Беларускую вышэйшую школу могуць выратаваць толькі рэформы

Источник материала:

Сёлета 35,8% зарэгістраваных на цэнтралізаваным тэставанні абітурыентаў не пераадолелі парог, які вар’іраваўся ад 10 да 20 балаў, гэта значыць больш за трэць не набралі мінімальных балаў.

Навіны аб уступнай кампаніі 2013 больш паходзілі на весткі з поля бою, дзе беларуская сістэма вышэйшай адукацыі прайграе бітву за бітвай. Нізкія балы абітурыентаў на цэнтралізаваным тэставанні, недабор на бюджэт пры празмернасці прэтэндэнтаў на некаторыя спецыяльнасці – гэтыя і іншыя з’явы паказваюць, што беларуская сістэма вышэйшай адукацыі ператвараецца ў механізм па вытворчасці «корачак».

Пры гэтым чыноўнікі любяць казыраць дадзенымі, паводле якіх Беларусь уваходзіць у лік самых адукаваных краін свету. Так, згодна з даследаваннямі Сусветнага банка, яна знаходзіцца на 26-м месцы па ўзроўні адукаванасці. Аднак пытанне ў тым, за кошт чаго краіна апынулася ў рэйтынгу так высока. Месцы ў ім прысвойваюць за паказчыкі, з якімі ў Беларусі ўсё ў парадку: доля асоб з вышэйшай адукацыяй, колькасць якія навучаюцца ў ВНУ і г.д.

З колькаснымі характарыстыкамі ў беларускай вышэйшай адукацыі ніколі не было праблем. Дынаміка постсавецкага перыяду ўражвае. Калі ў 1991 навучальным годзе навучалася 188000 студэнтаў, то ў 2001-м – ужо 281700, а ў 2012-м – 445600.

Такім чынам, хоць за 22 гады насельніцтва Беларусі скарацілася, доля моладзі ў ім паменшылася, студэнтаў стала большай у два з лішнім разы. Але ці даў такі рост хоць якую-небудзь карысць?

З аднаго боку, вышэйшая адукацыя ў Беларусі стала выключна масавым і агульнадаступным, з іншага – пачало імкліва абясцэньвацца.

 

На задворках рэйтынгу Webometrics

Пацвярджэннем жаласнага стану беларускай вышэйшай школы з’яўляюцца дадзеныя прэстыжнага сусветнага онлайн-рэйтынгу універсітэтаў Webometrics. У ім самым лепшым з айчынных з’яўляецца Беларускі дзяржаўны універсітэт, але ён займае толькі ... 639-ю пазіцыю. Іншыя ВНУ краіны не ўвайшлі нават у першую тысячу!

Так, наступным ў рэйтынгу беларускім ВНУ з’яўляецца Гродзенскі дзяржаўны універсітэт, ён размясціўся на 1861-м месцы. Варта адзначыць, што ў гэтым рэйтынгу Беларусь прайграе суседзям – Расіі і Украіне: лепшы ўкраінскі ВНУ – Кіеўскі політэхнічны інстытут – займае 510-е месца, а лепшы расійскі – МДУ імя Ламаносава – 79-е.

Гнятліва выглядаюць і вынікі нядаўняй уступнай кампаніі: узровень падрыхтоўкі абітурыентаў у цэлым нізкі; ацэнкі, з якімі іншыя паступаюць, проста ганебны.

У гэтым годзе 35,8% зарэгістраваных на цэнтралізаваным тэставанні абітурыентаў не пераадолелі парог, які вар’іраваўся ад 10 да 20 балаў, гэта значыць больш за трэць не набралі мінімальных балаў.

Імітацыя не дапамагае

Аб крызісе айчыннай вышэйшай школы неаднаразова заяўлялі эксперты, якія працуюць у рамках ініцыятывы ЕС “Еўрапейскі дыялог аб мадэрнізацыі з Беларуссю”. Яны ж распрацавалі прапановы па рэфармаванні вузаўскай сістэмы.

Многія эксперты лічаць, што сітуацыю магла б палепшыць рэалізацыя прынцыпаў Балонскага працэсу. У апошні час праца дзяржавы ў гэтым кірунку актывізаваліся і некаторыя змены зробленыя, аднак далёка справа не прасунулася.

Нягледзячы на ўсе афіцыйныя заявы аб гатоўнасці краіны, у 2012 годзе Беларусь так і не была прынятай ў Балонскую сістэму. Тлумачыцца гэта проста: тых мер, на якія пайшлі беларускія ўлады, было папросту недастаткова для далучэння да сістэмы. Рэч ў тым, што яны былі накіраваны не на рэфармаванне самога адукацыйнага працэсу, а на змену паняційнага апарату і тэрміналогіі, каб вонкава сістэма была падобная на Балонскую. Аднак па сутнасці гэта нічога не прынесла і сістэма засталася ранейшай.

Атрымліваецца, што чыноўнікам патрэбны толькі статус краіны – удзельніцы Балонскага працэсу для таго, каб сістэма адукацыі выглядала больш прывабна ў вачах яе грашовых мяшкоў – замежных абітурыентаў. Рэформы ж, якія прадугледжвае ўваходжанне ў Балонскую сістэму – не цікавыя.

Аднак назапашванне праблем у сістэме вышэйшай (і не толькі вышэйшай) адукацыi вядзе да таго, што яна ўжо больш не можа працаваць у існуючых умовах. Без рэальных прадуманых рэформаў далей будзе толькі горш. Ужо цяпер адукацыя не выконвае сваёй галоўнай задачы – падрыхтоўкі кваліфікаваных спецыялістаў, праява гэтага – іх недахоп у многіх галінах эканомікі.

ВНУ патрэбная свабода

Такім чынам, беларуская сістэма адукацыі павінна прайсці па шляху рэформаў, іншага паратунку няма.

Для таго каб сістэма адукацыі пачала развівацца, стала эфектыўнай, у першую чаргу неабходна разумець і ўсведамляць патрабаванні рынку працы, гэта значыць павярнуцца да будучага наймальніка студэнтаў. Менавіта рынак дыктуе, якія спецыялісты і з якімі ведамі сёння неабходныя.

Гэтая інфармацыя дазваляе вызначыць, якія веды і як менавіта трэба паднесці студэнтам. Пакуль жа беларуская сістэма вышэйшай адукацыі далёкая ад гэтага, усё праходзіць па схеме “скончыў універсітэт, пайшоў на працу – вучыся зноўку”, гэта значыць, па сутнасці, працадаўцам прыходзіцца перавучваць выпускнікоў.

Аднак ўзаемадзеянне ВНУ і працадаўцаў будзе неэфектыўным без прадастаўлення навучальным установам фінансавай і акадэмічнай свабоды. Цяперашняя сітуацыя – наглядны прыклад таго, наколькі неэфектыўна ручное кіраванне сістэмай адукацыі зверху.

Сёння Мінадукацыі жорстка рэгламентуе структуру і змест вучэбных планаў, вучэбных праграм і нават паслядоўнасць іх вывучэння. У выніку, калі ВНУ не ўпаўнаважаны самастойна складаць праграму навучання, вызначаць колькасць бюджэтных i платных месцаў на будучы год, і ўзнікае сітуацыя з недаборам студэнтаў, неэфектыўным працэсам навучання і г.д. У такой сістэме адсутнічае акадэмічная канкурэнцыя, так як няма стымулаў да развіцця.

Безумоўна, важнай стадыяй адукацыйнага працэсу з’яўляецца сярэдняя адукацыю, бо менавіта школа адказная за падрыхтоўку абітурыентаў. Многія эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што першым крокам магло б стаць увядзенне ваучарнай сістэмы фінансавання навучальных устаноў, гэта значыць – на канкурэнтнай аснове. У эксперыментальным рэжыме такая сістэма была запушчана ў некаторых раёнах краіны, аднак пакуль гэта не прынесла вынікаў.

Пайшло б на карысць і развіццё сеткі гімназій, ліцэяў, але не бачна, каб улады пра гэта ўсур’ёз задумваліся.

Мікіта БЯЛЯЕЎ, naviny.by