"Светлана проект исключительно самой себя". Как отреагировали литераторы на победу Алексиевич

Источник материала:

Впервые в истории Шведская королевская академия наук присудила Нобелевскую премию по литературе белорусской писательнице — Светлане Алексиевич.

TUT.BY узнал, как отреагировали на эту победу белорусские литераторы.

«Гэта чалавек, які бярэ на сябе смеласць гаварыць тое, у што рэальна верыць»

Пісьменніца і літаратурны крытык Ларыса Рублеўская асабіста чакала перамогі Святланы Алексіевіч.

— Гэта такая вялікая радасць! Мы з мужам хварэлі, каб нарэшце спраўдзіліся прагнозы букмекераў, і цяпер мы шчыра радуемся!

Я памятаю калісьці, у пачатку двухтысячных, калі я яшчэ працавала ў газеце «Літаратура і мастацтва» і ўзначальвала там аддзел крытыкі, мы збіраліся ў мяне дома ў інтылігенцкім клубе «За гарбатай», і адно з паседжанняў было прысвечана якраз Святлане Алексіевіч. Тады былі розныя меркаванні крытыкаў, як ацэніваць яе творчасць — што гэта? Гэта мастацкая літаратура, публіцыстыка, журналістыка?

Мы вельмі шчыра гаварылі і прыйшлі да высновы, што гэта, безумоўна, мастацкія творы. Так, як мастакі робяць калажы, вітражы з некалькіх кавалачкаў. Тое, як Святлана працуе з урыўкамі чужых лёсаў рэальных людзей, гэта і ёсць праца мастака.

Плюс яе асабістая літаратурная смеласць і талент — кожная яе кніга мела велізарны ўплыў на грамацтва, выклікаючы ў кагосьці захапленне, а кагосьці вымушала па-новаму паглядзець на свет і змушала да духоўнай і інтэлектуальнай працы.

Асабіста вялікае ўражанне на Людмілу Рублеўскую зрабіла «Чарнобыльская малітва».

— Я была на спектаклі па гэтай кнізе, і ў зале ўсе плакалі, такое было ўзрушэнне.

Мне падабаецца ў ёй тое, што яна гаварыць тое, што думае, колькі я яе ведаю. З ёй можна не згаджацца, можна крыўдзіцца на рэзкасць суджэнняў, але гэта чалавек, які бярэ на сябе смеласць гаварыць тое, у што рэальна верыць.

Што накшталт таго, хто мог бы, як і Святлана Алексіевіч, атрымаць Нобелеўскую прэмію, я думаю, гэта Алесь Разанаў. У яго выдатная паэзія еўрапейскага кшталту, вядомая ў Еўропе.

«Як палітык Алексіевіч віншую, як старшыня Таварыства беларускай мовы — займаю нейтральную пазіцыю»

Старшыня Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны Алег Трусаў кажа, што не быў блізка знаёмы са Святланай Алексіевіч, але не раз з ёй спрачаўся ў сеціве наконт мовы.

 — Яна не раз выказвалася супраць беларускай мовы, што гэта гета. У адносінах беларускай мовы і культуры яна нам не сябра. Паглядзіце, што Расія зараз піша, што «вот русский язык победил, вот русскоязычной писательнице дали Нобеля». Яны гэту рускую мову выкарыстоўваюць у іх імперскіх мэтах, — каментуе ён.

Для Трусава не было нечаканасцю, што Алексіевіч пераможа:

— Пасля таго, як яна выступіла з асуджэннем расійскай палітыкі ў Крыме і супраць рускага шавінізма і імперыялізма, я был на 101 працэнт упэўнены, што яна атрымае Нобеля. Нобелеўскія прэміі не столькі літаратурныя, колькі ў тым ліку і палітычныя.

Ён дадае, што як палітыку яму прыемна, што Алексіевіч атрымала прэмію, але як старшыня ТБМ — займае нейтральную пазіцыю.

— Я ўсё ж такі лічу, што пісаць у Беларусі трэба па-беларуску. Але для дэмакратыі Беларусі гэта прэмія — вялікі падарунак. У дадзеным выпадку, тое што яна пісала па-руску, вялікі гарбуз і Пуціну, і Лукашэнку. Каб яна пісала па-беларуску, то сказалі бы, што нацыяналістка. А тут рускі мір, а яна выступала супраць рускага міра. Ёсць нюансы. Так што Нобелеўскі камітэт зрабіў правільна, — адзначае ён.

Творчасць Алексіевіч Трусаў не лічыць літаратурай, а ставіцца да яго як да таленавітай журналістыкі:

— Гэта не Бунін, не Пастэрнак і не Набокаў. Звычайная публіцыстыка. Таму яна на мяне і крыўдзілася не раз. Гэта вельмі здольная таленавітая журналістыка, няма там мастацкай прозы.

Трусаву шкада, што калісьці прэмію не далі Васілю Быкаву і Рыгору Барадуліну. Ён упэўнены, што сёння гэтай узнагароды варты Ніл Гілевіч.

«Человек становится нужен своей стране, когда до этого становится нужен миру»

Культуролог и литератор Юлия Чернявская рассказала, что ожидала премию для Алексиевич и поделилась историей знакомства с писательницей.

— Мы знакомы со Светланой Александровной давно, правда, с долгим перерывом. Помню Алексиевич с того времени, когда она написала «У войны не женское лицо». Мне было тогда лет 14, а может 16, а Светлана очень часто бывала у нас, у моего деда.

Мой дед Василь Витка соблюдал добрые нравы литературы (кстати, Алексиевич их тоже блюдет) и поддерживал молодых. Он очень старался сделать так, чтобы эта книга была опубликована. Она ведь была категорически не в струе советского облика войны. И я прочитала книгу эту еще в рукописи.

Когда я спросила у деда, что это за маленькая, хрупкая женщина к нам приходит, он ответил: «Света — подвижница».

Светлану часто демонизируют. Говорят, что она чей-то там проект. Светлана проект исключительно самой себя. Она очень независимый человек и делает то, что считает честным.

Пока она жила за границей, я не сомневалась, что она вернется. Что напишет книги, которые здесь написать не сможет в силу материальных условий, или каких-то других — и вернется. Многие ли вернулись? Единицы.

Что такое Нобель для Беларуси? Это ж не только Светлана, это знание страны, интерес к людям, к здешним жителям — белорусскоязычным, русскоязычным. (Может, это преодолеет напряженность между некоторыми из них?). Нас заметят, к нам будут прикованы взгляды — и увидят других наших прозаиков, поэтов, художников. Для меня это праздник культуры.

Юлия Чернявская отмечает, что ей дороги книги Светланы:

— Но больше всего я люблю «У войны не женское лицо» и «Время секонд-хенд». Светлана ничего не декларирует, она ставит вопросы: о том, что случилось с людьми… А мы предпочитаем молчать, забывать. Как же мы тогда выберемся из пучины нашего непонимания себя, близких, истории, современной нашей ситуации?

Кому дала бы премию еще? К сожалению, ее не дают посмертно. А так — Быкову, Бородулину, конечно.

Надеюсь на то, что теперь в мире всколыхнется интерес к Беларуси, к нашим авторам. И их услышат те, кто не слышит в своей стране. Иногда так бывает: человек становится нужен своей стране, когда он до этого становится нужен миру.

«Не редко высказывалась отрицательно о руководстве Беларуси. Но это же все терпимо»

Николай Чергинец, председатель государственного Союза писателей Беларуси, поздравил Светлану Алексиевич с наградой, отметив, что эта новость не была для него неожиданной.

— Так долго говорили на эту тему, в ожидании эти годы прошли. Приятно. Хотелось, чтобы Беларусь в области литературы прозвучала на мировой арене.

Чергинец рассказал, что давно знаком с Алексиевич, вместе были в одном союзе писателей, но она редко выступала на съездах и собраниях.

— Она не участвовала в громких мероприятиях, высказывалась часто в прессе, не редко отрицательно о руководстве Беларуси. Но это же все терпимо. Она же не так как некоторые у нас оппозиционеры были, — говорит он.

По словам Чергинца, Алексиевич была в хороших отношениях с Алесем Адамовичем:

—  Он был своеобразным консультантом у нее. Ее произведения близки к стилю Адамовича.

Чергинец рассказал, что когда ему звонили журналисты западных медиа и спрашивали, как он относится к тому, что Алексиевич может получить премию, он высказал несогласие с мнением тех писателей, которые критикуют ее за то, что пишет на русском языке, а не белорусском.

—  Никак они не избавятся, не излечатся от этой болезни… Она родилась в Украине, живет в Беларуси, ее родители работали в нашей стране, она на 100 процентов белорусский писатель. Мы ее считаем белорусским писателем и желаем ей успехов. Приветствуем такое высокое награждение, и дай Бог ей дальнейшего творчества, — сказал он.

Чергинец подчеркнул, что, как ни странно, с критикой Алексиевич обрушились не представители «как называют, президентского союза, а со стороны союза другого».

— Хотелось бы пожелать, чтобы было меньше зависти у писателей, а больше добра и уважения к произведениям друг друга, — отметил он.

Председатель Союза писателей сказал, что читал такие произведения Алексиевич, как «Цинковые мальчики» и «У войны не женское лицо».

Чергинец считает, что в Беларуси много хороших писателей:

— Например, мы приветствовали выдвижение Георгия Марчука на Нобелевскую премию, но понятно, что там сложно пройти писателю. Печально, что иногда политизируют премию. Например, Барак Обама пару недель (вступил в должность в январе 2009 года, стал лауреатом в октябре того же года. — Прим. TUT.BY) поработал президентом и стал лауреатом. Это принижает ценность Нобелевской премии.

«На працягу амаль што апошніх 20 гадоў не выходзілі кнігі Алексіевіч»

Барыс Пятровіч, старшыня Беларускага саюза пісьменнікаў, сачыў за абвяшчэннем Нобелеўскага лаўрэата па літаратуры ў прамым эфіры.

— Мы шчыра рады за Святлану Аляксандраўну і за ўсю беларускую літаратуру! Мы чакалі гэтай прэміі з часоў, калі былі намінаваны Васіль Быкаў і Рыгор Барадулін. І вось нарэшце гэта здарылася! Гэтая перамога абсалютна заслужаная, і, мяркуючы па тых ацэнкаў, якія давалі букмекеры, яна была чаканая ва ўсім свеце.

Першае ўзгадываецца тое, што на працягу апошніх 20 гадоў амаль што не выходзілі кнігі Алексіевіч. Толькі «Чарнобыльская малітва» ў канцы 90-х гадоў і летась «Час сэканд-хэнд», у выхадзе якой паспрыяў Саюз беларусскіх пісьменнікаў.

Барыс Пятровіч чытаў творы Святланы Алексіевіч яшчэ ў школе.

— Я ведаю яе з першых публікацый, з першых яе кніг, якімі зачытваўся ў свой час. Але пазнаёміліся мы значна пазней, і заўсёды гэта былі прыемные сустрэчы.

Паколькі я сам паходжу з мясцін, якія патрапілі ў Чарнобыльскую зону, то найперш мне згадваецца яе «Чарнобыльская малітва», якая нам найбольш поўна паказала атмасферу тых дзён, што давялося пережыць беларусам пасля Чарнобыля.

Каму б я яшчэ даў Нобелеўскую прэмію з нашых беларускіх літаратараў? Алесю Разанаву, Уладзіміру Някляеву — мы іх падтрымліваем і жадаем поспехаў.

«Яе будуць успрымаць менавіта як жанчыну-пісьменніка, якая атрымала Нобеля»

Беларускі пісьменнік Адам Глобус сказаў, што «даўно чакаў гэтую прэмію». Але адразу патлумачыў:

— Я вельмі рады за рускую літаратуру — за тое, што яна атрымала яшчэ адну прэмію.

— А за беларускую?

— Ну, а беларуская тут прычым? Яна сама з Беларусі, грамадзянка Беларусі, а пісьменніца яна руская. Беларускія пісьменнікі пішуць па-беларуску. Гэта маё такое стаўленне, і я яго не буду мяняць.

— Ці ведаеце вы яе асабіста?

— Канешна, я з ёй выпіваў. Зараз я вельмі буду ганарыцца, што выпіваў з будучым лаўрэатам Нобелеўскай прэміі.

— Як вы ставіцеся да Святланы Алексіевіч?

— Ведаеце, я з ёй сядзеў за адным сталом у Маскве. З людзьмі, якіх я не люблю, я выпіваць не буду. І мы шчыра так гаварылі, высвятлялі адносіны нават. У нас розныя погляды на літаратуру, на жыццё і на палітыку. Але гэта не азначае, што мы не сядзім за адным сталом.

— Як вы ставіцеся менавіта да яе твораў?

— Я стаўлюся вельмі добра да яе настаўнікаў, якія напісалі кніжку «Я з вогненай вёскі»: гэта Брыль, Калеснік і Адамовіч. І яна як бы наследуе іх прынцыпам. Па вялікім рахунку, прэмію ў рускай літаратуры павінен быў атрымаць Дастаеўскі — але ён не дажыў да гэтага часу, і за яго прэмію атрымаў Салжаніцын. І ў нас Адамовіч, Калеснік з Брылём не дажылі — атрымала Алексіевіч. Ну і добра.

Адам Глобус таксама выказаў сваю думку аб тым, што Алексіевіч у свеце будуць успрымаць менавіта як жанчыну-пісьменніка, якая атрымала Нобеля.

—  Гэты момант, мне здаецца, больш важны і актуальны, чым моманты мовы, краіны. Яе ж асноўная кніжка — «У вайны не жаночы твар». І зараз, калі свет ізноў стаіць на мяжы сусветнай вайны — гэта актуальная тэма. Гэта важна: на нашым патрыярхальным палітычным фоне з’яўляецца яркая жанчына, да меркавання якой давядзецца прыслухоўвацца.

«Она давно достойна Нобелевской премии, потому что представляет Беларусь во всей Европе»

Театральный критик, профессор Татьяна Орлова когда-то учила Светлану Алексиевич на отделении журналистики Белгосуниверситета имени Ленина. Татьяна Дмитриевна говорит, что все преподаватели в Институте журналистики БГУ, которые помнят и знают Алексиевич, очень рады ее победе.

— Студенткой ее уже не помню, это было давно. А так мы с ней в очень хороших отношениях, слежу за ее творчеством, мы часто встерчаемся с ней в театре. Она очень рано ушла из журналистики в писательскую деятельность, но связь с журналистикой сохранила. Ее произведения документальные, она всегда берет для них интервью. У меня какие-то тоже интервью брала, не знаю, использовала ли она их в своих книгах, — комментирует Татьяна Дмитриевна.

По словам Орловой, Алексиевич — человек достаточно замкнутый, не со всеми идет на контакт:

— Хотя она и журналист, и работает в области интервью. Но она личность, и как всякая личность — со своими особенностями.

Татьяна Дмитриевна рассказывает, что любит ее книги «Чернобыльская молитва» и «Время секонд хэнд», которые нашли воплощение на сцене белорусских театров.

— Думаю, что она давно достойна Нобелевской премии, потому что представляет Беларусь во всей Европе. Там по ее произведениям знают о нашей стране. Думаю, что это очень важный факт, который повлиял на то, что премию присудили ей. Она человек мира, — отмечает Орлова.

Теги: знакомства, Новости