Залатыя правiлы бульбавода

Источник материала:

Нават далёкiя ад сельскагаспадарчых дачных клопатаў людзi ведаюць, што ўсе сталовыя гатункi бульбы падзяляюцца па групах спеласцi: ад раннiх да познiх.

— Некалi бытавала меркаванне, што познiя гатункi больш ураджайныя за раннiя, — расказвае загадчык аддзела селекцыi Навукова-практычнага цэнтра Нацыянальнай акадэмii навук Беларусi па бульбаводстве i плодагароднiнаводстве, кандыдат сельскагаспадарчых навук Вадзiм Маханько. — Аднак цяпер, дзякуючы поспехам селекцыi i зменам клiмату ў бок пацяплення, асаблiвай рознiцы ў прадукцыйнасцi памiж раннiмi i познiмi гатункамi не назiраецца (раннiя па ўраджайнасцi "дагналi" познiя).

Існуе 5 асноўных груп спеласцi: раннiя, сярэдняраннiя, сярэдняспелыя, сярэдняпознiя i познiя. Трэба ўлiчваць: калi першая палова лета засушлiвая, а другая — вiльготная, большы ўраджай дадуць познiя гатункi. А калi наадварот (першая палова больш вiльготная за другую) — большы ўраджай забяспечаць раннiя гатункi. З гэтай прычыны нельга вырошчваць на ўчастку толькi адзiн гатунак. Спецыялiсты заўсёды раяць высяваць 3-4 гатункi розных груп спеласцi.

— У кожнага гаспадара павiнен быць раннi гатунак (для спажывання ў летнiя месяцы), — расказвае Вадзiм Леанiдавiч, — сярэдняспелы гатунак (сярэдняспелыя, як правiла, самыя пластычныя i кожны год даюць стабiльна высокi ўраджай), i познi гатунак (для зiмовага захоўвання). Мiж iншым, многiя раннiя i сярэдняраннiя гатункi, як i познiя, выдатна захоўваюцца нават да надыходу новага пасяўнога сезона.

Многiх непакоiць той факт, што пры блiзкiм суседстве гатункаў можа адбыцца перакрыжаванае апыленне. Аднак не трэба забывацца, што бульба размнажаецца клубнямi, вегетатыўна, таму апыленне на "чысцiню" будучага ўраджаю не паўплывае.

Да раннiх гатункаў бульбы, якiя прапануюць нам беларускiя селекцыянеры, адносяцца: Лазурыт, Дэльфiн, Аксамiт, Лiлея, Уладар. Усе яны ўжо ўключаны ў дзяржаўны рэестр, найбольш папулярнымi з’яўляюцца "навiнкi" Лiлея i Уладар.

Адна з якасцяў клубняў, на якую абавязкова звяртае ўвагу наша насельнiцтва, — здольнасць бульбы разварвацца. Iснуе 4 кулiнарныя тыпы сталовых гатункаў бульбы: A, B, C i D (A — амаль не разварваецца, гэта "салатны" тып; B — злёгку растрэскваецца; C — разварваецца; D — разварваецца вельмi моцна). Да тыпу A адносяцца Дэльфiн, Нептун, да тыпу B — Явар, Брыз, да тыпу C — Крынiца, Ласунак, Блакiт, Журавiнка, Талiсман, тып D — гэта Выток, Здабытак.

Цiкава, што эталонам смаку сярод беларускiх гатункаў бульбы прызнаны высока крухмальны Ласунак (тып С), хоць самымi папулярнымi для вырошчвання ў насельнiцтва застаюцца Скарб i Дэльфiн, якiя амаль не разварваюцца (тып А/В, А). Уся справа — у iх выдатным знешнiм выглядзе.

— Пакупнiк у першую чаргу ацэньвае якасць гатунку бульбы па яе знешнiм выглядзе, — працягвае Вадзiм Маханько. — Улiчваецца правiльнасць формы клубняў, наяўнасць дробных "вочкаў" i блiскучасць лупiнаў, адсутнасць знешнiх дэфектаў. I толькi дома, калi набытую бульбу пачысцiлi i прыгатавалi, чалавек можа ацанiць яе смак. Падкрэслю: якiм бы смачным нi быў пэўны гатунак бульбы, калi яго клубнi не маюць таварнага выгляду, ён не стане папулярным.

Яшчэ 30 гадоў таму пагалоўная большасць беларускага насельнiцтва аддавала перавагу крухмальнай сопкай бульбе, а сёння смакавыя схiльнасцi беларусаў падзялiлiся. Адны цэняць "салатную" ("мыльную", як яе яшчэ называюць) бульбу, другiя па-ранейшаму выбiраюць крухмальную. Але i першых, i другiх аматараў бульбы сёння яднае любоў да жоўтай мякацi (Цяпер прыкладна 75 працэнтаў беларусаў пакiдаюць свой выбар менавiта за бульбай з жоўтай мякаццю, хоць яшчэ не так даўно фаварытам была белая). Падобную схiльнасць, якая цяпер пашыраецца ва ўсiм свеце, Вадзiм Маханько патлумачыў наступным чынам: "Людзi сталi больш увагi звяртаць на культуру харчавання, хочуць атрымлiваць ад кожнага спажытага прадукту максiмум карысных пажыўных рэчываў. У бульбе з жоўтай мякаццю значна больш керацiну (а ў iм — вiтамiну А)".

— У паўднёвых раёнах краiны спрыяльны для пасадкi час надыходзiць раней, — тлумачыць навуковец, — у паўночных — пазней. Што ДАтычыцца цэнтральнага рэгiёна Беларусi (Мiнска i яго наваколля), згодна са шматлiкiмi назiраннямi, аптымальныя для пасадкi бульбы ўмовы фармiруюцца тут 25-27 красавiка. Так будзе i сёлета.

Спецыялiсты раяць не спазняцца з пасадкай больш, чым на 10-15 дзён. Памятайце, што дождж на працэс пасадкi не ўплывае.

Некалi перад пасадкай кожную бульбiну разразалi на кавалачкi. Гэта было абумоўлена банальным недахопам насеннага матэрыялу, аднак такi эканомны спосаб правакаваў распаўсюджванне хваробАЎ раслiн, таму разразанне лепш не выкарыстоўваць.

Нельга бульбу саджаць занадта глыбока цi занадта мелка. Для суглiнiстых глебаў аптымальная глыбiня — 5-6 см, для супясчаных i пясчаных — 8-10, для тарфянiкаў — 10-12 см. Бульба любiць рыхлую глебу i ваду. Адсюль вынiкае яшчэ адно залатое правiла бульбавода — рыхлiць i палiваць. Пасля пасадкi, калi бульба пачынае ўзыходзiць, неабходна да моманту змыкання бульбоўнiку (пакуль усё поле не стала зялёным) правесцi мiнiмум 4 апрацоўкi (разрыхлення). Пры гэтым падчас кожнай апрацоўкi крыху падсыпаць бульбоўнiк, фармiраваць пiрамiдальны "грэбень", каб паступова яго вышыня дасягнула 18-20 см. Гэта патрэбна для таго, каб клубням было дзе разрастацца. А вось суквеццi абрываць няма сэнсу — эксперыменты паказалi, што на ўраджайнасць гэта нiяк не паўплывае.

— У апошнiя гады колькасць хваробАЎ бульбы значна павялiчылася, — адзначае Вадзiм Маханько, — у параўнаннi з савецкiмi часамi — У дзясяткi разоў. У першую чаргу гэта абумоўлена актыўным завозам iнфiцыраванай бульбы з-за мяжы (не ўсе ведаюць, што схаваную iнфекцыю простым вокам убачыць нельга). Другую прычыну я бачу ў тым, што асноўныя аб’ёмы бульбы ў нас вырошчваецца ў прыватным сектары, дзе немагчыма ў шырокiм маштабе прымянiць абарончыя сродкi, вытрымаць каранцiн.

Даволi распаўсюджаныя захворваннi бульбы — розныя вiды гнiлi i вiрусныя iнфекцыi. Калi яны працякаюць у схаванай форме, то вiзуальна праявяцца не адразу, аднак надалей абавязкова адмоўна паўплываюць на ўраджайнасць. Для таго, каб засцерагчы свой будучы ўраджай ад магчымых iнфекцый i вiрусаў, спецыялiсты раяць набываць толькi праверанае якаснае насенне, на якое прадавец мае адпаведны сертыфiкат. "У сертыфiкаце пазначаецца гатунак прадукцыi, рэпрадукцыя (пакаленне), адрас вытворцы, подпiс i пячатка, — тлумачыць Вадзiм Леанiдавiч. — Можна набыць насенне пры нашым цэнтры ў Самахвалавiчах, цi на эксперыментальных базах, якiя ёсць у кожнай вобласцi. Яны таксама маюць права вырошчваць i рэалiзоўваць насенне".

Для таго, каб атрымаць багаты ўраджай, трэба нямнога: набыць якаснае насенне, падабраць аптымальны для сваёй глебы гатунак бульбы i вытрымаць тэхналогiю. У дзяржаўным рэестры сёння зарэгiстравана 78 гатункаў бульбы — i беларускай, i замежнай селекцыi. Усе яны прыдатныя для вырошчвання на тэрыторыi нашай краiны. Аднак самымi ўнiверсальнымi застаюцца Скраб i Дэльфiн, якiя ва ўсiх рэгiёнах Беларусi даюць стабiльна высокiя ўраджаi. Ласунак не рэкамендуецца высаджваць у суглiнiстую глебу. Суглiнкi ўвогуле не вельмi падыходзяць для бульбы. Самыя смачныя i самыя прыгожыя клубнi вырастаюць на супясчанай глебе (пры ўмове добрага ўвiльгатнення).

Дзве самыя распаўсюджаныя хваробы бульбы, якiя праяўляюцца падчас вегетацыi (росту бульбоўнiку) — фiтафтароз i альтэрнарыёз. Першая больш актыўна развiваецца ў вiльготны год, другая — у больш сухi. Абедзве паражаюць i бульбоўнiк, i клубнi. Кожны гатунак бульбы мае пэўную ступень устойлiвасцi да гэтых хваробаў, аднак 100-працэнта ўстойлiвых няма нi ў Беларусi, нi ў свеце.

Яшчэ адна праблема, з якой часта сутыкаюцца бульбаводы на дачных участках, — гэта каларадскi жук. Для барацьбы з iм дастаткова 1-2 хiмiчных апрацовак. Важна памятаць, што апрацоўваць бульбоўнiк трэба ў той час, калi пераважную большасць складаюць лiчынкi сярэдняга памеру (не самыя маленькiя i не самыя вялiкiя). Мiж iншых хiмiчную апрацоўку ад фiтафтарозу i альтэрнарыёзу можна праводзiць адначасова з апрацоўкай ад каларадскага жука.

Язвы на клубнях выклiкае парша. Яна не вельмi ўплывае на ўраджайнасць, аднак моцна псуе таварны выгляд бульбы. Увогуле, парша — не столькi хвароба раслiны, колькi глебы. Бульба любiць слабакiслую глебу з pH 5,3-5,8. Глебу пад бульбу нi ў якiм разе нельга вапнаваць! Калi ёсць неабходнасць можна падкiслiць (кiслымi формамi ўгнаенняў цi гiпсам). Падкiсленне дапамагае справiцца з паршой. Выдатным метадам у барацьбе з паршой лiчыцца i алейная рэдзька. Выкарыстоўваюць яе як прамежкавую культуру: пасля збору ўраджаю бульбы высяваюць на тое ж поле рэдзьку, потым косяць i праходзяць з плугам, пакiдаючы рэдзьку на полi, як зялёнае ўгнаенне.

Вялiкай праблемай для многiх дачнiкаў-бульбаводаў застаецца драцянiк (проволочник), лiчынка жука-шчаўкуна, якая "точыць" клубнi. На дачы змагацца з iм выключна цяжка, бо ён лёгка мiгрыруе з аднаго ўчастка на другi. Драцянiк любiць пырнiк i пустазелле ўвогуле, таму самымi дзейснымi метадамi барацьбы застаюцца акультурванне глебы (разрыхленне, праполка, баранаванне) i пасадка алейнай рэдзькi.

Часта даводзiцца чуць нараканнi, што сабраная на зiму бульба доўга не ляжыць — гнiе цi прарастае. Як правiла, самi бульбаводы "вiнавацяць" дрэннае надвор’е, якое стаяла падчас росту клубняў, цi непрыдатны гатунак. Насамрэч, гнiль часта бывае абумоўлена няякасным (iнфiцыраваным) насеннем. Другой прычынай можа стаць адсутнасць своечасовай хiмiчнай апрацоўкi раслiны ад фiтафтарозу i альтэрнарыёзу (увогуле, каб зменшыць рызыку распаўсюджання iнфекцыi, бульбоўнiк перад уборкай трэба закошваць, зграбаць i спальваць). Гнiць клубнi могуць пачаць i з-за недахопу кiслароду ў глебе (асаблiва гэта датычыцца суглiнкаў). Прычым праявiцца гнiль можа не адразу, а ў працэсе захоўвання ўраджаю. На суглiнiстых , "цяжкiх", пераўвiльготненых глебах можа развiцца "гумовая гнiль". Гэта хвароба, якая паражае бульбу знутры. Знешне клубень выглядае як здаровы, але сцiскаецца, як гума, i ўнутры чарнее.

Спецыялiсты рэкамендуюць выкапаную бульбу як след прасушыць i даць ёй прайсцi лячэбны перыяд (два тыднi ў сухiм цёмным месцы пры тэмпературы 12-14 градусаў). За гэты час на бульбiнах загояцца "ранкi", нарасце новая скурка, праявяцца схаваныя раней хваробы. Потым трэба перанесцi бульбу ў склеп, дзе паступова знiзiць тэмпературу да 2-3 °С. Пры такiх умовах яна будзе захоўвацца доўга. Для бульбы, якую вы пакiдаеце на насенне, лячэбны перыяд трэба арганiзаваць ў светлым памяшканнi, каб клубнi пазелянелi. Пад уздзеяннем святла ў клубнях утвараецца саланiн (прыродны антыбiётык). Такiя клубнi больш здаровыя, хоць у ежу выкарыстоўваць iх нельга.

Пажадана не захоўваць бульбу ў мяхах, лепш — у сетках цi драўляных скрынях. Можна рабiць насып — але не вышэй за 1 метр. Лiдарам па тэрмiнах захоўвання застаецца гатунак Скарб.