Непатрэбнае выкраслiць

Источник материала:

Частка I. Бацькоўскi дом

7 гадоў.

— Падымайцеся, вырадкi!..

Я прачнулася i прыслухоўваюся да размовы ў калiдоры. Мацi спрабуе нешта патлумачыць бацьку. Раптам дзверы з грукатам расчыняюцца, у пакой улятае бацька.

— Узнiмайцеся, я сказаў. Усе ў калiдор!

Выйшлi два мае старэйшыя браты, сястра i я з малодшым. Будзiць трохгадовага Вiталiка мацi не дазволiла. Мы выстраiлiся босыя i ў адной бялiзне пасярод халоднага калiдора чатырохпакаёвай кватэры. Святло з кухнi сляпiла вочы. Я не памятаю твару майго таты ў той момант, толькi голас.

— У вас ёсць паўгадзiны, каб знайсцi маю пальчатку.

Я ўжо даўно не бачу другой пальчаткi, толькi адну. Камяк падступiў да горла. Мы палезлi ў шафу, у антрэсолi. Здавалася, мы абшарылi ўсю кватэру, але яе не знайшлi.

Тата раздражнёна стаў крычаць: «Не можаце знайсцi пальчатку, шукайце маю змяю.»

Змяёй ён называў доўгi кавалак чорнай цяжкай гумы, якiм стаў нас бiць зусiм нядаўна. Дагэтуль — рукамi i рэмнем. А гэтая «змяя» прычыняла такi боль, што нават старэйшыя не маглi цярпець i плакалi. Мы аблазiлi ўсю кватэру. Я ведаю, што старэйшыя брат Альберт i сястра Света некуды схавалi гуму. Гэтая думка радуе — магчыма, пранясе.

Нам сапраўды пашчасцiла — тата спяшаўся на працу i нам перапала толькi рэмянем.

Я зайшла ў пакой. Спiна гарэла ад удараў, але я ведала, што ўсё хутка пройдзе. Калi б бацька знайшоў «змяю», нам бы зноў прыйшлося iсцi ў школу сiнiмi. Гэта была шчаслiвая ранiца...

9 гадоў.

У школу не трэба было iсцi. Бацькоў не было дома i нам хацелася есцi. Звычайна па вечарах яны прыносiлi што-небудзь: то «лiверку» з хлебам, то таматную пасту. Было чым перакусiць. Але на гэты раз мы не вытрымалi. Рушылi са Светкай у краму.

— Ну, што будзем браць, малая? — спытала сястра. — Печыва цi шакаладнае дражэ?

— Дражэ, — адказала я. — Яго больш.

Светка падышла да мяне блiзка-блiзка i павярнулася. Усё адбылося вельмi хутка. Яна ўзяла пачак цукеркаў i засунула пад кофту. Потым мы накiравалiся да касы...

Мы сядзелi ля стала, на якiм ляжалi такiя жаданыя чорныя шарыкi, i такiя недакранальныя.

— I як не сорамна, вы ж дзяўчынкi? — свiдравала нас позiркам нейкая цётачка. Прыйшоў мiлiцыянер, забраў Светку на размову. Праз нейкi час сястра села побач са мной i зашаптала:

— Усё, нам канец. Мiлiцыя хоча прывесцi бацькоў. Я дала адрас.

Прайшло вельмi шмат часу — пачало цямнець, калi мiлiцыянеры вярнулiся. Яны падазвалi жанчыну, якая нас каравулiла. Потым адзiн наблiзiўся да нас i сказаў, маўляў, бацькоў яны не знайшлi i мы можам iсцi дадому. (Пазней я зразумела, што ён схлусiў: бацькi былi дома — улёжку п’яныя.) Мы ўжо выйшлi з пакою, як ён аклiкнуў:

— Дзяўчаткi, вы цукеркi забылi!..

Але нi я, нi Светка не рашылiся падысцi за iмi. Тады ён сам iх нам паднёс. Каля выхаду нас дагнала жанчына i дала з сабой яшчэ па дзве булачкi. Мы былi рады, што ўсё абышлося. Мы з сястрой злопалi цукеркi, а астатнiм прынеслi булкi. Гэта быў добры вечар.

10 гадоў

Ужо каля месяца, як у нас у доме з’явiлася два немаўляты. Мама нарадзiла нам брацiка Дзiму, ён стаў восьмым дзiцем маiх бацькоў (калi не лiчыць народжаную мёртвай Алесю). У той жа час мая семнаццацiгадовая сястра нарадзiла сыночка Сашу. Напэўна, мацi з сястрой атрымалi нейкую дапамогу, таму што немаўлят мы некаторы час паiлi малаком. Да таго ж Светка прывалакла аднекуль дзiцячы ложачак.

Немаўлят часта пакiдалi на мяне — спачатку на некалькi гадзiн, потым на цэлы дзень. Мне даводзiлася прыглядаць яшчэ i за трохгадовым Сцёпам, якi нi на хвiлiну не адляпляўся, i за пяцiгадовым Вiталiкам, якi любiў паэксперыментаваць: то спiцы ў разетку засуне, то розныя рэчы кiдае з адзiнаццатага паверха, як тую сякеру, з-за якой да нас прыйшоў участковы. У такiя днi я часта плакала ад стомы: цела рабiлася нiбы ватнае. Але на наступны дзень усё магло паўтарыцца наноў. Светка сыходзiла. А мацi калi i была дома, то да дзетак усё роўна не падыходзiла, таму што была п’яная.

Аднойчы Света ўвечары не вярнулася. Мацi заснула на нашым матрацы, у пакоi, дзе стаяў ложачак з немаўлятамi. Звычайна я там спала са Сцёпам, але на гэты раз яго прыйшлося пакласцi ў iншым пакоi. Дзiмку я пакармiла i ён тут жа заснуў, а Сашка плакаў, плакаў, плакаў... Пакуль таксама не заснуў. У кватэры было вельмi цiха. Я лягла побач з мамай, замест коўдры нацягнула сваё дзiцячае палiто. Не праспала i гадзiны, як Сашка зноў заплакаў. «Не магу, больш не магу, — думала я скрозь сон. — Можа мама ўстане?» Я чакала нядоўга. У iншым пакоi прачнуўся бацька. Я адкрыла вочы i ўбачыла яго постаць. Ён некалькi разоў тузануў ложачак. Мне чамусьцi стала страшна. Ранiцай, калi я прачнулася, было ненармальна цiха. Я адчула, што мацi побач ужо не ляжыць. Але я не магла вырашыцца адкрыць вочы i падняцца: чакала, калi пачнуць плакаць дзецi...

Пасля смерцi Сашы мы адчулi ўвагу да нас, дзяцей, з боку iншых дарослых. Дзiмку тут жа забралi ўрачы — у яго знайшлi парок сэрца. Сказалi, што хутка забяруць i нас. Сваiм жыццём маленькае дзiця заплацiла за выратаванне мяне i маiх братоў. Нас чакалi вялiкiя перамены...

Частка II. Iнтэрнат

Школа-iнтэрнат спярша паказалася раем у параўнаннi з домам, i нават з бальнiцай: нас кармiлi чатыры разы на дзень, у мяне быў уласны ложак з сапраўднай падушкай i коўдрай. Да таго ж цяпер у мяне было адзенне, у якiм не сорамна выходзiць на вулiцу.

Але ўжо ў першы дзень я адчула, што мне тут будзе нялёгка...

Маiх малодшых братоў адправiлi ў дзiцячыя дамы, прычым у тры розныя. Я надзвычай сумавала па iх.

Мяне прывялi ў 6-ы клас, дзе вучылiся 14—15 гадовыя падлеткi (усе яны былi «другагоднiкамi»), а мне было ўсяго 11.

Мяне пасялiлi да Iны i Наташы. Iну баялiся ўсе, нават хлопцы. Сур’ёзныя непрыемнасцi адбылiся яшчэ ў першы дзень, калi пасля ўрокаў мае суседкi «папрасiлi» мяне «падарыць» iм мяккiя цацкi — адзiныя дарагiя для мяне рэчы.

Трэба было навучыцца выжываць у iнтэрнаце. Пастаяць я за сябе не магла, бо была слабейшая за сваiх аднакласнiкаў. Напрыклад, кожны дзень я вымушана была стаяць пад дзвярыма пакоя да дзевяцi гадзiн вечара — Iна не адчыняла мне. Скардзiцца выхавацельцы было бессэнсоўна — з гэтай дзяўчынай нiхто не жадаў сварыцца. Я думаю, яна была такой злой бо маленькай яе забралi ў сям’ю, а потым вярнулi назад. Надакучыла. Яна нiбы помсцiла ўсяму свету за сваю крыўду.

Але i ў iнтэрнаце ў мяне былi i добрыя днi.

Новы выхавальнiк

Я прызвычаiлася ўжо да здзекаў Iны. Не было дня, каб яна не зняважыла мяне. Калi я спрабавала адказаць, яна пускала ў ход рукi. Аднойчы яна ўдарыла так, што сiняк заняў у мяне паўтвару.

У восьмым класе да нас прыйшоў новы выхавальнiк. Ён быў маладзейшы за iншых. I заўважыў адносiны Iны да мяне. Гэта здарылася на самападрыхтоўцы. Iна знарок села на мой падручнiк. На маю просьбу ўстаць стала мяне зневажаць. Выхавальнiк Анатоль (iмя па бацьку я забыла) зрабiў ёй заўвагу, але гэта не падзейнiчала. Лаянка пагражала перайсцi ў бойку. Тады Анатоль падскочыў i, узяўшы Iну за плечы, пасадзiў яе на месца.

— Распускаць рукi я нiкому не дазволю, — сярдзiта сказаў ён, звяртаючыся да ўсiх.

Больш пры Анатолю Iна мяне не чапала. Жыццё стала лягчэйшым.

Вяртанне любiмчыка

Свае падвячоркi я не ела, а збiрала. Да суботы ў мяне звычайна было 5 апельсiнаў. Iх я адвозiла сваiм братам у дзiцячыя дамы.

Пяцiгадовага Сцёпку адпускалi са мной пагуляць па тэрыторыi. Аднойчы адпусцiлi нават у яблыневы сад, якi знаходзiўся за агароджай. Мы скарысталiся гэтым, каб пагаварыць пра самае балючае. Брат паскардзiўся, што не можа заснуць. Справа ў тым, што выхавальнiкi, каб малыя не круцiлiся ў ложках, будавалi з коўдры «домiкi» i забаранялi iх парушыць. Сцёпа так баяўся парушаць гэты пракляты «домiк», што не рашаўся ўстаць у прыбiральню. Ранiцай цi пасля дзённага сну яго за гэта маглi пляснуць мокрай прасцiнай. Майго Сцёпiка — якога я нiкому не давала крыўдзiць! Для якога я здабывала не толькi неабходную ежу, але i ласункi! Над iм здзе-ква-лi-ся!

Я спрабавала яго супакоiць. Казала: «Не бойся, руш гэты домiк i спi нармальна!» Але ён толькi матаў галавой i паўтараў, што яго пакараюць. Я хацела пагаварыць з выхавальнiкам. Але спужалася, што мяне ўвогуле не будуць да яго пускаць. Ды i хто стаў бы мяне, 13-гадовую, слухаць?! Дарослыя тады мне здавалiся глухiмi i сляпымi.

Калi я пасля той размовы вярнула Сцёпу ў групу, то ветлiвыя выхавацелькi падалiся мне пачварамi. Але раптам я пачула:

— Наташа, у наступным годзе Сцёпа прыйдзе да цябе ў iнтэрнат.

Я так узрадавалася, што нянавiсць мая адразу знiкла. Цяпер ужо я Сцёпку нiкому не дам пакрыўдзiць, буду прыходзiць да яго кожны вечар i расказваць яму казкi нанач. Так i было.

Частка III. Сям’я

На лета звычайна нас адпраўлялi на аздараўленне ў лагер цi за мяжу. Я не любiла лагер. Асаблiва ў выхадныя. У гэтыя днi iнтэрнатаўскiя асаблiва адрознiвалiся. Да «дамашнiх» прыязджалi бацькi, а нам у сталоўцы выдавалi пачак соку i пячэнне.

Гэта здарылася ў канцы 8-га класа. Мяне на месяц адправiлi за мяжу. У сям’ю. Нарэшце я зразумела значэнне гэтага слова.

У iх было двое сваiх дзяцей — амаль мае аднагодкi. У першы дзень Стэла, гаспадыня дома, купiла мне вопратку, каб я не адрознiвалася ад яе дзяцей. Паказала пакой, дзе я буду спаць з Монiкай, яе дачкой. I ў мяне пачалося ЖЫЦЦЁ.

Ранiцай мяне будзiлi пяшчотныя словы Стэлы, сэнс якiх я хутка зразумела: «Дзяўчатачкi, уставайце, iдзiце снедаць!». I мы iшлi ўдзвюх у пiжамах, сонныя, а на верандзе сустракалi брата Монiкi Джыджы, таксама ў пiжаме.

На наступны дзень мяне павезлi да бабулi. Там сабралася шмат сваякоў, у тым лiку дзяцей. Нiколi ў жыццi я не атрымлiвала больш пацалункаў, чым там. Спачатку мне кожны раз ад iх рабiлася горача, але потым я прывыкла.

Так яны збiралiся па некалькi разоў на тыдзень. Было вельмi весела. Жанчыны гатавалi ежу, мужчыны (калi не трэба было мець справу з мангалам) з важным вiдам размаўлялi, а дзецi бегалi па двары.

А колькi было падарункаў на Мой дзень нараджэння! Гэта не тое, што Дзень Iмянiннiка ў iнтэрнаце, якi праводзiлi раз у паўгода. У сталовай тады нам давалi смажаную бульбу (далiкатэс для ўсiх iнтэрнатаўскiх), вэнджаную каўбасу, некалькi вiдаў садавiны i салодкае. А ў актавай зале — падарункi, па спiсу.

У сям’i было ўсё па-iншаму. Торт са свячамi, падарункi i вiншаваннi — толькi для мяне адной! Я рабiлася «Я».

Неяк на выхадныя гаспадары дома наладзiлi рыбалку. Джыджы i яго бацька Энца апранулi маскi, узялi трызубцы i паплылi ў мора. Стэла пайшла збiраць мiдый са скал. А Монiка пацягнула мяне за руку далей ад усiх i шаптала: «А мы будзем лавiць зоркi!»

Спачатку, я не зразумела, пра якiя зоркi яна кажа. Але потым, калi Монiка iх падняла са дна мора, я iх убачыла.

Яна клала iх мне на рукi, плечы, гэта было вельмi прыгожа. Потым яна вяртала зоркi ў мора.

Пасля рыбалкi мы вярнулiся дамоў i сталi палiваць адзiн аднаго вадой, каб змыць соль. Мы смяялiся. Потым Энца з гонарам смажыў свой улоў на мангале. Стэла гатавала макароны з мiдыямi. А мы, дзецi, бегалi ад адной да другога i нецярплiва пыталiся: «Ну калi ж?!»

За вячэрай мы ўзгадвалi нешта смешнае, часцей за ўсё гэта было звязана са мной, бо я ўсяму здзiўлялася. Смяялiся з таго, як я была ўражаная выглядам Энца ў шортах з трызубцам, з таго, як я скрывiлася, калi мне далi пакаштаваць iкру марскога ёжыка — для iх гэта быў далiкатэс, i шмат, шмат iншага. Гэта быў адзiн з самых шчаслiвых дзён.

Але там быў i дзень напружання. Я прачнулася, i Стэла сядзела каля мяне. Яна была незвычайная, усмiхалася неяк нацягнута, а потым спытала, цi не патрэбна мне што-небудзь. Я пацiснула плячыма i адказала, што ў мяне ўжо ўсё ёсць. Я старалася яе рассмяшыць, але ў мяне не атрымлiвалася. За сняданкам Стэла мне напомнiла, што нават усё харошае калi-небудзь заканчваецца. Назаўтра я павiнна была пакiнуць гэты дом. Я вярталася ў iнтэрнат. Стэла настаяла на сваiм, i мы пайшлi ў магазiн. Мне нiчога не хацелася, але Стэла ўсё роўна купiла мне шмат рэчаў i нават грэлку, каб я не мерзла ў паўночнай краiне.

Вечарам я ўжо развiтвалася са сваiмi сябрамi. Ранiцай наступнага дня мяне павезлi на месца збору «iнтэрнатаўскiх» . Яшчэ ў машыне Стэла не вытрымала i заплакала. Я таксама. Энца вёў машыну пануры. На месцы я ўпершыню ўбачыла столькi дзяцей i дарослых, якiя плакалi. Гэта было вельмi цяжка.

... Калi я была другi раз у гэтай сям’i — усё было яшчэ лепш. Мы былi быццам бы родныя. Стэла нават спрабавала навучыць мяне гатаваць ежу. Нават зараз, калi я дарослая, яна дасылае мне рэцэпты (гэта акрамя адзення i iншых рэчаў)...

Дзеля iх я старалася стаць лепей i верыла, што у мяне калi-небудзь будзе сям’я, i я таксама буду рабiць усё магчымае для сваiх дзетак.

Эпiлог

З гэтага дзённiка бачна, што застанецца ў гэтых дзяцей, калi выкраслiць з iх жыцця «аздараўленне» ў сям’i. Дзецi не рэч. Памiж iмi i дарослымi, якiя iх прытульваюць нават на кароткi час, могуць узнiкнуць складаныя адносiны. Таму так важна не нашкодзiць гэтаму складанаму, тонкаму працэсу, зразумець дзiця, захаваць — няхай няпростыя, але абавязковыя — працэдуры пры пераўладкаваннi лёсаў.