Алесь Савiцкi Вечна жывы агонь

Источник материала:

Калi высокiя таполi цэнтральнага дзiцячага парку на правым беразе Свiслачы пагубляюць усю лiстоту, з балкона мае кватэры добра вiдаць праз парадзелае плецiва вецця белаватую стэлу з прыгожым Ордэнам на макаўцы, што вянчае велiчны манументальны ансамбль на Плошчы Перамогi. Сталася ў мяне добрай звычкаю: калi ад працы за рабочым сталом цi ад клопату i мiтрэнгi дня, што, здараецца, прайшоў iначай, нiж табой планавалася, галава пацяжэла, бы ўчадзела, выходзiць з хаты i, мiнуўшы будынак Дзяржаўнага цырка, шнураваць усцяж праспекта менавiта сюды, на славутую мiнскую Плошчу. Панiзу помнiка героям Вялiкай Айчыннай вайны i мужнасцi народа тут, акаймаваны адшлiфаванымi да люстранога бляску чырвонымi гранiтнымi плiтамi, удзень i ўначы трапечацца, бы крылы казачнай птушкi, Вечны Агонь Памяцi i ўдзячнасцi жывых.

Звычайна прыцiшыш хаду на мосце праз Свiслач, паглядзiш на спакойную плынь ракi, дзе зыркiя мярэжкi святла электрычных лiхтароў крояць на дрыготкiя трохкутнiкi няўтомныя качкi, а потым праз шырокi падземны пераход выходзiш па доўгiх прыступках на Плошчу. І ў той жа мiг, як толькi ступiў на яе i ўбачыў трапяткiя каснiкi полымя, што мкнуцца ў вечаровае неба, адразу ж трапляеш пад абладу дзiвоснай i магутнай энергетыкi гэтага невялiчкага лапiка зямлi i адчуваеш, як дзiвосна iначыцца ўся твая iснасць: яснiцца ў галаве, чэзне i сплывае з душы дзённая тлумнасць, i няма стомы ў нагах, i сыходзiць на сэрца ўрачыстая лагода. I ты стаiш, адасобiўшыся ад бегу хвiлiн, ад шырокага няспыннага шлейфу аўтамабiльнага святла, што высвечвае невысокi, амаль непрыкметны бардзюр, раздвойваецца, абцiскае Плошчу i тут жа, адкiнуўшы вузейшыя палосы святла ўлева i ўправа, зноў злiваецца ў адно, плыве ў бок плошчы Якуба Коласа, i гнуткiя языкi полымя Вечнага Агню, бы нечыя клапатлiвыя рукi, робяць яму добры знак на шчаслiвую дарогу.

Нават у познi вечаровы час Плошча не бывае бязлюдная. Прыходзячы сюды, я, часцей за ўсё, бачу маладых хлопцаў i дзяўчат, прыкмячаю задуменнасць i павагу на тварах, асветленых трапяткiм полымем; амаль заўсёды на блiшчастых гранiтных плiтах ляжаць прыгожыя жывыя кветкi.

У перадапошнюю пятнiцу мiнулагодняга снежня я завiтаў сюды са сваiм сябрам, слынным беларускiм паэтам Мiколам Мятлiцкiм. Мы бралi ўдзел у пасяджэннi круглага стала па тэме "Лiтаратура i наша Армiя", што праводзiла ў мiнскiм Доме афiцэраў ваенна-шэфская камiсiя Саюза пiсьменнiкаў Беларусi. Гаворка цiкавая, змястоўная, крыху зацягнулася, i патрэба ў праходцы па свежым паветры была аднолькавая ў абодвух, i мы не выбiралi маршрут, бо ён склаўся сам сабою.

На вулiцах ужо запалiлiся лiхтары i падсветка будынкаў. Завiруха, што пранеслася над горадам пад канец дня, шчодра i прыгожа зацерушыла тратуары, абляпiла, бы бялюткай ватай, голле дрэў, i машыны, што iмчалi праспектам, неслi на сабе зiхоткiя снегавыя кучомкi.

Бела-белай, нiбыта ў казцы, была i Плошча Перамогi. Толькi два ланцужкi слядоў цягнулiся ад верхнiх прыступкаў падземнага пераходу да Вечнага Агню, i ля яго стаялi хлопец i дзяўчына. Угрэтыя гранiтныя плiты паблiсквалi ад расталага снегу, i на адной з iх ляжала чырвоная ружа з доўгiм цiўем i шырокiмi зялёнымi лiсцiнамi.

Вецер матляў полымя, i гул агняных струменяў, што выляталi з чыгуннага вянка ўглыбi гранiтнага квадрата, зменьваўся, i зменьваўся колер ружы: яна то святлела, рабiлася ружовай, то набрыняла густымi барвамi. Гэткiя ж водсветы агню трымцелi на маладых тварах, асаблiва на твары дзяўчыны, якая стаяла, прытулiўшыся да пляча хлопца; хлопец быў мажны i высокi, у вязанай кепцы, зухавата пасунутай з чупрыны на лоб i зацярушанай снегам, i на гэтым белым пагорачку таксама мiталiся агняныя крэскi.

Не ведаю чаму, але яе папытаў, цi не яны прынеслi сюды гэтую прыгожую ружу, спадзеючыся на станоўчы адказ. Але хлопец адмоўна хiтнуў галавой. А дзяўчына сцiшана прамовiла:

— Дзяўчаты тут былi да нас. Яны толькi што пайшлi. Вунька iх след на снезе...

Полымя выгнулася ў наш бок, у твар тхнула гарачынёю. У памяцi ажылi радкi песнi, якую я ўпершыню пачуў з шапiка на базары ў Пiцундзе, дзе iшоў бойкi гандаль касетамi, што былi тады пад забаронаю. "А в Вечном огне вижу вспыхнувший танк, // Горящие русские хаты, // Горящий Смоленск и горящий рейхстаг, // Горящее сердце солдата".

Зноў закарцела даведацца, цi ведаюць закаханыя, хто напiсаў гэтыя радкi. На жаль, не ведалi, i я адчуў непамыснасць: наладзiў, бач ты, нейкi экзамен на святым месцы. Ды iх жа — напэўна ж! — i на свеце яшчэ не было, калi песнi Высоцкага бралi ў палон сэрцы мiльёнаў.

Правёўшы Мiколу да ўваходу ў метро, я не пакiраваў дамоў, а ўзняўся па прыступках на Плошчу, падпарадкоўваючыся неўсвядомленым парываннем папрасiць тых хлопца i дзяўчыну прабачыць мне залiшнюю цiкаўнасць.

Але iх на Плошчы ўжо не было. На тым месцы цяпер стаяла модна апранутая жанчына, i яна ўважна сачыла за хлопчыкам гадоў на пяць у чырвонай, спартыўнага крою куртачцы, якi сiлiўся дацягнуцца да прымацаванага да бакавiны помнiка доўгага трохграннага мяча, спавiтага пасярэдзiне лаўровай галiнкаю i стужкай з металу. Прысыпаны снегам меч з вiтой рукаяткаю, асветлены дрогкiмi промнямi святла аўтамабiльных фараў, выглядаў фантастычна, як бы сунуўся ў рукi хлопчыка. Але пастаўленыя наўскос мармуровыя плiты, на якiя ў святочныя днi кладуцца рытуальныя вянкi i кветкi Памяцi, былi гладкiя, слiзкiя ад снегу i рабiлi марнымi ўсе хлапчукоўскiя высiлкi.

— Андрэйка! Не трэба туды караскацца, — ласкава паклiкала жанчына. — Iдзi сюды! Дамоў трэба iсцi. Вячэра чакае!

Хлопчык нейкi час сядзеў панiзу пастамента, зачараваны цяпер шлейфам святла аўтамабiльных фараў, што ляцеў з боку Кастрычнiцкай плошчы, потым ускочыў, патрос рукой, быццам вiтаў гэты бясконцы i трапяткi шлейф святла. Адале ён гарэзна заскакаў па прыступках i падбег да мацi. Ад новага парыву ветру полымя Вечнага Агню матлянулася яму насустрач, i гук агняных струменяў набыў прыгожае гучанне. Хлопчык нахiлiўся, здзiўлены, i, паслухаўшы спеў агню, радасна выгукнуў:

— Агонь жывы! Ён спявае! Ты чуеш, мама?

— Чую, мой даражэнькi, чую. Але хадзем дамоў, — настойлiва папрасiла хлопчыка мацi.

— А чаму ён спявае? Пра што?

— Будзем вячэраць, Андрэйка, i наш дзядуля табе пра гэта раскажа. Ён жа быў на вайне i ўсё пра гэты агонь ведае...

Мацi ўзяла хлопчыка за руку, i яны пайшлi. Ля ўваходу ў падземны пераход прыпынiлiся, нейкi час глядзелi на Вечны Агонь. А я глядзеў на iх, незвычайна ўзрушаны i ўсцешаны. Не ведаю, як i што тлумачыў Андрэйку яго дзядуля. Але перакананы i сёння: адкрыццё, зробленае хлопчыкам на вечаровай Плошчы — "Агонь жывы! Ён спявае!" — зiначыла яго дзiцячую душу, пакiнула знак на ўсё жыццё. Бо хлопчык пачуў не проста спеў агню, а дзiвосны голас, якi не толькi здзiвiў i завабiў, але i паклiкаў у новы, шчэ неспазнаны свет.

Неўзабаве я таксама пайшоў з Плошчы. Ля ўваходу ў падземны пераход ступiў убок, каб не замiнаць дзяўчыне i хлопцу, якiя ўзнiмалiся па доўгiх прыступках, яшчэ не ачышчаных ад снегу. У правай руцэ дзяўчына трымала вялiкую белую ружу.

Да Вечнага Агню яны пакiравалi не па добра ўжо ўтаптанай сцежцы, а павольна i спаважна прайшлi па цалiку ўсцяж каменных кубоў, на кожным з якiх напiсаныя назвы Гарадоў-Герояў, пакiдаючы роўны ланцужок слядоў на зырка-белай снегавой роўнядзi. Калi дзяўчына паклала ружу на блiшчасты чырвоны гранiт, полымя Вечнага Агню выгнулася ад парыву ветру, нахiлiлася над кветкай, нiбыта прылашчыла новы дарунак маладых i добрых сэрцаў.