ПАКЛОН ТАБЕ, МАКСIМЕ!

Источник материала:

На схiле сёлетняга лета i самым пачатку восенi выпала пабываць у далёкiм i ўжо замежным Мiсхоры. Дзе захаваўся наш беларускi санаторый, у шыкоўным парку якога пад засенню густых дрэў схаваўся ад спякотнага паўднёвага сонца Максiм Багдановiч, воблiк якога ўвасоблены ў помнiк вядомым беларускiм скульптарам Заiрам Азгурам.

А непадалёку, у сонечнай Ялце, у скалiстым грунце старых могiлак спачывае ягонае цела, спакутаванае не толькi ад цяжкай хваробы, высушанае не адно невылечнымi сухотамi, але i нязводным сумам па Радзiме, па Бацькаўшчыне, па Айчыне. З якой неспатольнай тугой, што кожнага бярэ за сэрца, з якой зайздроснай прагай хацеў ён быць са сваiм родным краем, якая непадробная самота i адначасна ачышчальная вера ў гаючасць свайго, роднага, блiзкага, дарагога i бясцэннага выгукнулася ў жальбой спавiтых словах:

Там хоць у глiне, хоць у брудзе,

Там, пад зямлёй,

Найдуць мае слабыя грудзi

Сабе спакой.

А несмяротны дух паэта, вiдаць, вандруе памiж цёплым Крымам i мiлай ягонаму сэрцу заснежанай Беларуссю, якой да апошняга ўздыху аддаў ён нядоўгае i блiскавiчна яркае жыццё, якое на цэлы еўрапейскi прасцяг уславiў з усёй палымянасцю, поклiчнасцю, грунтоўнасцю i выкшталцонасцю свайго Богам дараванага таленту. Бо не собiла схварэламу Максiму прыпасцi на схiле дачасна згарэлага жыцця да роднага краю, дзе «ёсць крынiца жывой вады», адзiн глыток з якое наталiў бы яго, сасмяглага, вылечыў бы, дапамог «пазбыцца сваей нуды». Вядома, на роднай зямельцы, дзе «цёплы вечар, цiхi вецер, свежы стог», мо i яму было б спакайней, жаданей, але, «з прыродай злiўшыся душой», ён сёння паўсюль — i пад крымскiм сонцам, i там, «дзе блiшча збожжа ў яснай далi, сiнеюць мiла васiлькi», дзе «як мары, белыя бярозы пад сiнявой начной стаяць».

Вядома ж, я пайшоў на Максiмаву магiлу. Найперш, каб зiрнуць на новы помнiк, што ўлюбёна выштукавалi бацька i сын Гумiлеўскiя. Ногi самi прывялi. Мо таму, што не раз i не два аддаваў паклон апошняму прытулку Паэта. Зацiкаўлена пазiраў на белагранiтны воблiк задуменнага Максiма Кнiжнiка, пагляд якога падаўся замглёным, нягледзячы на яго ж уласнае прызнанне, што ён не самотны, бо кнiгу мае з друкарнi пана Марцiна Кухты. Пацешыўся, што парупiлiся беларусы i насуперак усiм цяжкасцям збудавалi годнае надмагiлле.

Паэтаву магiлку акружае адлiтая агароджа. На гранiтнай дошцы выбiты ягоныя словы: «Кожную ночку на зорку дзiвiцца буду ў далёкiм краю...». А на высокiм круглым пастаменце знерухомеў у падгледжанай скульптарамi iмклiвасцi наш задуменны Пясняр i Прарок. Позiрк яго, здаецца, пранiкае праз лiстоту магутных дрэў, гонкiх густых кiпарысаў, якiя здаўна ў маёй памяцi звязаны чамусьцi толькi i выключна з магiлай Багдановiча, i праз шматкiламетровую далеч дасягае загонаў роднай Беларусi.

Змёў з плiты апалае засохлае лiсце, вычысцiў занесеныя пяском высечаныя лiтары: «Беларускi паэт Максiм Багдановiч 1891 — 1917», паклаў кветкi, а пасля прысеў на зямлю побач. Думкi самi панеслiся ў свет ягонай паэзii, вобразаў мiлых роднага краю, вылушчвалi то адну, то другую згадку пра жыццёвыя мiтрэнгi, пра невымерна шырокi абсяг яго не толькi паэтычнай творчасцi.

Тры гадзiны маўклiвай размовы з паэтам праляцелi, як адно iмгненне, iмгненне спаткання з Паэтам, да якога, спадзяюся i веру, будзем даходзiць мы, нашыя дзецi i больш далёкiя спадчыннiкi беларусаў, каб у размаiтым людскiм космасе стаць, быць i назаўсёды заставацца беларусамi.

I тут напаткала прыемная неспадзяванка. Да магiлы падыйшоў вогневалосы хлапчук з купчастай шавялюрай, няўрымслiвы i рухавы, хутчэй за ўсё дашкольнiк. Здзiвiў сваiм запытаннем: «А што ты тут робiш?». Трохi сумеўся, але адказаў, патлумачыў, што прыбiраю магiлку Паэта. Ад нечаканай хлапечай прапановы: «А можна i мне?» ажно шорстка стала ў вачах i нешта незразумелае адбылося з дыханнем. Знайшоў сабе працу i хлапчук, пазбiраў вакол галiнкi, што нападалi з дрэў, ручкай змёў нябачны пыл з гранiтнай дошкi з вершам паэта.

А мне, не ведаю чаму, захацелася параiць яму: «Шчыруй, хлопча, набiрайся памяцi. Падрасцеш i шмат зразумееш у гэтым жыццi, мо наш Максiм Багдановiч стане i тваiм. Як стаў нашым, усiхнiм — Пушкiн...».

Не сказаў...

Да нас падыйшоў ягоны бацька, пахвалiў сына, а ў мяне спытаў, хто гэта. Патлумачыў i яму, нагадаў пра песню «Зорка Венера». «А-а, тады ведаю», — адказаў мужчына i паведамiў, што яны з Волагды, дзе Мiкалай Рубцоў. А тут родзiчы жонкi пахаваны...

На развiтанне я пакланiўся маўклiваму Паэту, з горыччу папрасiў даравання ў Максiма за нашу ненастойлiвасць, за нерашучасць i нясмеласць у спрыяннi вярнуцца ў родную зямельку. Але ж не заўсёды будзем пасiўнымi чакальнiкамi, не вечна будзем хавацца за выратавальнае: не час, не пара, не нам дадзена варушыць прах...

I нечакана адваротная думка: а мо табе, Максiме, лепей тут, мо хай будзе ўсё, як ёсць?

А мо i нам лепей менавiта так? Бо паломнiцкi шлях заўсёды больш вабны, цярнiсты i цяжкi, а таму больш памятны i ачышчальны. Пройдзеш па iм i яскрава ўсвядомiш, што «ў родным краю ёсць крынiца жывой вады», што «там толькi я змагу пазбыцца сваей нуды», што «там хоць у глiне, хоць у брудзе...».

Даруй, Максiме...

Вечнага табе жыцця.

Крым, Ялта — Мiсхор.