.

Капітан яшчэ не паспеў закончыць адказ, як П-18 зноў ускінула ўгару руку.

— Даруйце, але людзі пачнуць хварэць, а медыцыны ў іх ніякай няма. І яны будуць паміраць.

— Так, — пагадзіўся капітан. — Будуць. Але гэта непазбежная плата за глупства. Мацнейшыя ж выжывуць і дадуць жыццё новым пакаленням. На гэтым дыспут аб'яўляю спыненым. Час выконваць загад. Усе па месцах.

Праз нейкі час карабель паімчаў вакол блакітнай планеты М-4, густа распыляючы бязлітасны адурняльны газ дзясятага пакалення.

...Сямён Цімошкін расплюшчыў вочы, але святлей ад гэтага не стала. Галава трашчала. Яшчэ балеў бок і нага. Але больш непакоіла цемра. Дзе ён і як сюды трапіў? Нешта ж павінна было застацца ў памяці. Так, учора атрымалі зарплату. Добра. Памятае. Потым да яго ў майстэрню зайшоў Мікола, школьны фізрук, і прапанаваў пасля ўрокаў "зачапіцца" за кулінарыю, што непадалёк ад школы. Сямён правёў апошні ўрок, абясточыў такарныя станкі і зачыніў майстэрню. Потым пайшоў у спартыўную залу. Мікола ўжо сядзеў з яшчэ адным фізруком па мянушцы Здых і адкаркоўваў бутэльку.

— Сядай, Сямён. Здых сёння на вяселле едзе, вось прэмедыкацыю вырашыў правесці.

— Што правесці? — перапытаў Цімошкін.

— Малымі дозамі алкаголю рыхтую арганізм да прыняцця вялікіх доз, — навукова адказаў Здых. Сямён з павагай заківаў галавой.

Так і распілі тую бутэльку. Потым пайшлі ў кулінарыю, дзе добра дабавілі. Потым прыцягнуўся дадому і пасварыўся з жонкай. Ляснуўшы дзвярыма, жонка пайшла да суседкі, а ён палез па заначку ў падполле. Стоп! Дык ён што, у падполлі?

Сямён падняў галаву ўгору. Так, праз шчыліны века рэдзенька прабівалася святло. Трэба выбірацца. А дзе жонка? Чаму не шукае яго? Цімошкін, цяжка сапучы, выбраўся з падвала ў кухню. І ад здзіўлення ледзь не аслупянеў. Ягоная Тэкля (або Таццяна па-гарадскому), замест таго, каб заняцца мужавым выхаваннем, наліла на падлогу вады і тупала па ёй босымі нагамі, радуючыся пырскам, што разляталіся па баках. Выраз твару яе пры гэтым быў нейкі блазнавата-дзіцячы. "Няўжо так знервавалася, што ажно звар'яцела?" — мільганула ў галаве. Ён асцярожна падышоў да жонкі, узяў яе за руку і вывеў з лужыны. Пасадзіў на лаву і павучальным голасам стаў гаварыць, як малому дзіцяці.

— Так нельга рабіць! Брыдка! Ты дарослая жанчына.

— А што мне рабіць? — наіўна запыталася Тэкля.

— Як што? — перапытаў Сямён. — Вазьмі анучу, вытры лужыну. І згатуй які сняданак.

— А як гатуюць сняданак? — зноў спытала жонка і пачала ўказальным пальцам калупаць у носе.

"Божа, і за што гэта на маю галаву? — у адчаі падумаў Цімошкін. — Каб я яшчэ хоць грамульку сабе дазволіў!".

Прыйшлося самому абіраць і варыць бульбу, смажыць шкваркі. Жонка з цікаўнасцю сачыла за кожным яго рухам. Пасля снедання Цімошкін хацеў уключыць тэлевізар, але электрычнасці не было. Тады ён даў жонцы альбом з фотаздымкамі, а сам пайшоў у горад. Райцэнтр быў невялікі, але патрыярхальна ўтульны, зялёны і чысты. Як у вёсцы, тут усе ведалі адзін аднаго і адзін пра аднаго. Але сёння ўсё кардынальна змянілася. Не рухаліся машыны, не працавалі ўстановы і крамы. А людзі, такія яшчэ нядаўна знаёмыя і прадказальныя, сталі зусім іншымі. Вось на яблыні сядзіць старшыня жылкамунгаса Мітрафан Пятровіч Сафожкін і грызе сарваны яблык. Каля МАЗа корпаецца загадчыца тэрапеўтычнага аддзялення Самохіна Анфіса Львоўна, намагаючыся адчыніць дзверы кунга. Не лепшая карціна чакала Сямёна і ў краме. Выпадковыя наведнікі хапалі з вітрын прадукты, адгрызалі кавалак і, калі смак быў даспадобы, беглі на вуліцу. Але самае дзіўнае, ніхто не пазнаваў яго. Сямён адчуў сябе ў родным горадзе іншапланецянінам. Раптам нехта тузануў яго ў бок. Цімошкін павярнуўся. Каля яго стаяла дырэктарка той жа школы, дзе ён рабіў настаўнікам працы, трымала ў руках закаркаваную бутэльку нейкага напою і ледзь чутна мармытала:

— Піць! Хачу піць!..

Сямён адкаркаваў бутэльку і працягнуў Настассі Піліпаўне. Яна прагна прыпала вуснамі да рыльца і не адрывалася, пакуль не выжлукціла ўсё да донца. І тут Цімошкіну цюкнула: ці не апошні ён з людзей разумных на гэтай планеце! Амаль у непрытомнасці і захаваў сваю свядомасць у падполлі. Ён агледзеў краму, дзе корпаліся яго ўчарашнія знаёмыя, сябры і нават начальнікі. Але ўсе яны былі не разумнейшыя за трохгодак. І тут Сямён убачыў, што Настасся Піліпаўна ўжо сама адкаркоўвае адну бутэльку за другой, сама п'е і дае іншым. "Яны здольныя вучыцца, — зразумеў мужык. — Дык я магу іх навучыць многаму і быць для іх найвышэйшай сілай!". Ад перспектыў аж у носе засвярбела. Яму наканаваны эпахальны лёс. Рэшткі дня Цімошкін прысвяціў жонцы. Навучыў яе гатаваць некалькі страў, прыбіраць, мыць бялізну, прасаваць, прычэсвацца і яшчэ некаторым прыватным, але вельмі прыемным рэчам. І пры гэтым жонка ўвесь час толькі ўсміхалася, пагаджаючыся з мужам абсалютна ва ўсім. Цімошкіну гэта неверагодна падабалася. Назаўтра раніцай Сямён пад'ехаў да райвыканкама на грузавіку, запоўненым лазовымі прутамі. У будынку па-ранейшаму швэндаліся супрацоўнікі, не ведаючы, што ім рабіць. Цімошкін загнаў іх усіх у вялізную залу пасяджэнняў і за якую гадзіну навучыў плесці кошыкі з лазы. Сам жа сеў у райвыканкамаўскі мерседэс і паехаў у школу. Там сабраў у майстэрні настаўнікаў і хуценька паказаў, як вырабляць табурэткі. Пасля чаго развёў настаўнікаў па кабінетах, загнаў туды ж вучняў і загадаў пачынаць урокі. У бальніцы паказаў дактарам некалькі відаў лячэбных траў, ядомых грыбоў і выправіў іх у бліжэйшы лясок.

Наступным быў рэстаран. Туды ў якасці інструктара Сямён прывёз сваю жонку, якая і падзялілася з кухарамі кулінарнымі ведамі. У крамах раздаў прадаўцам паперкі са сваім подпісам і папярэдзіў, каб без такой паперкі нікому нічога не давалі. А для бяспекі паставіў туды па міліцыянеру, якія таксама атрымалі пэўныя інструкцыі. Бліжэй да вечара адправіў кухараў з рэстарана па хатах вучыць жанчын кулінарыі, а сам паімчаў у бліжэйшы калгас знаёміць калгаснікаў з працэсам ручной кармёжкі жывёл і даення кароў. Стомлены, але задаволены, вярнуўся апоўначы дадому. Усё ішло па плане. Праз тыдзень ланцужковым метадам удасца навучыць усіх нешта карыснае рабіць. І тады ён, Сямён Цімошкін, будзе адзінапраўна ўсім кіраваць. З такімі прыемнымі думкамі ён і заснуў.

Прачнуўся Сямён ад кухталя і такога знаёмага голасу над вухам.

— Уставай, абібок! На працу спознішся. І што гэта за машына стаіць ля нашага дома?

Сямён не проста ўстаў — ён ускочыў, як абвараны кіпенем. Ягоная жонка, яшчэ нядаўна такая лагодная і пакорлівая, стаяла перад ім, пагрозліва ссунуўшы бровы, і выраз твару яе быў далёка не дзіцячы. "Што здарылася? — ліхаманкава застукала ў галаве. — Чаму яна змянілася?". Хуценька апрануўшыся, Сямён выскачыў на двор. Так, усё змянілася. Хаця не, не змянілася. Усё вярнулася да ранейшага. Ездзілі машыны, па справах спяшаўся народ, беглі ў школу дзеці, па радыё аб'яўлялі пра вышук медперсаналу раённай бальніцы... А каля Сямёнава дома павольна праязджаў міліцэйскі ўазік, з якога пільна прыглядаліся да мерседэса. Вось і ўсё, накіраваўся, — падумаў Цімошкін...

...Капітан і штурман касмічнага карабля КК-434 здзіўлена глядзелі на манітор відэатранслятара.

— Нічога не разумею, — паціснуў плячыма штурман. — Ужо праз суткі ўздзеянне АГ-10 на людзей скончылася. Як такое магло стацца?

— Я мяркую, — задуменна адказаў капітан, — што гэта зноў нашы забеспячэнцы таго... перабралі і пастараліся. У іх на складзе такі бедлам, што і Вялікі Кардзіс нагу зломіць. Вось і ўпіхнулі нам замест АД-10 суткавы газ АД-1. Але галоўнае зроблена: час зямлянамі ўпушчаны і ні пра якую ядзерную вайну гутарка ўжо не ідзе.

— Вы хочаце сказаць, капітан, што, дзякуючы разгільдзяйству нашых забеспячэнцаў, і вайны пазбеглі, і людзі Зямлі засталіся некранутымі?

— Хто ведае, — адказаў капітан, — хто ведае...

Віктар ВАРАНЕЦ.