Невядомы помнік архітэктуры XVII ст.. 21.by

Невядомы помнік архітэктуры XVII ст.

19.01.2020 — Разное |  
Размер текста:
A
A
A

Источник материала:

Поделитесь с друзьями
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  

Гісторыя ведае шмат прыкладаў, калі навуковая думка, выказаная аўтарытэтнымі даследчыкамі, апрыёры лічыцца аксіёмай, але калі выпадкова пачынаеш яе разглядаць больш падрабязна, то атрымліваецца, што не ўсё так адназначна і проста. З гісторыі Нясвіжскага езуіцкага калегіума вядома, што акрамя яго галоўнага храма Божага Цела, ён меў яшчэ некалькі культавых пляцовак: касцёл на Міхалавай гары пад Нясвіжам і каплічкі на Новым Месцы, у вёсках Рудаўка, Вужанка, Залужжа пад Стоўб-цамі, але яны, на думку некаторых даследчыкаў, не захаваліся. І калі адносна большасці пералічаных вышэй пляцовак  выказаная думка не выклікае пярэчанняў, то адносна існавання каплічкі ў в. Вужанка Нясвіжскага раёна сітуацыя не такая адназначная.


Вёска ўпершыню згадваецца ў пісьмовых крыніцах у 1560 г. у сувязі з наданнем вялікім  князем Жыгімонтам Аўгустам князю Мікалаю Радзівілу Чорнаму двух валок зямлі “на Ужанцы”. А ўжо праз чвэрць стагоддзя — 10 жніўня 1584 г. падчас выдачы фундуша на заснаванне ў Нясвіжы езуіцкага калегіума вёска Вужанка  разам з в. Рудаўкай (былое сяло Рудавае) была перада-дзена калегіуму Мікалаем Крыштафам Радзівілам Сіроткам і, фактычна, разам з Рудаўкай яны сталі адным з элементаў эканамічнага падмурка яго існавання і развіцця. Безумоўна, з’яўляючыся ўладаннем ордэна езуітаў, у гэтых вёсках павінны былі знаходзіцца, як мінімум, драўляныя каталіцкія капліцы з самага пачатку пераходу іх пад уладу езуітаў. Аднак крыніцы аб гэтым пакуль маўчаць.

Толькі крыніцы канца XVIII ст. некалькі асвятляюць гэта пытанне.Інвентар фальварка Ужанка 1773 г., які захаваўся ў Расійскім дзяржаўным архіве старажытных актаў, згадвае наяўнасць у ім невялікага мураванага касцёла ў гонар Яна Хрысціцеля, ў якім было тры алтары. Акрамя таго, і У. Сыракомля ў сваіх апісаннях наваколляў Нясвіжа згадвае наяўнасць у Вужанцы невялікага мураванага касцёла. А ў канцы ХІХ ст. у Вужанцы ўжо згадваецца мураваная каплічка, якая існуе і зараз, адносіцца да Гарадзейскай парафіі св. Юзафа, і прысвечана Маці Божай Вастрабрамскай.

Улічваючы факт існавання мураванай каплічкі ў Вужанцы як мінімум з канца XVIII ст. і той факт, што асноўнымі фундатарамі нясвіжскага калегіума езуітаў, як і астатніх каталіцкіх кляштараў у Нясвіжы і ў яго наваколлях, былі князі Радзівілы, то адразу ж узнікае пытанне, а ці не прымалі яны ўдзел у будаўніцтве касцёла ў Вужанцы, і калі гэта магло адбыцца?

Дакладна вядома пра будаўніцтва князем Мікалаем Крыштафам Радзівілам Сіроткам, акрамя касцёлаў і кляштараў у Нясвіжы, капліцы св. Лазара (будучага касцёла св. Міхала) па дарозе з Нясвіжа на Капыль. Польскі гісторык ордэна езуітаў Е. Пашэнда са спасылкамі на архіўныя крыніцы сцвярджае, што Мікалай Радзівіл Сіротка акрамя Нясвіжа пабудаваў мураваныя касцёлы ў Міры, Чарнаўчыцах, Свержані і ў Дзераўной, але аб будаўніцтве касцёла ў Вужанцы не паведамляе.


Сучасная каплічка ў в. Вужанка мае прамакутную форму памерамі 11,78 х 7,93 м, арыен-таваную з паўднёвага захаду на паўночны усход, з апсідай радыусам каля 2 метраў, якая прымыкае да асноўнага аб’ёма каплічкі з паўночна-ўсходняга боку. Да апсіды з усходняга боку прымыкае яшчэ адно памяшканне паўкруглай формы агульнай плошчай каля 11 м кв., якое зараз выкарыстоўваецца як сакрыстыя. Але адразу бачна, што гэта больш позняя прыбудова да каплічкі, якой першапачаткова не існавала.

Каплічка асвятляецца з дапамогай чатырох вокнаў. Яна перакрыта двума скляпеннямі, над якімі ўзвышаецца дах. Вышыня каплічкі каля 9 метраў, з якіх 3 метры прыпадаюць на трохкутны франтон, які аддзелены ад асноўнага аб’ёму карнізам. У верхняй частцы франтона захавалася ляпніна ў выглядзе круга, у які ўстаўлены надпіс, выкананы лацінскімі літарамі «IHS» — Iesus Hominum Salvator (Ісус, збаўца чалавецтва).

Сёння каплічка абкладзена амаль з усіх бакоў сучаснай цэглай, што з’яўляецца вынікам ратавальных прац, якія былі выкананы ў 1990 г. мясцовымі жыхарамі. Але захаваныя фотаздымкі гэтага рамонту дазваляюць высвятліць яшчэ некаторыя важныя, але зараз страчаныя дэталі гэтай каплічкі. Так, на адным з фотаздымкаў 1990 г. выразна чытаюцца з абодвух бакоў ад дзвярэй, закладзеныя ўжо ў той час нішы, у якіх, верагодна, першапачаткова планавалася размясціць скульптуры святых.

 

Сапраўды каплічка ў 1990 г. патрабавала тэрміновага рамонту, бо яе сцены мелі шчыліны, але наколькі такі варыянт іх умацавання можна прызнаць удалым, цяжка сказаць. Тым болей, што некаторыя шчыліны так і не былі ўмацаваны і існуюць да сённяшняга дня. З іншага боку, выкананы рамонт зараз не дазваляе са знешняга боку сцен прасачыць памеры цэглы, з якой была пабудавана каплічка і тэхніку яе кладкі. Толькі ў адным месцы на апсідзе, якое не было абкладзена сучаснай цэглай і адвалілася тынкоўка, удалося прасачыць памеры цэглы, якая адпавядае памерам цэглы, што выкарыстоўвалася падчас будаўніцтва замка ў Нясвіжы. Цэгла падобных памераў была зафіксавана і ў мураваным алтары каплічкі. Такім чынам, гэта дазваляе ставіць пытанне, а ці не з’яўляецца сучасная каплічка ў в. Вужанка раней невядомым помнікам архітэктуры пачатку         XVII ст.?

У сувязі з гэтым прыцягвае ўвагу так званы альбом праект-ных чарцяжоў Я.М. Бернардоні, дзе на абароце 5 аркуша намаляваны праект прамакутнага касцёла, а пад праектам на польскай мове напісана: “Fundamenta kosczo?ka tego, ten jest urobioni f wolwarku kole[g]yum nieswizskiego, ma na dluz kosc [sic] lokszi 22 na serkosc lokczi 12”.

Хаця ў надпісе не сказана, ў якім фальварку нясвіжскага калегіума падмуркі гэтага касцёла былі ўжо закладзены, але яго агульны план і памеры адпавядаюць плану і памерам сучаснай каплічкі, размешчанай ва Ужанцы. Больш таго, на гэтым праектным плане касцёла паказаны і нішы для ўстаноўкі статуй святых, якія бачны як закладзеныя на адным з фотаздымкаў, выкананых падчас рамонту ўжанкаўскай каплічкі 1990 г. На захаваным плане ў алтарнай частцы касцёла паказаны дзве нішы. І ў алтарнай частцы вужанкаўскай каплічкі, з левага боку ад алтара, захавалася ў сцяне ніша памерамі 0,58 х 0,77 см і глыбі-нёй 0,5 м. А з правага боку ад алтара ніша была знішчана, верагодна, падчас прыбудовы сакрыстыі, і на месцы нішы быў арганізаваны праход з памяшкання касцёла ў сакрыстыю.

Усе гэтыя агульныя рысы, якія адзначаюцца ў праектным плане касцёла і сучаснай каплічкі ў Вужанцы, дазваляюць выказаць меркаванне, што на плане з так званага альбома    Я.М. Бернардоні паказаны касцёл, які быў пабудаваны ў фальварку нясвіжскага езуіцкага калегіума, размешчанага ў  в. Вужанка, які захаваўся да нашых дзён у некалькі змененым выглядзе. Хто быў аўтарам праекта касцёла ў Вужанцы, пакуль невядома. Ім мог быць як сам Я.М. Бернардоні, так і які-небудзь мясцовы дойлід, што працаваў пад яго наглядам.

Калі быў пабудаваны касцёл у Вужанцы — зараз цяжка сказаць. Хутчэй за ўсё, яго праект быў складзены яшчэ на пачатку XVII ст., магчыма, падчас гаспадарання ў Нясвіжы Мікалая Крыштафа Радзівіла Сіроткі. Але больш дэталёва аб гэтым можна будзе казаць толькі пасля мэтанакіраваных археалагічных і архіўных даследаванняў. Але наўрад ці час яго будаўніцтва выходзіць за сярэдзіну XVII ст. Тым не менш, ужо зараз выразна прасочваюцца два этапы ў яго развіцці. Першы адносіцца да часоў будаўніцтва яго асноўнага аб’ёму, а другі тычыцца часу прыбудовы да асноўнага аб’ёму касцёла памяшкання сакрыстыі.

Яе яшчэ няма на праектным плане, не згадваецца яна і ў апі-санні касцёла св. Яна Хрысціцеля 1773 г. Але ў той самы час у інвентары фальварка 1773 г. згадваецца вялікая колькасць рэчаў, якая захоўваецца ў сакрыстыі. І дакладна пералічваюцца рэчы, якія адносяцца да таго ці іншага алтара касцёла. Таму можна меркаваць, што да 1773 г. сакрыстыя пры касцёле ўжо існавала. І тады час яе будаўніцтва, хутчэй за ўсё трэба аднесці альбо да часоў адра-джэння фальварка і касцёла пас-ля вайны 1654 — 1667 гг., калі Нясвіж і яго наваколлі два разы нішчылі рускія войскі, альбо гэта магло адбыцца пасля па-дзей 1706 г., пасля шведскага пагрому Нясвіжа і яго наваколляў.

Тым не менш, нягледзячы на існуючы на сённяшні дзень шэраг праблем з даціроўкай часу ўзвядзення каплічкі ў        в. Вужанка Нясвіжскага раёна, сам факт існавання раней невядомага помніка архітэктуры XVII ст., які не знаходзіцца на дзяржаўным уліку, выклікае занепакоенасць і патрабуе як ад Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь так і мясцовых улад тэрміновых дзеянняў па пастаноўцы помніка на дзяржаўны ўлік як аб’екта нерухомай гісторыка-культурнай спадчыны, яго паўнавартаснага абследавання, і прыняцця мер па захаванні яго стану. Бо, нягледзячы на рамонт 1990 г., ёсць пэўныя праблемы з гэтым.

Андрэй МЯЦЕЛЬСКІ,

старшы навуковы

супрацоўнік аддзела

крыніцазнаўства

і археаграфіі Інстытута гісторыі НАН Беларусі,

кандыдат гістарычных

навук.


Поделитесь с друзьями
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  

 
 
Чтобы разместить новость на сайте или в блоге скопируйте код:
На вашем ресурсе это будет выглядеть так
Гісторыя ведае шмат прыкладаў, калі навуковая думка, выказаная аўтарытэтнымі даследчыкамі, апрыёры лічыцца аксіёмай, але калі выпадкова пачынаеш яе разглядаць...
 
 
 

РЕКЛАМА

Архив (Разное)

РЕКЛАМА


Яндекс.Метрика