«Харошкі»: палёт над часам

Дзяржаўнаму заслужанаму харэаграфічнаму ансамблю — сорак!

Свой юбілей знакаміты калектыў сустракае ў росквіце творчых сіл, радуе гледачоў новымі мастацкімі дасягненнямі. «Харошкі» — з’ява ў нашым музычным мастацтве, унікальны культурны і духоўны набытак рэспублікі. А з чаго ўсё пачыналася? Аб гэтым мы папрасілі расказаць мастацкага кіраўніка і галоўнага балетмайстра народную артыстку Беларусі Валянціну ГАЯВУЮ.

— А пачыналася ўсё з таго, што мяне паклікалі ў Міністэрства культуры і прапанавалі пасаду галоўнага балетмайстра філармоніі, — узгадвае Валянціна Іванаўна. — Як я зразумела, мая галоўная задача заключалася ў тым, каб стварыць нацыянальны ў поўным сэнсе гэтага слова харэагра¬фічны калектыў. Наша рэспубліка была ў Саюзе трэцяй па значэнні, а адпаведнага калектыву не мела. Калі трэба было ехаць на нейкія зводныя канцэрты ў Маскву, то везлі галоўным чынам «Юрачку» ды «Бульбу». Ну яшчэ хіба «Лявоніху». Але і яны не былі арыгінальнымі танцамі, а скапіраванымі з пастановак Ігара Маісеева, з украінскага гапака. Словам, багатая народная культура зводзілася да сярэдненькай полечкі.

Мне ж хацелася паказаць гледачу аўтэнтычныя беларускія танцы, якія істотна адрозніваюцца ад рускіх, украінскіх, польскіх, літоўскіх. Стварыць сапраўды нацыянальны, самабытны калектыў, які б мог спаборнічаць у майстэрстве з такімі гігантамі, як знакаміты ансамбль Ігара Маісеева, Грузінскі нацыянальны балет імя Іліко Сухішвілі і Ніно Рамішвілі, ансамбль танца імя Вірскага з Украіны.

Але калі прыступіла да працы, то зразумела, што маіх ведаў і практычнага вопыту недастаткова для таго, каб вывесці беларускую харэаграфію на якасна новы ўзровень. Хацелася зрабіць штосьці яркае, арыгінальнае, адметнае. Падказку вырашыла шукаць, паглыбіўшыся ў багатыя пласты нацыянальнай гісторыі. На той час гэта была абсалютна не распрацаваная ў нашай культуры ніша.

Працуючы над першай праграмай для маладога калектыву, я апынулася перад няпростым выбарам: якім шляхам ісці? Адзін з іх патрабаваў беражлівага захоўвання аўтэнтычнага танцавальнага мастацтва, перадачы яго ў нерушавым, натуральным стане. Другі, найбольш папулярны ў савецкія часы, сведчыў аб тым, што поспех можа забяспечыць толькі народна-сцэнічная апрацоўка фальклору.

Мяне ж ні той, ні другі шлях не задавальняў. Простае, механічнае перанясенне народных танцаў на сцэну прыводзіла, як правіла, да спрошчанасці, прымітывізму. Залішняя апрацоўка фальклору, увядзенне ў яго элементаў поп-культуры і розных аўтарскіх вынаходак «забівала» народную душу. Мне ж хацелася якраз гэту душу раскрыць, паказаць усё яе багацце і хараство.

Свае нумары я стварала па-рознаму. У адным выпадку пераважала фальклорная аснова, мы толькі надавалі ёй сучасную, больш прывабную форму. У другім — я ішла ад асабістых уражанняў, ад падгледжанага ў жыцці. Часам дзейнічала наперакор закаснелым традыцыям. З самага пачатку я імкнулася да таго, каб кожны танец быў самастойным, каб артысты не проста бегалі па сцэне ды весяліліся, а каб неслі нейкую ідэю, прымушалі гледача над чымсьці задумацца.

Гэты выбар аказаўся лёсавызначальным. Першыя ж выступленні прынеслі нам вялікі поспех. Праз год ужо мы паехалі на гастролі ў Малдову. А пасля серыі нашых канцэртаў ва Украіне кіраўнік ансамбля імя Вірскага Яраслаў Вантух усклікнуў: «Гэта была бомба!» Яны не чакалі, што пасля праслаўленых савецкіх калектываў можна яшчэ нешта прыдумаць, зрабіць новае, нечаканае, цікавае. А мы здзівілі і ўразілі публіку сваёй непадобнасцю, сваім адметным почыркам.

Але галоўны поспех нас чакаў у Маскве. У 1977 годзе на Усесаюзным конкурсе прафесіянальных калектываў, прысвечаным 60-годдзю Кастрычніка, «Харошкі» сталі лаўрэатам і атрымалі дыплом першай ступені. Гэта была ў нейкім родзе сенсацыя. Таму што да гэтага беларусы, у адрозненне ад украінцаў і грузін, нічым асаблівым не вызначаліся на маскоўскіх сцэнах. А тут — перамога! Мы тады былі нарасхват. Далі па два канцэрты ў зале «Расія» і ў зале Чайкоўскага. І ўсюды — аншлаг.

Сваю папулярнасць мы заваявалі тым, што ад самага пачатку былі непадобныя на іншых. Можа, і нясціпла так казаць, але да нас многія калектывы альбо будавалі свае танцы на адным руху, альбо пераймалі, практычна капіравалі тое, што выконвалі іншыя. Мы ж паставілі сабе задачу-максімум: кожны нумар рабіць арыгінальным, непаўторным. На аснове народна-сцэнічнага танца ствараем міні-балеты, у якіх ёсць змест. Абавязкова. Ёсць сюжэт — экспазіцыя, развіццё тэмы і кульмінацыя, фінал. Бывае фальш-фінал, ён пасля паўторыцца па-іншаму.

За сорак гадоў мы стварылі больш за дзесяць буйных арыгінальных праграм, кожная з якіх увасобіла, увабрала ў сябе яркія, адметныя прыкметы розных часоў беларускай гісторыі. А цяпер працуем над новай маштабнай праграмай, якая б аб’яднала ўсе гэтыя прыкметы ў адно цэльнае мастацкае палатно. І нават назва ўжо прыдумана — «Палёт над часам». Гэта сапраўды павінен быць такі своеасаблівы палёт, з вышыні якога гледачы змаглі б убачыць усю нашу шматвекавую гісторыю і культуру.