Зааралі трактарам. У вёсцы на Шаркаўшчыне ёсць магіла ахвяр гета, але яе дасюль ніяк не ўшанавалі

Источник материала:

У вёсцы Радзюкі, што пад Шаркаўшчынай, здарыўся выпадак, які надоўга стаў тэмай для размоваў. І нават для візітаў раённага начальства. Малады трактарыст заараў месца на полі, якое ўсе абміналі. Згодна з успамінамі старажылаў, тут была брацкая магіла ахвяраў шаркаўшчынскага гета.




Вялікую вёску Радзюкі падарожнікі праяжджаюць не спыняючыся. Хоць прыпыніцца тут варта. Будынак калгаснага праўлення пабудаваны на месцы колішняй сядзібы шляхціцаў Бароўскіх. Вельмі заўважны род, які даў і военачальнікаў, і навукоўцаў. Але даў не Беларусі.

Жыхарка Радзюкоў Людміла Ардынская хоча ўвекавечыць памяць пра Бароўскіх хаця б шыльдай на вялікім дубе.




- Дом Бароўскіх па вайне разабралі і звезлі ў Шаркоўшчыну на розныя будовы. А на ягоным месцы пабудавалі саўгасную кантору. З калонамі. На манер панскага палаца. Застаўся толькі дуб двухсотгадовы.




Акрамя дуба, ад Бароўскіх у Радзюках застаўся вадзяны млын. Яго ў вайну спалілі ноччу партызаны.







Найстарэйшая жыхарка Радзюкоў Аліна Чорная памятае, як млын дапамагаў выжываць.




- Малолі ж не толькі немцы. Але паняцце такое было. Людзі казалі, што порч зрабілі. Бо ўсе ж людзі абмалвалі. Так куды везці малоць? Там усё было. І валцоўкі, і крупы дралі.

А на выезьдзе з Радзюкоў у бок Шаркоўшчыны, з правага боку, ёсць звычайнае поле. Некалькі гадоў таму малады трактарыст з суседняй вёскі - гаспадаркі ж аб'ядналі - заараў тут невялікі лапік. Гэты ўчастак зямлі ад вайны ніхто не чапаў. Бо мясцовыя ведалі гісторыю гэтага лапіка.

- Пра гэта месца ўсім было вядома. Як толькі абаралі, усе жахнуліся, свае людзі - а-я-яй, магілкі габрэйскія абаралі. І ўсё сціхла, - кажа мясцовая жыхарка Ліліяна Карачун.




Вязні Шаркаўшчынскага гета беглі па гэтым полі проста на нямецкія кулямёты. Ліліяна не помніць дэталяў расправы ў сілу ўзроста. Яна пераказвае ўспаміны сваёй маці:

- Немцы сталі расстрэльваць гета ў Шаркаўшчыне. Людзі беглі. Немцы паставілі на пагорку кулямёты. І як яны беглі з Шаркаўшчыны, як маглі ратаваліся з гета, іх тут і касілі, расстрэльвалі. Расстралялі.

Мужыкам, якія былі застаўшыся на хутарах, загадалі запрагаць коней і звозіць трупы. А салдаты хадзілі па дварах. Шукалі, мо недзе хто схаваў каго. А жыта было ўжо вялікае. І з гэтага жыта немец падняў жанчыну. Валасы ў яе былі белыя. І дзяўчынка з ёй беленькая. Ён на яе - юда. Яна - не, я полька. Пасля стрэліў у яе. Яна адразу ўпала. А дзевачка, пакуль страляў, яна трапыхалася. Пяць куль усадзіў у яе, пакуль заціхла дзіця.

Я малая была, калі мама мне ўсё гэта расказвала. Я кажу: "Мама, чаму вы яе не схавалі?" - "Нас бы ўсіх перабілі".

Іх усіх звозілі і скідвалі ў яму. Мама казала, што былі такія, што здзіралі пярсцёнкі з нябожчыкаў. Перад тым як у яму кінуць. Здзіралі адзенне. Усё, што маглі зняць. Іх ужо няма ў жывых. Татаровіч такі быў. Як вайна скончылася, ён хуценька адсюль уцёк.

Ну вось, сталі звозіць, скідваць. Закапалі. І гэты вялікі квадрат заўжды быў. Мама кажа: "Папасвіце ўвечары кароў, пакуль дырэктар не бачыць. Пусціце на саўгаснае. Толькі, дзеткі, не пускайце на гэтыя могілкі". І мы з братам яшчэ знаходзілі кулі ад аўтамата. Гэта ж у 54-м годзе яшчэ мы кулі знаходзілі.

Іншая спадарыня, Аліна Страленка, якая паспела за немцамі павучыцца ў школе, таксама пацвярджае словы пані Ліліяны.




- На гэтым полі сапраўды былі нейкія магілы?

- Сапраўды. І гэта ўсе ведаюць. Толькі цяпер не хочуць торкацца. Ведаеце, цяпер людзі якія? Месца я вам дакладна не скажу. Але магіла габрэяў там ёсць. Яна заўжды была на вачах. Магіла памерам з маю хату. Хтосьці яе быў акапаўшы такім валам. З усіх чатырох бакоў такі квадрат быў. А пасля з часам дажджы размылі, там і кароў навязвалі. Усё зраўнялася. Але што факт, то факт.

Саму Аліну маглі адправіць у Нямеччыну на прымусовыя працы. Але выратаваў яе солтыс па прозвішчы Булаёнак. За гэтага чалавека па вайне ўступіліся многія вяскоўцы. І выратавалі яго ад ГУЛАГу.

- Немцы сталі забіраць маладзейшых у Германію. А я была нічога ў маладосці, дзяўчына спрытная. Але Булаёнак выратаваў. Вельмі быў добры чалавек. Як прыйшлі нашы, яго цягалі-цягалі. Ён быў солтысам. Але нікуды яго не саслалі. Бо ўсе людзі былі за яго. Ён нас ратаваў.

Але ж чаму месца, дзе ляжаць дзясяткі ахвяраў нацыстаў, не было ніяк мэмарыялізавана за доўгія паваенныя гады?

Як толькі гэта гісторыя ўсплыла на незалежным сайце westki.info, у госьці да Ліліяны Карачун завітала начальства з сельсавета і раёна:

- Прыяжджаюць з раёна. Я кажу, што я помню, помніла мая мама, як гэта ўсё рабілася, як закопвалі і як мне было загадана не бегаць, не таптацца на гэтых магілках. Вось гэта я помню. Карацей, ім не спадабалася. І яны паехалі.
 
- А што яны хацелі ад вас?

- Пыталіся: навошта падняла гэтае пытанне. Сапраўды, навошта падымаць шум? Толькі лішні клопат. Мёртвым жа не баліць. Кіраўніца раённай ідэалогіі Людміла Стома сказала мне, што ў рэспубліканскай камісіі па ўвекавечанні ахвяраў Халакоста ніякіх дадзеных пра гэта месца няма. Што для вызначэння месца пахавання патрэбныя толькі сведкі трагедыі. Іх не засталося ў жывых. Але праца, маўляў, вядзецца.