У “Доме літаратара” Зьміцер Вішнёў і Марыя Мартысевіч

Источник материала:

Зьміцер Вішнёў
У Музэі гісторыі беларускай літаратуры прайшла прэзэнтацыя раману Зьмітра Вішнёва «Замак пабудаваны з крапівы», аўтар якога паспрабаваў ня толькі «зруйнаваць сам раманны жанр», але з кагосьці «пазьдзеквацца, а камусьці — перамыць костачкі» (з выдавецкай анатацыі). Са стваральнікам-руйнавальнікам жанраў сустрэўся Міхась Скобла.

Міхась Скобла: «Зьміцер, за апошнія гады ты двойчы быў стыпэндыятам замежных культурных фондаў, даволі працяглы час жыў у Бэрліне і Кракаве. І твой раман, як я разумею, — вынік твайго побыту за мяжой. У сваім творы ты даволі непрыглядна паказваеш побыт у мастацкім доме „Тахелес“. А ты не баісься перад нямецкімі калегамі выглядаць няўдзячнікам?»

Зьміцер Вішнёў: «Калі пісаў, я, натуральна, пра ўдзячнасьць ня думаў. Калі пішаш і думаеш, каб кагосьці не пакрыўдзіць, то атрымаецца штосьці штучнае. Мой раман перакладаецца на нямецкую мову, і я не баюся рэакцыі нямецкіх калегаў. Яны самі ўвесь час кажуць, што жыцьцё ў іх сумнае. Дык я і вырашыў трохі ўзварушыць іхняе жыцьцё такім нестандартным творам. Я думаю, што раман мой не зусім пра стыпэндыі, пра мастацкі дом „Тахелес“. Там стыпэндыяў не плацяць, там мастак знаходзіцца на выжываньні, ён сам мусіць зарабляць грошы на жыцьцё. Яму даюць толькі майстэрню, часьцей за ўсё, за майстэрню ён павінен плаціць. І беларускія мастакі тут не выключэньне, яны ня толькі падтрымліваць мастацкі дом „Тахелес“ маральна, яны фактычна выратоўваюць гэты дом. Яскравым прыкладам зьяўляецца наш мастак Алесь Родзін, які цягам некалькіх гадоў фактычна зьяўляецца ў Нямеччыне свайго роду транспарантам „Тахелесу“. Родзін — найбуйнейшы мастак у Эўропе на сёньняшні дзень, і якраз ягоная выстава займае самыя вялікія плошчы ў мастацкім доме, куды прыходзіць шмат турыстаў. І гэта істотная матэрыяльнай падтрымка».

Скобла: «Ёсьць у тваім шматплянавым рамане спрэчка паміж галоўным героем і карлікам невядомага паходжаньня — пра тое, чым ёсьць і была Беларусь на мапе Эўропы. Наколькі часта табе за мяжой даводзілася ўдзельнічаць у падобных дыскусіях?»

Вішнёў: «Фрагмэнты майго раману падчас маёй стыпэндыі ў Кракаве пачалі перакладаць на польскую мову. І перакладчыца, ня буду называць яе імя, адмовілася перакладаць гэтую спрэчку, матываваўшы гэта самымі рознымі падставамі. Але я зразумеў, што ў першую чаргу тут момант гістарыяграфіі, якую мы з палякамі ўспрымаем па-рознаму. Я думаю, што трэба ламаць сьвядомасьць нашых суседзяў наконт нашай агульнай гісторыі. Мы мусім падаваць яе з нашага пункту гледжаньня і не саромецца гэтага».

Скобла: «Часам тэкст твайго раману ўспрымаецца як лёгкая шызафрэнія. Гэта намёк на адпаведны псыхалягічны стан мастака? Маўляў, усе яны ненармальныя...»

Вішнёў: «У рамане шмат што пастаўлена з ног на галаву. Я баюся рэакцыі чытача, у нечым яе прадухіляю, у нечым не прадухіляю. На мой погляд, я выпусьціў у жыцьцё нейкага маленькага монстрыка. Мне ня сорамна за гэтую творчую шызафрэнію. Спадзяюся, што чытач усё ж дачытае раман да апошняй кропкі».

Скобла: «Ці не зашмат увагі на старонках твайго раману аддадзена алькаголю. Ёсьць нават сьпіс рэцэптаў самых неверагодных і неспалучальных кактэйляў. Прыкладам, „белы мядзьведзь“ — гарэлка з кефірам. Ці патрэбныя мастаку для творчасьці стымулятары падобнага кшталту?»

Вішнёў: «Думаю, што непатрэбныя. Я сам нават пасьля бутэлькі піва ніколі не напісаў аніводнага радка. Таму адразу прыпыняю ўсякія плёткі, што штосьці пісалася пад нейкімі наркотыкамі, пасьля нейкага алькаголю. Адназначна не. У мяне гэта не прапаганда, хутчэй за ўсё, творчая гульня. І згаданыя рэцэпты не прыдуманыя, а ўзятыя з нашага жыцьця. Я распытваў нашых мясцовых анархістаў, што яны ўжываюць. Гэтыя напоі ёсьць, існуюць у нашым беларускім грамадзтве. Пра гэта нехта мусіў сказаць у нашай літаратуры. Вазьміце суседнюю літаратуру — той жа Венечка Ерафееў... Там заўсёды прысутнічае пэўная алькагалічная міталёгія ў літаратуры. У маім рамане алькагольная частка толькі адна, яна называецца „П’яныя песьні“. Астатнія якраз ня п’яныя, а толькі трошкі прымружаныя алькаголем».

Скобла: «У выдавецкай анатацыі да раману „Замак пабудаваны з крапівы“ гаворыцца, што ён можа выклікаць абурэньне або захапленьне, але не абыякавасьць. Дык што пераважае — чытачы захапляюцца ці абураюцца?»

Вішнёў: «Пакуль мала хто прачытаў мой раман. Пераважна мае творчыя сябры і апанэнты. Іх рэакцыя самая неадназначная. Абыякавасьці, сапраўды, няма, шмат абурэньня, шмат (нечакана для мяне) станоўчых водгукаў. Мой раман — такі карабель літаратурны, які я выправіў у гэтае жыцьцё. Ён будзе плысьці ўжо без мяне, а я схаваюся ў нейкай вёсцы і пачну ствараць нешта новае, каб ізноў памучыць чытача і паглядзець здалёк на яго рэакцыю».

АЎТАР І ТВОР
МАРЫЯ МАРТЫСЕВІЧ: «КУПАЛА БЫЎ БЫ Ў ЗАХАПЛЕНЬНІ АД ТАГО, У ЯКІ КАНТЭКСТ СТАВЯЦЬ ЯГО МАЛАДЫЯ ПІСЬМЕНЬНІКІ»