ДОКТАР МАТЧЫНАГА СЛОВА

Источник материала:

З юбiлеем!

Вядомаму беларускаму мовазнаўцу, доктару фiлалагiчных навук прафесару Валянцiне ЛЕМЦЮГОВАЙ — 70 гадоў

Шлях у жыццi i навуковай дзейнасцi Валянцiны Лемцюговай быў нялёгкiм i зусiм не бясхмарным. Ужо з самага маленства спазнала яна горыч страт родных людзей, галечу i нястачу... У далёкiм 1933-м, калi яе яшчэ не было на свеце, бацькi падалiся ў Паргалаўскi раён Ленiнградскай вобласцi па вярбоўцы, з мэтай уступлення ва «ўзорна-паказальны» калгас на мяжы з Фiнляндыяй. Цяжка меркаваць, быў той калгас створаны цi не, але ў 1940 годзе, калi Валi было ўжо пяць гадкоў, успыхнула савецка-фiнляндская вайна, яе бацька-франтавiк загiнуў, i сям’я была вымушана адразу ж вярнуцца на малую радзiму — на Магiлёўшчыну.

Адпрацаваўшы пасля заканчэння БДУ тры гады выкладчыцай беларускай, рускай i нямецкай моў у Чабайскай i Дорскай школах Валожынскага раёна, яна звязала свой лёс з Iнстытутам мовазнаўства iмя Якуба Коласа Акадэмii навук Беларусi.

Мы, яе калегi — i тыя, хто ведае Валянцiну Пятроўну тры цi нават чатыры дзесяцiгоддзi, i тыя, хто пазнаёмiўся з ёй два-тры гады назад — выразна бачым i адчуваем, якi гэта шчыры, сумленны чалавек, высокаквалiфiкаваны спецыялiст, спагадлiвы i добразычлiвы таварыш... Для кожнага яе душа расчынена насцеж, кожнаму, нягледзячы на сваю занятасць, яна гатова дапамагчы, параiць, паспрыяць!

У яе творчым актыве каля 180 работ. Асноўныя накiрункi яе навуковых iнтарэсаў — анамастыка (у прыватнасцi тапанiмiка, якая вывучае ўласныя назвы геаграфiчных аб’ектаў), сучасная беларуская лiтаратурная мова, лексiкалогiя i лексiкаграфiя, культура мовы, тэрмiналогiя, дыялекталогiя. Ёю пройдзены ўсе галоўныя навуковыя прыступкi ад малодшага супрацоўнiка i кандыдата фiлалагiчных навук да доктара навук i прафесара, галоўнага навуковага супрацоўнiка Iнстытута мовазнаўства iмя Якуба Коласа Нацыянальнай Акадэмii навук Рэспублiкi Беларусь.

Яшчэ ў 1970 годзе Валянцiна Лемцюгова гучна заявiла аб сабе выданнем манаграфii «Беларуская айканiмiя», у якой даследавала працэс узнiкнення i эвалюцыйнага развiцця беларускiх назваў населеных пунктаў. Наступнае буйное даследаванне — манаграфiя «Усходнеславянская айканiмiя апелятыўнага паходжання» (1983 год), якая потым стане базай для доктарскай дысертацыi, прысвечана вывучэнню рускiх, беларускiх i ўкраiнскiх назваў населеных пунктаў (айконiмаў), што паходзяць ад агульных слоў са значэннем «тып паселiшча».

У 1980 годзе В. Лемцюгова апублiкавала таксама «Украiнска-беларускi слоўнiк», рэестр якога змяшчае больш за 30 тысяч слоў. Акрамя лiтаратурнай лексiкi ў iм таксама шмат слоў украiнскай жывой народнай мовы. Выданне слоўнiка было прызнана знамянальнай падзеяй у культурным жыццi не толькi Беларусi i Украiны, але i такiх дзяржаў, як Англiя, Бельгiя, Канада, Румынiя, Польшча, Чэхiя, Славакiя, дзе вывучаюцца i даследуюцца ўсходне-славянскiя мовы.

А яшчэ Валянцiна Пятроўна — сааўтар шасцi спецыялiзаваных слоўнiкаў. Пры яе актыўным удзеле створаны i такiя фундаментальныя працы па нашай фiлалогii, як «Беларуская граматыка», «Лексiкалогiя сучаснай беларускай мовы», «Агульнаславянскi лiнгвiстычны атлас», «Лексiчны атлас беларускiх народных гаворак» i iнш. Цяпер яна разам з калегамi шчыруе над падрыхтоўкай i выданнем нарматыўнага даведнiка «Назвы населеных пунктаў Рэспублiкi Беларусь» у 6 кнiгах (дзве з iх ужо ўбачылi свет), фундаментальнага «Слоўнiка мовы «Нашай Нiвы» ў 5 тамах (першы з iх выйшаў у 2003 годзе). Больш за дзесяць гадоў В. Лемцюгова ўзначальвае анамастычную школу ў Рэспублiцы Беларусь, заснаваную ў 60-я гады акадэмiкам М. Бiрылам.

Шмат сiл i вопыту аддае яна навукова-арганiзацыйнай, педагагiчнай i грамадскай дзейнасцi, напрыклад, у складзе Тапанiмiчнай камiсii пры Савеце Мiнiстраў Беларусi i анамастычнай камiсii пры Мiжнародным камiтэце славiстаў. Вучнi i паслядоўнiкi Валянцiны Пятроўны плённа працуюць у Нацыянальнай акадэмii навук i шэрагу унiверсiтэтаў рэспублiкi.

Юбiлей В. Лемцюговай — гэта вышыня, з якой i яна сама, i мы, яе калегi, азiрнёмся на пройдзены шлях гэтай сумленнай i шчырай працаўнiцай з тым, каб вызначыць новыя творчыя задумы i пайсцi далей. Гарызонты ў беларускага мовазнаўства вялiкiя i шматабдымныя. I мы жадаем Валянцiне Пятроўне новых набыткаў, здароўя i шчасця.

Валянцiна МЯСНIКОВА, малодшы навуковы супрацоўнiк Iнстытута мовазнаўства iмя Якуба Коласа Нацыянальнай Акадэмii навук Беларусi.

АД РЭДАКЦЫI

Валянцiна Пятроўна ЛЕМЦЮГОВА — даўнi i надзейны дарадчык нашай газеты. Яна з задавальненнем прымае ўдзел у пасяджэннях за «круглым сталом» «Звязды», прысвечаных праблемам развiцця беларускай мовы, шматкрат выступала з асобнымi артыкуламi аб стане i перспектывах развiцця мовазнаўства. Мы далучаемся да вiншаванняў i жадаем юбiляру новых мовазнаўчых вышынь, здароўя i дабрабыту!