Макавы, яблычны, хлебны

Источник материала:

Мак — расліна з чырвонай, алай, радзей белай ці жоўтай кветкай, якая ў культуры розных народаў сімвалізавала сон: сны чалавека, часам прарочыя, зімовы сон прыроды і г.д. Часам мак сімвалізаваў уваскрэсенне пасля смерці. Старажытныя людзі ведалі снатворнае дзеянне маку. У некаторых рэгіёнах выява маку выкарыстоўвалася ў арнаментальных вышыўках, была атаясамленнем ранішняга свету, досвітку, здароўя і прыгажосці.

 Народныя знахары выкарыстоўвалі сок маку як абязбольвальны і снатворны сродак. Часта ўжывалі мак для лячэння эпілепсіі. З цягам часу людзі навучыліся атрымліваць з маку сродкі моцнага ўздзеяння на псіхіку чалавека — опій і морфій.

 Насенне маку выкарыстоўвалі ў якасці абярэга ад нечаканага госця і ліхога вока. Для гэтага неабходна было апоўначы прачытаць на мак спецыяльную замову і рассыпаць насенне па "межах" свайго падворка.

 Першы Спас, Спас на вадзе называлі яшчэ Спас Макавей. У час Успенскага посту (14-28 жніўня) Праваслаўная Царква адзначае тры святы, прысвечаныя Усяміласціваму Спасу — Ісусу Хрысту і Прысвятой Багародзіцы. У народнай культуры кожны з гэтых дзён атрымаў пераасэнсаванне і сваю назву: 14 жніўня — Макавы (ці Мядовы) Спас, 19 жніўня — Яблычны Спас, 29 жніўня — Хлебны Спас, Арэхавы Спас, Спас на палатне. Гэтыя тры святы аб'ядноўваюць увесь Успенскі пост.

 Першы дзень Успенскага посту носіць у народзе назву "мокрага", "мядовага" ці "макавага" Спаса. У сувязі з асвячэннем вады ў гэты дзень свята таксама завецца Спас на вадзе (ці Мокры Спас).

 І сёння выконваецца асаблівы царкоўны рытуал — "вынасу" крыжа на вуліцы гарадоў для "асвячэння водных месцаў і спынення хвароб". У час ранішняга набажэнства крыж выносяць з-за алтара, і вернікі схіляюцца перад ім, становячыся на калені. У час Літургіі асвячаецца вада.

 У некаторых месцах у даўнейшыя часы адбываўся так званы "хрэсны ход на ваду". Вернікі наведвалі калодзежы, раку, возера ці крыніцу.

 Лічылася, што асвячоная вада будзе заўжды ахоўваць ад розных немачаў — і людзей, і жывёл: сяляне купаліся, у апошні раз купалі коней, пастухі заганялі статак "у святую ваду". Там, дзе побач была рака, жывёлу проста пераводзілі з берага на бераг.

 Каб у калодзежы была чыстая вада, на першы Спас яго абавязкова асвячалі.

 З хрэснага хода і асвячэння крыж вяртаўся ў царкву, дзе пакланенне яму працягвалася да вечара. Пасля вячэрняга набажэнства крыж вяртаўся за алтар.

 Гэты дзень — свята пчаляроў. Калі пчаляр у гэты дзень не асвеціць крыху мёду ў царкве, то суседскія пчолы "выцягнуць" у яго ўвесь мёд. Толькі пасля асвячэння на Спас дазваляецца есці мёд новага збору.

 Лічылася: той, хто нарадзіўся ў гэты дзень, будзе добрым пчаляром.

 Спас макавы — свята маку. У народзе лічылі, што ў гэты дзень неабходна з'есці шмат маку, таму пяклі караваі, бліны, рабілі варэнікі і іншыя стравы, у якіх абавязкова выкарыстоўвалі мак: "На Макавея трэба маку ўволю наесціся".

 Мак асвячалі ў царкве і абсыпалі ім усё навокал: хату, падворак, жывёлу і г.д.

Аксана Катовіч, Янка Крук.