Так трымаць!

Источник материала:

...Сям’я Алеся жыла вельмi сцiпла — грошай не хапала заўжды. Таму ў маленстве хлопчык марыў знайсцi клад, а падросшы, — зарабiць. Пажадана адразу i вельмi многа... У яго для гэтага i спецыяльнасць з’явiлася — муляр. Праўда, тады — толькi на паперы, бо на справе...

Першы аб’ект свой ён лёгка знайшоў. Убачыў, што работы на iм толькi пачалiся — сцены над падмуркам на метр узвышаюцца... Адразу ж i настаўнiка вылучыў: у канторы папярэдзiлi, што шэфства над iм возьме Іванавiч — вопытны, сталы рабочы. Ён якраз вугал выводзiў...

Адклаў убок кельму, зняў рукавiцу, паздароўкаўся з вучнем. Спытаў:

— З цэглай працаваць умееш?

— А як жа! — запэўнiў яго Алесь.

— То я пайду вунь тую сцяну падганю, а ты станавiся на маё месца. Не спяшайся толькi, акуратненька. I — галоўнае — вугал трымай.

Алесь — хлопец паслухмяны, сказалi трымаць, значыць...

Значыць, скочыў ён унiз, стаў ля падмурка, пракрычаў настаўнiку ўслед:

— Э-э, Iванавiч, доўга трымаць?

— Колькi зможаш... Я прыду, праверу, — адказаў той, не азiраючыся.

Сышоў, стаў падганяць сцяну, а вучня на рыштаваннях усё няма i няма. Вярнуўся назад. Пытае:

— А што гэта ты не працуеш?

— Як гэта — не працую? Вы ж сказалi мне вугал трымаць, вось я i трымаю.

— Ды кiнь! — зарагатаў настаўнiк. — Нiкуды ён не дзенецца... Калi, зразумела, граматна вывесцi...

Вось з такога кур’ёзнага выпадку пачалася працоўная дзейнасць у майго добрага знаёмага. I дарэчы, вельмi добрага муляра.

Гэту гiсторыю я пачуў у вёсцы Вязань Дзяржынскага раёна, iмёны змянiў, а ўсё астатняе...

Неяк перад Калядамi Грышка з Ганнай рашылi закалоць кабанчыка — i сабе свежына, i дзецям "гарадскiм", бо свiнчо ж ладнае — пудоў на 6 з гакам, сам i не вельмi "завалiш"... На дапамогу суседа паклiкалi. Той, дарэчы, з ахвотай прыйшоў — ведаў, чым гэта справа канчаецца.

А пачалi яе з самай ранiцы. Парашылi, значыць, таго парсючка, абпалiлi паяльнай лямпай i нарэшце саломай (каб смачнейшае сала было), доўга мылi гарачай вадой i скрэблi касой i нажамi. Управiлiся. Спарадкавалi. Селi, як водзiцца, справiць памiнкi. Доўга сядзелi, добра. Назаўтра...

Назаўтра вочы ў Грышкi самi не адкрывалiся, у роце сушыла i пякло, у галаве гудзела, як у пустой жалезнай бочцы.

— Гануська, — прастагнаў, — можа б ты мне вадзiчкi... У ложак...

— А смалы табе не падаць? — кiнула жонка. Потым, праўда, злiтавалася, дадала, — у сенцах кiсель на акне.

Так што прыйшлося Грышку ўставаць, трымаючыся за сцены, выпаўзаць з хаты. Але ж не дарма ўсё!

— От добра, халодненькi! — сказаў сам сабе, намацаўшы слоiк. Аберуч падняў яго, прылажыўся, не заўважыў, як выжлукцiў. Але палепшала — па душы быццам Бог басанож прайшоўся. "Добры кiсель!.. Пашчасцiла з жонкай" — з гэткiмi такiмi думкамi, павесялеўшы, Грышка пайшоў назад у пакой, лёг.

А заснуць не мог — у жываце штось зарэзала, забулькатала... Рашыў, што, мусiць, зашмат кiсялю таго? Стаў чакаць, што зараз уляжыцца... Але той i не думаў! Хутчэй, наадварот — стаў... прасiцца назад. Падскочыў небарака i на двор. Ледзь паспеў — ванiтавала беднага, як ката...

Але ж пасля гэтага зноў i палягчэла... Пакуль вочы не разуў, не заўважыў... чым: на снезе плямiна — чырвоная, вялiзная...

— Э-э, ты скацiну пойдзеш кармiць? — з ганка закрычала жонка.

— Якую скацiну?! — ледзь не заплакаў той. — Адкармiў я сваё, Ганулька, ад’еў i адпiў. Во, паглядзi — крывёю рыгаю. Памру, значыцца... Не сёння дык заўтра...

— А Грышачка, а любенькi мой! Трэба ж да дактароў — можа вылечаць?.. Трэба ў "Хуткую..." званiць, — залямантавала жонка, убачыўшы пляму на снезе. — А пакуль... Можа табе кiсяльку цi соку налiць? Мо з яды што зраблю?.. Аладачак, Грыша? На крывi... Як ты любiш...

— Зрабi, — згадзiўся муж i, засмучаны, папаў у каморку, лёг на ложак.

Чуў, як Ганна заляпала дзверцамi шафкi — даставала цыбулю i муку, чуў, як рыпнула дзвярыма — пайшла ў сенi па кроў. I адтуль раптам загалёкала:

— П’янiца!.. Маёй крывi табе мала?! Ты ж свiную выпiў замест кiсялю... Ведама, бельмы залiў... Крывасмок!.. Уставай скацiну кармiць!

Грышка звягi не любiў: што было рабiць — паслухмяна падняўся, пайшоў. З думкай, што яго сёння наўрад цi пакормяць. А ўжо любiмымi аладкамi — хiба што налета.

У далёкiм 1948-м цяжка жылося ўсiм — i вяскоўцам, i гараджанам. Але ж неяк перабiвалiся. Тата мой за 35 кiламетраў, у Мiнск, вазiў дровы, сена, сечку, шчаўе...

З гэтага мы i жылi, ведалi, калi проста прадасць, — купiць хлеба, а калi добра — то яшчэ i цукру ў кавалачках...

Неяк у горад трапiла i я — татавы родзiчы ў госцi заклiкалi..

Ён тады кабылку запрог, мама нешта ў торбу сабрала, у сена схавалi бутэльку з бражкай, селi на воз, паехалi... Я, прынамсi, усю дарогу ганарылася, што еду, што бацькi ўзялi мяне з сабой...

Сваякi тыя сустрэлi нас, адразу ж пасадзiлi за стол. Як цяпер помню, бульба на iм была ў вялiкiх мiсках, капуста квашаная, крыху мяса i сiтны хлеб. Тата да гэтага сваю бутлю выставiў.

З яе ўсiм (зразумела ж, дарослым) пакрысе налiлi, усе выпiлi, сталi хвалiць татаў выраб. На мяне, малую, нiхто ўвагi не звяртаў...

А мне i на руку: бо ў гэты ж час на стол яшчэ адну страву прынеслi — у маленькiх сподачках, жоўценькую, прыгожую. Вочы ў мяне адразу загарэлiся: хоць раз, думаю, мёду паем. Хочацца! Да таго ж i доктар казаў, што ў мяне малакроўе, што мне трэба есцi белы хлеб, масла, мёд... I я ела б... Ды хто ж мне дасць. Дома. А тут...

Карацей — у хуткiм часе дарослыя ўжо зацягнулi "А ў полi вярба...", я ж да сябе падцягнула адзiн са сподачкаў, узяла вялiкую лусту сiтнiцы, мазанула той смакатой, адкусiла...

Дух перахапiла, з вачэй палiлiся слёзы.

— Децко, то ест муштарда, — сказала нейкая панi, што сядзела насупраць.

Усе паглядзелi на мяне, засмяялiся, зашумелi, што, гэта, маўляў, не мёд... Мёд не такi... Як быццам дзесяцiгадоваму дзiцяцi можна словамi расказаць, якi ён, гэты мёд.

Мне было вельмi крыўдна i вельмi горка. Не толькi ад гарчыцы, — найгарчэй ад гэтага смеху.

Не ведаю, як чыя, — мая жонка рубрыку "Алё, народ на провадзе!" не прызнае. Наогул... Кажу ёй калi: "Ну на, пачытай, цiкава ж напiсана!". А яна — нейкiя iншыя парады з газеты, iншыя артыкулы нават выразае, здараецца, а гэтыя — ну нi на дух...

Не пытаўся, чаму, але ж адчуваю — яна хлуснi не любiць. Бо немаведама ж, што там на самай справе было, дзе было, з кiм... Людзям — абы патрындзець, абы павыкаблучвацца. Я ў гэтым сам пераканаўся. Як?

Нашы Гарадзейскiя бабы-мужыкi даўно панадзiлiся на сталiчныя рынкi ездзiць — бульбу прадаваць.

Дык вось адзiн, значыцца, неяк дамоў вярнуўся i расказвае: "Стаю я ў Курасоўшчыне на рынку, гандлюю. Падыходзiць мужык — iнтэлiгентны такi, салiдны, з бародкаю... I пры добрых грашах, вiдаць. А носам круцiць — кшталту, мне бульба трэба, але ж не гэтакая...

Чым жа, думаю, яна (ды адна ў адну — маладая, ранняя), табе не ў дугу? Пытаюся. Мужык той указальны палец у колца скруцiў i адказвае (па-руску, вядома ж):

— Ты мне вот такой, мелкой, к субботе привезти сможешь? Килограммчика два... Сделаешь?

Пацiснуў мужык плячыма, але ж кажа: калi трэба, калi заплацiш, то чаму ж не прывезцi? Мне не цяжка, маўляў.

Накапаў дома. Сеў перабiраць. Уперад — добрую, буйную ў адзiн бок (у мяшкi, на продаж), дробную — у гаршчок, свiням. А цяпер ужо i тую свiную, з гаршка перабраў — у асобны пакет насыпаў. Трэба ж заказ выконваць.

Прывёз яе, значыць, схаваў, каб хоць хто не ўбачыў (бо засмяюць жа), стаiць сам добрую прадае ды пра мужыка таго думае — прыйдзе-не прыйдзе...

Не падмануў той, прыходзiць, пытаецца:

— Ну как? Выполнил мой заказ? Покажи...

Паглядзеў — спадабалася:

— Плачу, как за самую крупную!

Добра. Разлiчылiся яны, пакупнiк сыходзiць збiраецца, а ў нашага мужыка аж твар балiць, так хочацца ведаць, на халеру яму ў Мiнску бульба свiная? Пытаецца:

— Вы, мо, на рыбу яе бераце?

(На кручок, думае, добра чапляць. I закiдваць...)

— Нет, ты не знаешь, — адказвае пакупнiк, — ко мне сегодня гости приедут. Я ее целенькую в подсолнечном масле пожарю. Типа фри будет — красивая, хрустящая....

— А-а, — запеў наш гарадзеец, сам сабе падумаўшы, што ў iх, у багатых, свае, значыць, звычкi".

...То расказаў мне хлопец гэту гiсторыю, разам мы пасмяялiся ды i забылiся б! Але ж праз тыдзень-другi ўжо ў iншай кампанii гамонка зайшла: адзiн мужык расказвае, што з iм было, другi — што з iм. I трэцi тут як тут!

— От г., — кажа, — што ў цябе было, i ў цябе... Во ў мяне... Стаю я, значыцца, у Курасоўшчыне на базары...

I далей — слова ў слова пра таго мужыка — з бародкаю.

То схлусiў жа?! Далiбог!..

А зрэшты, хто яго ведае — мо, да багатых часта госцi прыходзяць?

I кожны раз iм свiную бульбу на стол падаюць?

Дарэчы, абодва яны — верныя падпiсчыкi "Звязды". Чаму менавiта яе? Адказалi цiкава: "А ў вас на апошняй старонцы, унiзе рэгiстрацыйны нумар напiсаны — 1. "Звязда", значыць, першая?! А ўсё першае — лепшым людзям. Да таго ж — беларусы мы".

Як здалося — сапраўдныя: Даль пiсаў — на якой мове чалавек думае, да той нацыi i належыць... Усе iншыя вызначэннi "не ўзалiк", як казала мая настаўнiца.