Тры вiшнi

Источник материала:

На конкурс апавяданняў

Вiктар КАЗЬКО.

Вiшнi ў гэтым годзе цвiлi як у апошнi раз. Нiбы пенiстыя вадапады абрынулiся на вясковыя садкi. Увогуле паўднёвых дрэўцаў тут было не так i шмат. Асаблiва ж выдзялялiся тры кумчастыя ў цёткi Няволiхi. Звалi яе Аксiнняй, але мела яна звычку ў размове паўтараць прыслоўе «эх, няволя-няволя»... Вось i празвалi Няволiхай...

Аксiння была родам з Украiны, там пазнаёмiлася са сваiм будучым мужам Аляксандрам, адтуль ён i прывёз яе ў Беларусь, чарговы раз з’ездзiўшы на заробкi.

Спачатку ладком жылi. Пасадзiла Аксiння тры маленькiя сцяблiнкi, што прывезла з Украiны ад бацькоўскай хаты. Даглядала дрэўцы, працавала ў мясцовым калгасе даяркай, чакала мужа доўгiмi вечарамi. Той уладкаваўся леснiком i часцяком затрымлiваўся: то за дровамi клiенты прыязджалi, то за страявым лесам, то нейкае начальства паляванне арганiзоўвала...

Нарадзiўся ў Аксiннi сын, Васiльком назвалi. Гадавала сына, на дрэўцы паглядала i казала:

— Расцi, Васiлько, цягнiся да сонейка, як твая вiшанька сярод гэтых трох...

Муж таксама быў рады сыну, аднак бачыў яго мала. Усё работа ды работа... А потым стала заў-важаць Аксiння, што часцей i часцей Аляксандр пачаў заглядаць у чарку. Не раз прывозiлi яго з лесу п’яным, кiдалi пад плот нiбы бервяно. Зiмой зацягвала Аксiння мужа ў хату, а летам дык iншы раз i начаваў пад плотам. Бо з году ў год адно i тое ж ужо надакучыла...

Сынок Васiлько падрастаў, паспяваў за вiшнямi. У школе стаў вучыцца. Бацька iншы раз у выхадныя браў яго з сабой у лес — а можа, спадабаецца леснiкоўская прафесiя, можа, вывучыцца, у ляснiчыя выйдзе, а не будзе, як бацька, валачыцца з бензапiлой.

Толькi стала заўважаць Аксiння, што муж, вiдаць, i сыну налiваў, iншы раз Васiль прыязджаў з лесу расчырванелы, з мокрымi вачыма, пазбягаў блiзка падыходзiць да мацi.

— Саша, ты ж глядзi, Васiлька да гарэлкi не прывучы, — прасiла Аксiння.

— Ды што я, — пацiскаў плячамi Аляксандр. — Прыязджаюць клiенты, частуюць. Кажуць: што за мужык, калi гарэлкi не п’е.

— Iм што, чужое дзiця не шкада, — уздыхнула Аксiння.

Потым перастала пускаць Васiля ў лес.

Сын пакрыўдзiўся. Бурчэў:

— За бацькам бы прыгледзеў. Мала чаго ў лесе можа здарыцца...

I як накаркаў.

Аднойчы ў лютым прыехалi за леснiком клiенты на ўсюдыходзе i павезлi на дзялянку, каб адмераў iм кубаметры. Чакала-чакала Аксiння мужа, але так i не дачакалася. А на двары маразюга — такiя на Беларусi зараз рэдка здараюцца.

— Эх, няволя-няволя, — уздыхала Аксiння. — Куды чалавек падзяваўся? Няўжо ў суседняй вёсцы ў дружбака застраў?

А бывала такое з Аляксандрам.

Ды не ў гэты раз.

Назаўтра ранiцай калгасны трактар прывёз на цялежцы замёрзлага мужа Аксiннi. Клiенты «падкiнулi» яго да вёскi, але на грувасткiм цягачы не сталi лiшнi раз круцiцца па вузкiх вулiцах, а высадзiлi леснiка ля ваколiцы. Той, па ўсяму, добра перабраў, прайшоў крыху, потым упаў на снег, заснуў i акалеў.

Моцна гаравала Аксiння. Хоць i п’янiца, але ж нейкi гаспадар у доме. I з дровамi спакойна, i мясцовае начальства ласкавей глядзiць. Ляснiк, вядома, ёсць ляснiк. Кожнае дрэва ў бары не палiчыш...

Горш за тое — сын Васiль стаў скоса паглядваць на мацi. Напэўна, лiчыў яе вiнаватай у смерцi бацькi, бо не пусцiла яго з iм.

... А вiшнi цвiлi. Быццам снег так i не сышоў з iх, а ператварыўся ў белую кiпень кветак. Гледзячы на буянне вясны, крыху стала адыходзiць сэрца ў Аксiннi. Што ж, жывым — жывое...

— Эх, няволя-няволя, не апалi б толькi кветкi... Ужо i варэння нагатуем, — меркавала ўслых Аксiння.

Ах, як дорага нам абыходзiцца не ў час сказанае слова!

Сын Васiль слухаў яе, але нiякай радасцi не праяўляў. Не ўплывала на яго вясна. А тут яшчэ экзамены за адзiнаццаты клас... Бацьку ў лютым пахавалi, а мацi — пра варэнне.

Адцвiлi вiшнi, адышлi экзамены. Худа-бедна, Васiль школу закончыў. Ды нельга было не закончыць, бо такое ў нашай школе ўвогуле немагчыма. «Выцягвалi» ўсякiх. «Жыццё памылкi выправiць», — казалi мудрыя вясковыя настаўнiкi.

Ну, вядома, у школе намецiлi выпускны вечар. Балем такое мерапрыемства ў школе не называлi. Вечар — i ўсё...

Аксiння чакала сына з выпускнога да ранiцы. Ужо чэрвеньскае сонца разагнала туман над лугам, а Васiля ўсё не было. Стомленая Аксiння заснула.

Разбудзiў яе нейкi шум. Падхапiлася, прыслухалася. На двары гудзела бензапiла. Аксiннi добра быў знаёмы гэты гук. «Няў-жо Васiлёк рашыў дровы дапiлаваць? — падумала Аксiння. — Эх, няволя-няволя, во прыдумаў...».

Яна накiнула халат, выйшла на ганак — i скамянела.

Яе сынок, яе Васiлько, у белай кашулi наросхрыст пiлаваў бацькавай бензапiлой ужо другую вiшню. Першая ляжала на зямлi з паламанымi, змятымi галiнамi. Ружовыя ягады вiшань былi густа рассыпаны па доле, гойдалiся на ўцалелых галiнках. Трэцяя вiшня пакуль стаяла.

— Васiлько! Васiлько! — закрычала Аксiння. — Што ты робiш?

Сын не чуў яе за трэскам пiлы.

Яна падбегла да яго, тарганула за плячо. Ён злосна азiрнуўся. Адштурхнуў мацi локцем i працягваў пiлаваць. Гудзела пiла, страшна грызла падатлiвы ствол, жменямi кiдала пахкае пiлавінне...

Аксiння асунулася прама на росную мураву i здранцвела глядзела на сына. Яна зразумела, што ён п’яны. I вось у п’яным тумане ажыццяўляе нейкi свой незразумелы намер.

Васiль спiлаваў другую вiшню. Яна з шумам рухнула, сыпануўшы дажджом недаспелых ягад. Хлопец заглушыў пiлу, сеў на ствол паваленай вiшнi. Цяжка зiрнуў пачырванелымi вачыма на мацi. Потым глуха, з перапынкамi загаварыў:

— Вось табе i ўсё варэнне... Са сваёй будзеш варыць. А вось гэта бацькава, — паказаў на першазваленую вiшню. — А гэта мая, — стукнуў далонню па ствале дрэва, на якiм сядзеў.

Аксiння з цяжкасцю ўстала з зямлi i падыбала ў хату. Сэрца шчымела, як тады, пасля недарэчнай смерцi мужа. Яна раптам зразумела, што трацiць i сына.

Аксiння выпiла карвалолу, падышла да акна. Сын сядзеў на ствале вiшнi, абхапiўшы галаву рукамi. Рэзка бялела яго кашуля на фоне зваленай зялёнай кроны.

г. Чавусы.