Вясельны каравай — сімвал аб’яднання і працягу роду

Источник материала:

Талочнасць, саборнасць усiх даўнiх традыцый беларускай культуры яскрава прасочваецца i ў каравайным абрадзе.

Неабходна адзначыць, што лiтаральна кожны крок запрошаных да выпякання каравая гасцей быў строга рэгламентаваны i выконваў адпаведную ролю. Самая блiзкая радня рашчыняла цеста, назiрала за бездакорнасцю выканання абрадавых цырымонiй:

Старшая каравайнiца —
Залатая зарукаўнiца.
Не стыдна ж ёй даць
Каравай учыняць.

Кожным крокам, кожным спецыфiчным абрадавым дзеяннем, шматлiкiмi песнямi-замовамi настойлiва падкрэслiвалася iдэя адзiнства, лучнасцi, купы. Пры гэтым у песнях выкарыстоўвалiся самыя вытанчаныя мастацкiя вобразы, удзельнiкi каравайнага абраду параўноўвалiся з нябеснымi свяцiламi i карагодамi зор:

Каля Месяца зорачкi,
Каля каравая жоначкi,
Каля Месяца ясныя,
Каля каравая красныя.

«Касмiчная» вобразнасць каравайных песень была зусiм невыпадковая. Вiдаць, праз гэта звяно паднябеснай iерархii каравайнiцы iмкнулiся заручыцца падтрымкай самога Творцы Сусвету ў далейшым лёсе маладых, ужо непасрэдна ў iх сумесным жыццi.

Кожны чарговы этап цырымонii прыгатавання рытуальнага хлеба распачынаўся i заканчваўся калектыўным магiчным дыялогам. Як толькi ў хату ўносiлi дзяжу, у якой будуць учыняць цеста, старшая каравайнiца звярталася да бацькоў i iншых прысутных: «Ёсць тут Бог, бацька i матка раджоныя, суседзi блiзкiя i далёкiя, мужы старэчныя, бабкi заплечныя, дзеткi запечныя? Блаславiце краснай пане каравай учынiць!» Усе прысутныя тройчы гучна адказвалi: «Бог блаславiць!» Змест рытуальных дыялогаў вар’iраваўся ў дэталях, але агульная iх iдэя заўсёды была адна i тая ж: каравайнiцы прасiлi блаславення, спагады, усеагульнай падтрымкi, згоды.

Кожнае новае дзеянне суправаджалася не толькi абрадавымi дыялогамi, але i песнямi-замовамi, нездарма ж казалi: «каравай мясiлi ручкамi беленькiмi, перснямi залаценькiмi, песнямi весяленькiмi».

Тым часам два (яшчэ раз звярнiце ўвагу на сiмволiку цотнасцi, парнасцi ў вясельным абрадзе) жанатыя мужчыны насiлi дровы, рыхтавалi капусныя лiсты, лапаты, венiк i iншыя рэчы, неабходныя для таго, каб выпалiць печ i пасадзiць каравай. Два нежанатыя хлопцы садзiлi каравай у печ, дзве дзяўчыны выраблялi з цеста фiгуркi розных звяроў, жывёл, птушак, «шышачкi», каб затым упрыгожыць рытуальны хлеб.

«Блаславiце каравай у печ садзiцi»

Аналагiчнымi абрадавымi рытуалаформуламi каравайнiцы прасiлi ў бацькоў дазволу паставiць рошчыну ў печ, а затым пасля закiсання дастаць i пакласцi на века дзяжы, якую ставiлi на стол, што стаяў пасярэдзiне хаты. У гэты час бацькi знаходзiлiся побач са свечкай-трайчаткай i прасiлi ў Бога шчаслiвай долi i веку доўгага сваiм дзецям.

Яны запальвалi свечку-трайчатку, а каравайнiцы дружна мясiлi цеста, гучна пляскалi ў далонi, энергiчна скакалi вакол дзяжы, спявалi безлiч велiчальных песень, у якiх ствараўся iдэальны вобраз жанчын-ўдзельнiц. Кожны паэтычны радок быў скiраваны непасрэдна на каравайнiц, але пры гэтым удзельнiкi свяшчэннадзейства разумелi, што яны (каравайнiцы) выконвалi перш за ўсё ролю транслятара, пасрэднiка, праз якога ўсё сказанае-спетае будзе перанесена на заручную пару.

Каб каравай удаўся пышны i чырвоны (прыгожы, румяны), печ палiлi дубовымi i бярозавымi дровамi. Зверху яго ўпрыгожвалi рознымi фiгуркамi або (на Палессi) «шышачкамi», перавязвалi iх ваўнянымi чырвонымi нiткамi.

Садзiць каравай у печ даручалася прыгожай сямейнай пары: «кучаравы печ мяце, халасты саджае, харашуха папраўляе». Пасля таго, як каравай на хлебнай лапаце пасадзяць у печ, жанчыны-каравайнiцы выконвалi цэлы шэраг магiчна-ахоўных рытуалаў. Спачатку яны танцавалi-кружылi з лапатай, у дзяжу ставiлi запаленыя свечкi, крыж-накрыж клалi нажы, падымалi i праз яе ўсе цалавалiся, што павiнна было сiмвалiзаваць каханне маладых. Запаленыя свечкi сiмвалiзавалi зварот да продкаў, разлiк на iх дапамогу i перасцярогу; нажы засцерагалi дзяжу ад нячыстай сiлы, а падымалi яе для таго, каб каравай не аказаўся ацеслiвым, а наадварот, высокiм i прыгожым. Часам здаралася так, што каравай так уздымаўся, што даводзiлася выбiваць з вусця печы некалькi цаглiн, каб дастаць прыгатаваны хлеб.

Спечаны каравай клалi на века дзяжы, засцеленае чысцюткiм белым ручнiком i пасыпанае зернем жыта. Старэйшы сват тройчы павiнен быў пакружыцца з iм, спяваючы: «Караваю-раю-раю, я за табою пагуляю». Жанчыны-каравайнiцы тут жа ўпрыгожваюць яго калiнай, зробленымi з паперы кветкамi грушы, вiшнi, яблынi, рутай, мятай, барвiнкам.

Пасля гэтага хлеб неслi ў камору або клець, дзе ён знаходзiўся да заключнага моманту вяселля — яго дзяльбы.

(Працяг будзе.)