Пасланне Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь

Источник материала:

Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублiкi Беларусь

Пасланне Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь

АБ СТАНЕ КАНСТЫТУЦЫЙНАЙ ЗАКОННАСЦІ Ў РЭСПУБЛIЦЫ БЕЛАРУСЬ У 2006 ГОДЗЕ

У 2006 годзе Рэспублiка Беларусь працягвала дынамiчна развiвацца як дэмакратычная сацыяльная прававая дзяржава. Выканана абсалютная большасць асноўных паказчыкаў прагнозу сацыяльна-эканамiчнага развiцця Рэспублiкi Беларусь. Праведзены такiя важныя дзяржаўныя мерапрыемствы, як выбары Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь i трэцi Усебеларускi народны сход. Усе галiны ўлады, ажыццяўляючы свае паўнамоцтвы, у цэлым iмкнулiся рэалiзоўваць прынцыпы i нормы беларускай Канстытуцыi, гарантам якой з’яўляецца Прэзiдэнт Рэспублiкi Беларусь. Працягвалася ўдасканальванне нацыянальнай прававой сiстэмы. На працягу года прынята больш за 100 законаў, 22 дэкрэты, больш за 760 указаў Прэзiдэнта, больш за 1800 пастаноў Урада, каля 2000 ведамасных нарматыўных прававых актаў, каля 120 пастаноў Праўлення Нацыянальнага банка, больш за 700 актаў мясцовых прадстаўнiчых, выканаўчых i распарадчых органаў абласнога ўзроўню. Яшчэ больш значная колькасць актаў органаў мясцовага кiравання i самакiравання прынята на пярвiчным i базавым узроўнях. Колькасць жа дзеючых нарматыўных прававых актаў складае дзесяткi тысяч, што абумоўлiвае павышаныя патрабаваннi да ўзроўню нарматворчай i правапрымяняльнай дзейнасцi. З прычыны гэтага вельмi важныя сiстэмнасць заканадаўства, яго разумная збалансаванасць, аднастайнае i дакладнае прымяненне на практыцы, кантроль за яго выкананнем.

Працэс абнаўлення нацыянальнага заканадаўства i яго ўдасканальвання з’яўляецца натуральным адлюстраваннем патрабаванняў часу, новых рэалiй, якiя прадугледжваюць больш глыбокае разуменне сутнасцi адносiнаў памiж дзяржавай i чалавекам.

Дасягненнi ў сацыяльна-эканамiчнай сферы неразрыўна звязаны з адпаведным прававым рэгуляваннем. Калi права i эканомiка не выступаюць у якасцi антаганiстаў, а, наадварот, узгоднена вырашаюць задачы, што ўзнiкаюць, то грамадства i дзяржава развiваюцца дынамiчна. Асаблiвасць беларускага шляху развiцця заключаецца ў тым, што мы кiруемся законам не «дзiкага» (ранняга) рынку, а рынку ўжо ўсталяванага, калi рашэннi прымаюцца не спантанна, а абдумана, з улiкам спалучэння iнтарэсаў чалавека i грамадства ў цэлым. У такiх умовах узровень заканатворчасцi можа i павiнен быць высокiм.

Канстытуцыя Беларусi як Асноўны Закон дзяржавы мае шырокую эканамiчную складовую. У ёй замацаваны гарантыi права ўласнасцi, роўнасць розных яе формаў, свабода прадпрымальнiцтва, эканамiчная функцыя дзяржавы, абарона эканамiчных, сацыяльных, культурных i iншых правоў i свабод. У Канстытуцыi спалучаюцца iдэi сацыяльна арыентаванай рынкавай эканомiкi, эфектыўнага дзяржаўнага рэгулявання, замацаваны сацыяльныя традыцыi.

Нацыянальнае заканадаўства фармiруецца ў адпаведнасцi з нормамi Канстытуцыi i мiжнародна-прававымi, у тым лiку еўрапейскiмi, стандартамi. Як у сферы эканомiкi, так i ў сферы права ўплыў гэтых стандартаў вельмi iстотны, i, кiруючыся iмi, беларуская дзяржава будзе i далей развiвацца гэтак жа дынамiчна i стабiльна.

Права ў любой сучаснай дзяржаве застаецца асноўным рэгулятарам грамадскiх адносiнаў. Стан прававой сiстэмы ў цэлым дазваляе меркаваць аб тым, наколькi гарманiчна развiваюцца адносiны памiж дзяржавай, грамадствам i чалавекам. Кожны з гэтых суб’ектаў мае свае iнтарэсы, знайсцi i забяспечыць iх баланс — важнейшая задача. У сувязi з гэтым Канстытуцыйны Суд падтрымлiвае курс Кiраўнiка дзяржавы, нарматворчую дзейнасць Парламента, накiраваныя на стварэнне спрыяльных умоў для жыцця i працы ўсiх беларускiх грамадзян. Дзяржава ствараецца для народа i прызваная служыць яму. У прававой сферы рашэннi, накiраваныя на дэбюракратызацыю кiраўнiцкага апарату, дазваляюць кожнаму чалавеку рэальна адчуць, што яго правы i свабоды з’яўляюцца, як замацавана ў артыкуле 2 Канстытуцыi, найвышэйшай каштоўнасцю i мэтай грамадства i дзяржавы. Пры гэтым вельмi важна, каб чалавек асэнсоўваў справядлiвасць устаноўленых прававых правiлаў. Нават калi iмi прадугледжваюцца новыя абавязкi i патрабаваннi, разуменне справядлiвага прававога рэгулявання ўзрастае пры ўмове папярэдняга растлумачэння сутнасцi змяненняў, устанаўлення пераходнага перыяду, прадастаўлення грамадзянiну або суб’екту гаспадарання магчымасцi падрыхтавацца да новай прававой сiтуацыi. Iменна такая нарматворчая практыка садзейнiчае фармiраванню даверу грамадзян да дзяржавы.

У мiнулым годзе Канстытуцыйны Суд вынес больш за 30 рашэнняў, прынятых на яго пленарных пасяджэннях, разгледзеў 2148 зваротаў грамадзян, 13 зваротаў дэпутатаў, 77 запытаў дзяржаўных органаў. З улiкам калектыўных зваротаў усяго ў Канстытуцыйны Суд звярнулася больш за шэсць тысяч грамадзян. Суддзi Канстытуцыйнага Суда актыўна выступалi ў працоўных калектывах. Усё гэта дало магчымасць атрымаць непасрэдна ад грамадзян звесткi аб праблемах, што iснуюць у заканадаўстве i практыцы яго прымянення.

Канстытуцыйны Суд выкладаў сваю пазiцыю па найбольш складаных прававых праблемах, якiя часта заставалiся без вырашэння ў iншых дзяржаўных органах.

Канстытуцыйны Суд адзначае, што ў 2006 годзе шэраг яго прапаноў па ўдасканальванню заканадаўства, змяненню падыходаў у праватворчасцi i правапрымяненнi, выказаных iм раней у пасланнях аб стане канстытуцыйнай законнасцi ў Рэспублiцы Беларусь, iншых рашэннях Канстытуцыйнага Суда, рэалiзаваны ў актах бягучага заканадаўства. Значна менш стала выпадкаў надання актам зваротнай сiлы, калi iмi ўскладаюцца новыя абавязкi на грамадзян i суб’екты гаспадарання. Органы дзяржаўнай улады, што прымаюць нарматыўныя прававыя акты, iмкнуцца ажыццявiць iх афiцыйнае апублiкаванне, прадугледзець пераходны перыяд, на працягу якога грамадзяне i суб’екты гаспадарання могуць азнаёмiцца з прынятым актам, падрыхтавацца да яго выканання перш, чым ён уступiць у дзеянне. Зроблены i iншыя важныя крокi ў сферы паляпшэння нарматворчасцi i правапрымянення.

Разам з тым заканадаўства яшчэ не стала стабiльным i сiстэмным, у iм iснуе шмат супярэчнасцяў, няясна сфармуляваных палажэнняў. Часта адсутнiчае прагноз вынiкаў прыняцця нарматыўных прававых актаў, што не дазваляе дасягнуць жадаемых вынiкаў, якiя заяўляюцца ў працэсе iнiцыiравання адпаведных праектаў. У сувязi з гэтым дзейнасць некаторых правапрымяняльных iнстанцый у многiм зводзiцца да перагляду рашэнняў, вынесеных на аснове раней дзеючага заканадаўства. Сканцэнтраванне асноўных намаганняў на дадзеным кiрунку прыводзiць да таго, што значна менш часу ўдзяляецца непасрэдна ўмацаванню законнасцi.

Аналiз наяўных у Канстытуцыйным Судзе матэрыялаў сведчыць аб тым, што вялiкую занепакоенасць грамадзян выклiкаюць стан i практыка прымянення крымiнальнага i крымiнальна-працэсуальнага, грамадзянскага i грамадзянскага працэсуальнага, адмiнiстрацыйнага, жыллёвага, працоўнага, пенсiйнага, падатковага i зямельнага заканадаўства. Значная колькасць пытанняў датычыцца вызначэння кола асоб, якiя адносяцца да ветэранаў Вялiкай Айчыннай вайны, удзельнiкаў лiквiдацыi вынiкаў катастрофы на ЧАЭС, вязняў фашысцкiх канцлагераў; кампенсацыi абясцэньвання ўкладаў i аблiгацый i г.д.

Канстытуцыйны Суд раней неаднаразова адзначаў, што для паспяховага станаўлення Рэспублiкi Беларусь як прававой дзяржавы вельмi важна, каб акты бягучага заканадаўства складалi пабудаваную на аснове Канстытуцыi прававую пiрамiду, у якой выключаны супярэчнасцi i прабелы. Заканадаўству яшчэ не хапае яснасцi ў замацаваннi правоў i абавязкаў грамадзян i юрыдычных асоб, дакладнасцi ў вызначэннi суадносiнаў юрыдычнай сiлы актаў аднаго i розных узроўняў, а таксама суадносiнаў юрыдычнай сiлы актаў, што прымаюцца аднымi i тымi ж органамi, з улiкам часу iх прыняцця, кола асоб, на якiх яны распаўсюджваюць сваё дзеянне. Канстытуцыйны Суд вымушаны канстатаваць, што захоўваюцца складанасць i няпэўнасць многiх прававых прадпiсанняў, несвоечасовасць унясення адпаведных змяненняў у заканадаўства, растлумачэння нарматыўных прававых актаў, якiя змяшчаюць калiзiйныя нормы, супярэчлiвасць практыкi прымянення актаў заканадаўства.

Прававыя прадпiсаннi i заснаваныя на iх рашэннi павiнны базiравацца на прынцыпах разумнасцi i справядлiвасцi, грамадзяне i суб’екты гаспадарання павiнны быць упэўнены ў стабiльнасцi свайго статусу, гарантаванасцi прадастаўленых iм правоў i свабод i iх абароны; пры абмежаваннi ўжо набытых правоў неабходна ўлiчваць прынцыпы справядлiвасцi i суразмернасцi адказнасцi. Прадказальнасць i разумная стабiльнасць нарматыўнага рэгулявання — неад’емная ўмова павышэння даверу грамадзян да дзяржавы. Няяснасць i недакладнасць палажэнняў прававых актаў не толькi парушаюць правы i свабоды грамадзян, але i з’яўляюцца «пажыўным асяроддзем» для праяўлення бюракратызму i iншых злоўжыванняў.

Па ўказаных i iншых прынцыповых кiрунках развiцця дзяржавы як дэмакратычнай сацыяльнай прававой неабходна будаваць нарматворчую i правапрымяняльную дзейнасць. Гэта з’явiцца iстотным укладам у стымуляванне развiцця эканомiкi, творчай актыўнасцi грамадзян, падтрымку iх пазiтыўных пачынанняў у розных галiнах дзяржаўнага i грамадскага жыцця.

Дзейсным сродкам фармiравання прававых паводзiнаў грамадзян i гарантый належнай абароны iх правоў з’яўляецца своечасовае i поўнае давядзенне да ведама грамадзян i юрыдычных асоб нарматыўных прававых актаў. Згодна з палажэннямi артыкулаў 1, 7 i iншых артыкулаў Канстытуцыi на дзяржаўных органах ляжыць канстытуцыйны абавязак публiкаваць або даводзiць да агульнага ведама iншым прадугледжаным законам спосабам нарматыўныя прававыя акты. Указаны абавязак дзяржавы карэспандуе замацаванаму ў артыкуле 34 Канстытуцыi праву грамадзян на атрыманне поўнай, дакладнай i своечасовай iнфармацыi аб дзейнасцi дзяржаўных органаў. Калi ў адносiнах да нарматыўных прававых актаў гэта задача паспяхова вырашана, то праблема абнародавання тэхнiчных нарматыўных прававых актаў працягвае заставацца актуальнай. Канстытуцыйны Суд лiчыць, што для належнага забеспячэння канстытуцыйных палажэнняў грамадзяне i юрыдычныя асобы да ўвядзення ў дзеянне тэхнiчных рэгламентаў, дзяржаўных стандартаў Рэспублiкi Беларусь, ветэрынарна-санiтарных нормаў, правiлаў i гiгiенiчных нарматываў, нормаў i правiлаў пажарнай бяспекi i iншых падобных актаў павiнны мець магчымасць загадзя знаёмiцца з iх зместам. У рашэннi Канстытуцыйнага Суда ад 4 кастрычнiка 2006 г. адзначана, што неабходна забяспечыць адзiны комплексны падыход да вызначэння парадку прыняцця, уступлення ў сiлу, апублiкавання або давядзення да ведама грамадзян i юрыдычных асоб тэхнiчных нарматыўных прававых актаў. Гэта тым больш важна, паколькi за iх невыкананне наступае адмiнiстрацыйная, крымiнальная i iншая адказнасць.

Разглядаючы пытанне аб выкарыстаннi набытых грамадзянамi бiлетаў на праезд, Канстытуцыйны Суд у рашэннi ад 12 студзеня 2006 г. прыйшоў да вываду аб тым, што згодна з палажэннямi Грамадзянскага кодэкса i Закона «Аб абароне правоў спажыўцоў» грамадзянiн, якi набыў бiлеты на праезд гарадскiм транспартам агульнага карыстання да змянення тарыфаў, пры змяненнi ўмоў рэалiзацыi дагавора мае права атрымаць назад унесеную загадзя плату за аказанне паслугi. Выкарыстанне бiлета на адну паездку ў аўтобусе, трамваi, тралейбусе каляндарнымi тэрмiнамi не абмяжоўваецца, таму бiлеты могуць заставацца нявыкарыстанымi працяглы час. Мiнскi гарвыканкам у рашэннi ад 20 лiпеня 2006 г. № 1455 рэалiзаваў прапанову аб залiку намiнальнага кошту бiлетаў на адну паездку папярэдняга ўзору пры набыццi бiлетаў па новых тарыфах на працягу ўсяго тэрмiну iх дзеяння. У сваiм рашэннi Канстытуцыйны Суд таксама звярнуў увагу на абавязковасць апублiкавання нарматыўных прававых актаў да ўвядзення iх у дзеянне.

Канстытуцыяй гарантуецца права на працу (артыкул 41), якое можа быць рэалiзавана шляхам заключэння працоўных дагавораў, у тым лiку кантрактаў. Падпунктам 2.5 пункта 2 Дэкрэта Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 26 лiпеня 1999 г. № 29 «Аб дадатковых мерах па ўдасканальванню працоўных адносiнаў, умацаванню працоўнай i выканальнiцкай дысцыплiны» ўстаноўлена, што кантракт, заключаны з работнiкам, павiнен прадугледжваць дадатковыя меры стымулявання працы (прадастаўленне дадатковага заахвочвальнага адпачынку з захаваннем заработнай платы да пяцi каляндарных дзён, павышэнне тарыфнай стаўкi). У пастанове Савета Мiнiстраў Рэспублiкi Беларусь ад 25 верасня 1999 г. № 1476 таксама ўказана, што ў кантракце павiнна быць вызначана канкрэтная мiнiмальная кампенсацыя за пагаршэнне прававога становiшча работнiка. Маюць месца выпадкi, калi ў арганiзацыях, якiя фiнансуюцца з бюджэту i карыстаюцца дзяржаўнай падтрымкай, пры пераводзе работнiка на кантрактную форму найму не забяспечваецца рэалiзацыя палажэнняў падпункта 2.5 пункта 2 вышэйназванага Дэкрэта. У сувязi з гэтым Канстытуцыйны Суд рашэннем ад 16 лiстапада 2006 г. унёс у Савет Мiнiстраў прапанову аб неабходнасцi разгляду пытання цi аб рэальным гарантаваннi для работнiкаў арганiзацый, што фiнансуюцца з бюджэту i карыстаюцца дзяржаўнымi датацыямi, выканання адпаведных палажэнняў памянёных вышэй Дэкрэта i пастановы Савета Мiнiстраў, цi аб замацаваннi ў заканадаўстве такой фармулёўкi, у адпаведнасцi з якой прадастаўленне ўказанай меры будзе вызначацца па дамоўленасцi бакоў з улiкам фiнансавых магчымасцяў арганiзацыi. У цяперашнi ж час дадзеная мера павiнна быць прадугледжана ў кантракце ў якасцi абавязковай умовы. На практыцы гэта пацвярджаецца той акалiчнасцю, што органы, якiя ажыццяўляюць кантроль за выкананнем працоўнага заканадаўства, накладваюць спагнанне на службовых асоб суб’ектаў гаспадарання ў выпадку адсутнасцi ў кантрактах дадатковых мераў стымулявання працы работнiкаў.

Канстытуцыйны Суд у сваiх рашэннях неаднаразова звяртаўся да пытанняў абароны правоў грамадзян пры выплаце i падаткаабкладаннi выхадной дапамогi. Памiж падатковым i працоўным заканадаўствам працяглы час захоўваецца супярэчнасць у частцы абкладання выхадной дапамогi падаходным падаткам. Гэта супярэчнасць зводзiцца да таго, што выхадная дапамога, падстава i памер якой устаноўлены законам, падаходным падаткам не абкладаецца, а ўстаноўленая калектыўным дагаворам — падлягае абкладанню падаткам. З улiкам палажэнняў Працоўнага кодэкса як нарматыўнага прававога акта больш высокай юрыдычнай сiлы пазiцыя Канстытуцыйнага Суда зводзiцца да таго, што выхадная дапамога незалежна ад таго, выплачваецца яна ў адпаведнасцi з законам або на падставе калектыўнага дагавора, не падлягае абкладанню падаходным падаткам. Паводле меркавання Канстытуцыйнага Суда, Парламент можа ўстаранiць калiзiю, якая захоўваецца памiж законамi (Працоўным кодэксам i Законам «Аб падаходным падатку з фiзiчных асоб»), грунтуючыся на сваiх паўнамоцтвах, а таксама з улiкам вырашэння дадзенага пытання ва Указе Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 5 мая 2006 г. № 295.

Калiзiйнасць заканадаўства выяўлена Канстытуцыйным Судом таксама пры разглядзе парадку i ўмоў пенсiйнага забеспячэння бортправаднiкоў. У Заключэннi ад 29 сакавiка 2006 г. было адзначана, што ў Паветраным кодэксе i пенсiйным заканадаўстве працяглы час захоўвалiся неадназначныя падыходы да выкарыстання тэрмiнаў i паняццяў. Своечасовае прывядзенне заканадаўства ў стан узгодненасцi, устараненне ўнутранай супярэчлiвасцi маглi б поўнасцю зняць праблему задоўга да ўзнiкнення канфлiкту.

Канстытуцыйны Суд лiчыць неабходным унесцi яснасць у змест прававога рэгулявання адносiнаў па атрыманню ў спадчыну ў Беларусi зямельных участкаў грамадзянамi Расii i практыку яго прымянення. У рашэннi ад 9 студзеня 2006 г. Канстытуцыйны Суд звярнуў увагу на тое, што згодна з Канстытуцыяй замежныя грамадзяне ў Беларусi карыстаюцца правамi i свабодамi i выконваюць абавязкi нараўне з грамадзянамi Рэспублiкi Беларусь. Акрамя таго, зыходзячы з прыярытэту прынцыпаў i нормаў мiжнароднага права, умоў Дагавора памiж Рэспублiкай Беларусь i Расiйскай Федэрацыяй аб роўных правах грамадзян, грамадзяне Расii, як i грамадзяне Беларусi, маюць права атрымання ў спадчыну зямельных участкаў, якiя размешчаны на тэрыторыi Рэспублiкi Беларусь, згодна з палажэннямi артыкула 161 Кодэкса Рэспублiкi Беларусь аб зямлi.

Як устаноўлена ў рашэннi Канстытуцыйнага Суда ад 26 студзеня 2006 г., Мiнскi гарвыканкам у межах сваёй кампетэнцыi прымае рашэннi аб папярэднiм узгадненнi месца размяшчэння аб’екта будаўнiцтва i дазволе правядзення праектна-пошукавых работ, аб прадастаўленнi зямельнага ўчастка i дазволе будаўнiцтва аб’екта. Пры гэтым у дагаворах на права праектавання i будаўнiцтва аб’ектаў агаворваюцца правы i абавязкi бакоў, у тым лiку абавязак забудоўшчыка па долеваму ўдзелу ў развiццi галiн гарадской гаспадаркi. Забудоўшчыкi могуць удзельнiчаць у развiццi такiх аб’ектаў уласнымi сiламi. Прыцягненне сродкаў прадпрыемстваў i арганiзацый на долевы ўдзел у развiццi гарадскiх сiстэм i збудаванняў не адносiцца да катэгорыi мясцовых збораў. Таму, паводле меркавання Канстытуцыйнага Суда, спагнанне сродкаў на долевы ўдзел у развiццi галiн гарадской гаспадаркi г. Мiнска можа ажыццяўляцца толькi са згоды ўласнiка сродкаў.

Недахопы прававога рэгулявання, якiя выражаюцца ва ўвядзеннi дадатковых абмежавальных прадпiсанняў, не заснаваных на законе, адзначаны ў прававой пазiцыi Канстытуцыйнага Суда, выказанай у рашэннi ад 9 лютага 2006 г. Прадметам разгляду была Iнструкцыя Мiнiстэрства юстыцыi аб парадку выдачы пасведчання аб атэстацыi рыэлтара. У ёй уведзена дадатковае абмежаванне для атрымання пасведчання аб атэстацыi рыэлтара ў сувязi з учыненнем асобай карыслiвага злачынства, што не прадугледжана Указам Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 9 студзеня 2006 г. № 15 i Палажэннем аб лiцэнзаваннi дзейнасцi па аказанню юрыдычных паслуг, зацверджаным пастановай Савета Мiнiстраў Рэспублiкi Беларусь ад 20 кастрычнiка 2003 г. № 1363. Мiнiстэрству юстыцыi прапанавана разгледзець пытанне аб прывядзеннi пункта 4 указанай Iнструкцыi ў частцы абмежавання права грамадзян на заняцце дзейнасцю па аказанню рыэлтарскiх паслуг у сувязi з учыненнем iмi карыслiвых злачынстваў, судзiмасць за якiя знята i пагашана ва ўстаноўленым законам парадку, у адпаведнасць з нарматыўнымi прававымi актамi, што валодаюць больш высокай юрыдычнай сiлай. Адмова ў заняццi рыэлтарскай дзейнасцю, паводле меркавання Канстытуцыйнага Суда, можа быць абумоўлена iншымi прычынамi.

У сувязi з пастаўленымi ў 2006 годзе задачамi аптымiзацыi адносiнаў памiж асобай i дзяржаўнымi органамi (падатковымi, праваахоўнымi i iншымi) яснасць i дастатковая дакладнасць у рэгуляваннi пытанняў выплаты рэспублiканскiх i мясцовых падаткаў набываюць асаблiвае значэнне, на што Канстытуцыйны Суд звярнуў увагу ў Заключэннi ад 21 верасня 2006 г. Дзяржаўныя органы пры ўстанаўленнi падаткаў абавязаны прытрымлiвацца практыкi замацавання ў заканадаўчых актах асноўных элементаў падаткаабкладання (плацельшчыкi, аб’ект падаткаабкладання, падатковая база, падатковы перыяд, падатковая стаўка (стаўкi), парадак вылiчэння, парадак i тэрмiны выплаты). Гэта патрабаванне прама вынiкае з палажэнняў Указа Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 3 лiстапада 2005 г. № 520, у якiм знайшла пацвярджэнне прававая пазiцыя Канстытуцыйнага Суда па дадзенаму пытанню. Рэалiзацыя ўказанай пазiцыi заканадаўцам у кожным выпадку забяспечвае для плацельшчыкаў падаткаў прадказальнасць iх прававога становiшча, якая з’яўляецца вырашальнай складовай у выкананнi падатковага заканадаўства. Нарматворчым органам (перш за ўсё Парламенту i Ураду) таксама неабходна прытрымлiвацца строгiх правiлаў дэлегавання паўнамоцтваў на выданне рэгулюючых нормаў з улiкам сфер кампетэнцыi дзяржаўных органаў. Паводле меркавання Канстытуцыйнага Суда, фармулёўкi нормаў законаў не павiнны дапускаць практыкi перадэлегавання паўнамоцтваў у падатковай сферы. Ва ўказаным Заключэннi таксама адзначана, што пры дэлегаваннi Парламентам або Урадам паўнамоцтваў iншым органам па пытаннях, якiя закранаюць правы, свабоды i абавязкi грамадзян, мэтазгодна вызначаць межы такога рэгулявання падзаконнымi актамi. Гэта дазволiць выключыць выпадкi прыняцця рашэнняў, якiя не ў поўнай меры адпавядаюць мэтам заканадаўчага рэгулявання.

Гарантыi законных правоў грамадзян не былi ў дастатковай ступенi ўлiчаны пры ўскладаннi на iндывiдуальных прадпрымальнiкаў паўнамоцтваў па вылiчэнню, утрыманню i пералiчэнню ў бюджэт збору за паркоўку (стаянку), плацельшчыкамi якога выступаюць спажыўцы стаянак. Канстытуцыйны Суд у рашэннi ад 5 лiпеня 2006 г. указаў на неабгрунтаванасць i неправамернасць ускладання на iндывiдуальных прадпрымальнiкаў падобных функцый, паколькi яны не адпавядаюць палажэнням Агульнай часткi Падатковага кодэкса аб удзельнiках дадзеных падатковых адносiнаў. Такую функцыю маюць права выконваць дзяржаўныя органы або яна можа быць ускладзена на арганiзацыi, але не на iндывiдуальных прадпрымальнiкаў. З улiкам пазiцыi Канстытуцыйнага Суда дадзеная прававая праблема атрымала сваё вырашэнне ва Указе Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 3 кастрычнiка 2006 г. № 589 «Аб упарадкаваннi работы аўтамабiльных стаянак i аўтамабiльных парковак» шляхам канкрэтызацыi аб’екта, якi падлягае абкладанню зборам за паркоўку (стаянку) у спецыяльна абсталяваных месцах.

Для правапрымяняльнай практыкi, абароны iнтарэсаў суб’ектаў гаспадарання, павышэння даверу да дзяржавы i органаў, прызваных вырашаць спрэчкi, якiя ўзнiкаюць, было б карысна прадугледзець дадатковыя гарантыi абароны правоў добрасумленных набытчыкаў, што купiлi тавар, мытны рэжым якога не дазваляў учыняць з iм здзелкi ва ўнутраным абароце, цi перамешчаны праз мытную гранiцу Рэспублiкi Беларусь з парушэннем мытнага заканадаўства, аб чым пакупнiку не магло быць вядома ў час учынення здзелкi. Як правiла, такiя тавары выяўляюцца ў ходзе кантрольных праверак. Былi выпадкi, калi яны набывалiся на таргах, што арганiзоўваюцца судамi. Пры гэтым вiнаватыя асобы мытнымi органамi не ўстанаўлiваюцца, а пратаколы аб адмiнiстрацыйных мытных правапарушэннях складаюцца ў адносiнах да неўстаноўленых асоб. Практыка судоў зводзiцца да звароту выяўленых тавараў ва ўласнасць дзяржавы, нягледзячы на тое, што пакупнiк — уласнiк такога тавару не ведаў i не мог ведаць аб iснуючых абмежаваннях.

Паводле меркавання Канстытуцыйнага Суда, у мэтах дадатковай абароны правоў добрасумленных пакупнiкоў павiнны быць прыняты прававыя меры, накiраваныя на ўдасканальванне як мытнага i адмiнiстрацыйнага заканадаўства, так i практыкi iх прымянення, уключаючы права пакупнiка на атрыманне ад мытных органаў поўнай i дакладнай iнфармацыi аб тавары, якi выступае прадметам здзелкi. Мае патрэбу ў аналiзе i ацэнцы суразмернасць санкцый цяжару ўчыненага адмiнiстрацыйнага правапарушэння, а таксама мэтазгоднасць канфiскацыi тавару ў выпадках, калi гэта можа пацягнуць неспрыяльныя вынiкi для нармальнага ажыццяўлення суб’ектам гаспадарання сваёй дзейнасцi. Пазiтыўную тэндэнцыю большага ўвязвання меры адказнасцi з цяжарам правапарушэння, якая намецiлася, мэтазгодна прадоўжыць. Патрабуе ўдасканальвання сама працэдура адмiнiстрацыйнага судаводства, асаблiва з улiкам таго, што санкцыi за адмiнiстрацыйныя правапарушэннi нярэдка пераўзыходзяць санкцыi за крымiнальныя правапарушэннi.

Не заўсёды належным чынам забяспечваюцца правы грамадзян пры вырашэннi пытанняў прыватызацыi жылых памяшканняў, у тым лiку ў выпадках iльготнай прыватызацыi жылога памяшкання згодна з мiжнароднымi пагадненнямi. Канстытуцыйным Судом у рашэннi ад 26 студзеня 2006 г. адзначана, што ў адпаведнасцi з Пагадненнем памiж Урадам Рэспублiкi Беларусь i Урадам Украiны аб сумесных дзеяннях па мiнiмiзацыi i пераадоленню наступстваў чарнобыльскай катастрофы ад 12 мая 1997 г. грамадзяне Украiны, якiя пацярпелi ў вынiку чарнобыльскай катастрофы, у выпадку пераезду на пастаяннае месца жыхарства на тэрыторыю Рэспублiкi Беларусь карыстаюцца льготамi, прадугледжанымi Законам «Аб сацыяльнай абароне грамадзян, якiя пацярпелi ад катастрофы на Чарнобыльскай АЭС». У сувязi з гэтым Савету Мiнiстраў прапанавана сфармiраваць практыку прымянення заканадаўства аб прыватызацыi жыллёвага фонду ў Рэспублiцы Беларусь у адпаведнасцi з дадзеным Пагадненнем.

Вызначаючы сваю пазiцыю па пытанню аб кампенсацыi страхоўшчыкам шкоды, прычыненай пацярпеламу, па дагавору абавязковага страхавання грамадзянскай адказнасцi ўладальнiкаў транспартных сродкаў, Канстытуцыйны Суд у рашэннi ад 23 чэрвеня 2006 г. прыйшоў да вываду аб тым, што паколькi гэты вiд абавязковага страхавання рэгулюецца спецыяльнымi заканадаўчымi актамi, то пры разглядзе пытання аб кампенсацыi шкоды пацярпеламу належыць кiравацца нормамi гэтых актаў, якiя маюць прыярытэт перад агульнымi нормамi грамадзянскага заканадаўства.

Вывучыўшы асобныя аспекты аднясення ветэранаў да ўдзельнiкаў Вялiкай Айчыннай вайны i асоб, якiя прымалi ўдзел у лакальных войнах i ваенных канфлiктах, Канстытуцыйны Суд у рашэннi ад 9 лiстапада 2006 г. указаў, што ў Законе «Аб ветэранах» дастаткова дакладна вызначаны крытэрыi аднясення асоб да ветэранаў баявых дзеянняў на тэрыторыi iншых дзяржаў. У частцы аднясення некаторых катэгорый асоб да ветэранаў Вялiкай Айчыннай вайны Канстытуцыйны Суд лiчыць, што для сцвярджэння несупярэчлiвай правапрымяняльнай практыкi можна было б даць афiцыйнае тлумачэнне Парламентам адпаведнай нормы Закона «Аб ветэранах» або ўнесцi ў дадзены Закон змяненнi, якiя забяспечылi б адэкватнасць практыкi заканадаўству.

У Канстытуцыйны Суд паступаюць звароты мясцовых выканаўчых i распарадчых органаў, а таксама грамадзян, якiя датычацца жыллёвага заканадаўства, у прыватнасцi Жыллёвага кодэкса i Прыкладнага статута ЖБК.

У рашэннi ад 28 снежня 2006 г. «Аб удасканальваннi палажэнняў Прыкладнага статута жыллёва-будаўнiчага кааператыва» адзначана недасканаласць нормаў жыллёвага заканадаўства, якiя датычацца стварэння i дзейнасцi ЖБК, а таксама ажыццяўлення кантролю за дзейнасцю ЖБК мясцовымi выканаўчымi i распарадчымi органамi, наяўнасць у iм супярэчнасцяў, што ўскладняе яго прымяненне на практыцы. Гэта ў шэрагу выпадкаў выключае магчымасць належнага ажыццяўлення ЖБК сваiх функцый i, такiм чынам, не забяспечвае ў поўнай меры абарону жыллёвых правоў i законных iнтарэсаў членаў ЖБК, уласнiкаў жылых памяшканняў у дамах ЖБК, а таксама дзяржаўных iнтарэсаў.

Савету Мiнiстраў было прапанавана да прыняцця новага Жыллёвага кодэкса ўнесцi адпаведныя змяненнi i дапаўненнi ў Прыкладны статут жыллёва-будаўнiчага кааператыва з улiкам нормаў дзеючага жыллёвага заканадаўства, Грамадзянскага кодэкса, Закона «Аб сумесным домаўладаннi» i iншых актаў заканадаўства з мэтай устаранення прававых перашкод для належнага ажыццяўлення дзейнасцi ЖБК, у прыватнасцi тыя, што дазваляюць ЖБК пры неабходнасцi прымаць рашэннi не толькi на агульным сходзе, але i iншым спосабам, напрыклад шляхам улiку заяў яго членаў, што паступiлi ў пiсьмовай форме, як гэта прадугледжана часткай пятай артыкула 17 Закона «Аб сумесным домаўладаннi».

У многiх зваротах грамадзян, якiя паступiлi ў Канстытуцыйны Суд у 2006 годзе, узнiмаюцца пытаннi аб недахопах прымянення законаў пры адпраўленнi правасуддзя, асаблiва ў касацыйных i наглядных iнстанцыях. У сваiх зваротах, у тым лiку на асабiстым прыёме ў Канстытуцыйным Судзе, грамадзяне прыводзяць факты парушэнняў пры вынясеннi судовых рашэнняў.

У сувязi з гэтым Канстытуцыйны Суд мяркуе неабходным узмацнiць нагляд за законнасцю вынесеных судовых пастаноў, забяспечыць строгае выкананне Канстытуцыi, бягучага працэсуальнага i матэрыяльнага заканадаўства, надзялiць Генеральнага пракурора правам звароту ў Канстытуцыйны Суд у выпадках, калi прынесены iм пратэст у адносiнах да нарматыўнага прававога акта не задаволены адпаведным органам дзяржаўнай улады.

Умацаванню канстытуцыйных гарантый абароны правоў i свабод грамадзян магло б паслужыць строгае выкананне артыкула 112 Канстытуцыi з прадастаўленнем усiм судам права на непасрэдны запыт у Канстытуцыйны Суд аб праверцы акта, якi падлягае прымяненню ў канкрэтнай справе, на прадмет яго адпаведнасцi Канстытуцыi. Апошнi запыт агульных судоў у Канстытуцыйны Суд быў дзесяць гадоў таму. Практыка, якая склалася, прыводзiць да таго, што на многiя гады зацягваецца законнае вырашэнне прававых канфлiктаў, а таксама параджае шматразовае хаджэнне па розных iнстанцыях грамадзян, якiя часта маюць падставы быць нязгоднымi з вынесенымi пастановамi.

Напрыклад, да гэтага часу застаецца адкрытым пытанне аб атрыманнi ў спадчыну кватэр у ЖБК, члены якiх поўнасцю выплацiлi паявыя ўзносы да 1 мая 1994 г., па розных прычынах (напрыклад, у сувязi са смерцю) не паспелi аформiць iх ва ўласнасць. Па дзеючаму да 1 мая 1994 г. заканадаўству гэтыя асобы сталi ўласнiкамi i, адпаведна, атрымлiваць у спадчыну кватэры мелi права блiзкiя сваякi i iншыя асобы, якiм яны былi завешчаны. Iменна такая пазiцыя была выказана Канстытуцыйным Судом у сувязi з запытам дэпутата Палаты прадстаўнiкоў. Практыка ж пайшла па шляху прадастаўлення гэтых кватэр чужым асобам i выплаты наследнiкам сум паявых узносаў, якiя зусiм несуразмерныя з коштам кватэры.

Прыкладаў, калi менавiта дзяржава павiнна быць зацiкаўлена ў правiльным i справядлiвым вырашэннi прававой спрэчкi, дастаткова многа. Выкананне ўласцiвых прававой дзяржаве правiлаў развiцця заканадаўства (прыняцця нарматыўных прававых актаў, iх змянення, практыкi прымянення) аказвае пазiтыўнае ўздзеянне на ўсю сiстэму адносiнаў. У той жа час iх невыкананне можа негатыўна ўздзейнiчаць на псiхалагiчны стан чалавека, а ён, у сваю чаргу, цягнуць такiя вынiкi, як рост вытворчага траўматызму, павелiчэнне колькасцi дарожна-транспартных здарэнняў i iнш.

Гарантыi правоў i свабод грамадзян, замацаваныя ў Канстытуцыi i законах, у дзяржаве для народа набываюць асаблiвую значнасць. Няўхiльнае выкананне нарматыўных прадпiсанняў паступова становiцца натуральнай нормай паводзiнаў большасцi грамадзян i суб’ектаў гаспадарання. Прыхiльнасць дзяржавы да выканання канстытуцыйных нормаў бачна на практыцы выканання рашэнняў Канстытуцыйнага Суда. Пры гэтым забяспечваецца належнае ўвасабленне канстытуцыйных прынцыпаў i нормаў у грамадскую практыку. Неабходна адзначыць, што ў 2006 годзе выканана 18 рашэнняў Канстытуцыйнага Суда, у тым лiку 14 рашэнняў, прынятых у папярэднiя гады. Шэраг з iх атрымалi падтрымку Кiраўнiка дзяржавы. Так, ва Указе Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 17 сакавiка 2006 г. № 153 рэалiзавана прапанова Канстытуцыйнага Суда, выкладзеная ў рашэннi ад 1 сакавiка 2005 г. Указам устаноўлена, што плата за тэхнiчнае абслугоўванне жылых памяшканняў i карыстанне iмi, за камунальныя паслугi, якiя аказваюцца насельнiцтву, адлiчэннi на капiтальны рамонт жылых дамоў уносяцца не пазней 25-га чысла наступнага за разлiковым месяца.

Ва Указе Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 14 лютага 2006 г. № 95 улiчана прапанова Канстытуцыйнага Суда ад 21 кастрычнiка 2005 г. па пытанню ўнiфiкацыi дапамогi, якая выплачваецца на дзяцей працуючым i непрацуючым жанчынам. Па прапанове Канстытуцыйнага Суда працуючым i непрацуючым жанчынам на аснове прынцыпу роўнасцi грамадзян Рэспублiкi Беларусь забяспечана права на дзяржаўнае сацыяльнае страхаванне незалежна ад сацыяльнага становiшча i роду заняткаў. У цяперашнi час дапамога на дзяцей выплачваецца iм у роўных памерах.

У артыкуле 8 Закона «Аб бюджэце Рэспублiкi Беларусь на 2006 год» знайшлi ўвасабленне рашэннi Канстытуцыйнага Суда ад 12 лiпеня 2005 г. i ад 26 жнiўня 2005 г. па вызначэнню на ўзроўнi закона асноўных элементаў падаткаабкладання. У мэтах узгодненасцi праводзiмай у Рэспублiцы Беларусь бюджэтна-фiнансавай i падатковай палiтыкi з палажэннямi артыкула 132 Канстытуцыi заканадаўцам у законе аб бюджэце прадугледжаны меры па абмежаванню памераў ставак мясцовых збораў.

Пазiцыя Канстытуцыйнага Суда, выказаная ў рашэннях ад 1 лютага 2001 г. i ад 3 студзеня 2006 г., аб тым, што не падлягаюць абкладанню падаходным падаткам даходы, атрыманыя фiзiчнымi асобамi ў выглядзе выхадной дапамогi ў сувязi з iх выхадам на пенсiю, якая выплачваецца ў парадку i на ўмовах, прадугледжаных калектыўным дагаворам, знайшла пацвярджэнне ва Указе Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь ад 5 мая 2006 г. № 295.

Шэраг прапаноў Канстытуцыйнага Суда па ўдасканальванню заканадаўства ўключаны ў праекты заканадаўчых актаў, якiя знаходзяцца на разглядзе ва ўпаўнаважаных дзяржаўных органах.

Стан выканання рашэнняў Канстытуцыйнага Суда дазваляе зрабiць выснову, што ў цэлым дзяржаўнымi органамi прымаюцца адэкватныя меры па ўстараненню выяўленых Канстытуцыйным Судом недахопаў заканадаўства. Канстытуцыйны Суд разлiчвае, што i iншыя раней выказаныя iм прапановы будуць рэалiзаваны на практыцы.

Канстытуцыйны Суд вымушаны канстатаваць, што выказаная iм прававая пазiцыя па адпаведных пытаннях прававога рэгулявання, аб недахопах у судовай i iншай правапрымяняльнай практыцы нярэдка спачатку атрымлiвае адмоўную рэакцыю, а затым па сканчэннi некалькiх месяцаў, а то i гадоў прызнаецца i рэалiзуецца ў заканадаўстве. Гэта сведчыць аб тым, што некаторыя службовыя асобы, часта зыходзячы з ведамасных iнтарэсаў, не жадаюць, а часам i не ў стане змянiць стыль свайго мыслення, разабрацца ў складанай прававой сiтуацыi i хутка садзейнiчаць устараненню канфлiкту, застаючыся ва ўладзе падыходаў i стэрэатыпаў, якiя ўстаялiся. Падобнага роду практыка не садзейнiчае ўмацаванню даверу грамадзян да дзяржавы.

Канстытуцыйны Суд поўнасцю падзяляе патрабаваннi Кiраўнiка дзяржавы аб павароце да патрэб людзей, iх правоў i абавязкаў.

Не менш важна для ўмацавання канстытуцыйнай законнасцi юрыдычная асвета шырокiх слаёў насельнiцтва. У сувязi з гэтым Канстытуцыйны Суд лiчыць апраўданым пашырэнне формаў бясплатнай юрыдычнай дапамогi насельнiцтву, асаблiва на мясцовым узроўнi, у тым лiку праз сродкi масавай iнфармацыi. Рэалiзацыi ўказанай задачы магло б садзейнiчаць таксама масавае выданне дзяржавай недарагiх юрыдычных даведнiкаў для насельнiцтва.

Грамадства заўсёды станоўча ўспрымае сiтуацыю, калi дзяржаўныя iнстытуты i службовыя асобы прытрымлiваюцца прынцыпу роўнасцi ўсiх перад законам i судом. Умацаванне гэтага канстытуцыйнага прынцыпу ў свядомасцi службовых асоб дзяржаўных органаў i ў практыцы iх работы не толькi атрымлiвае падтрымку ўсяго грамадства, але i самым станоўчым чынам уздзейнiчае на фармiраванне прававой сiстэмы сучаснай дзяржавы.

Для паляпшэння стану канстытуцыйнай законнасцi неабходна ўпарадкаваць работу дзяржаўнага апарату. Удасканальванне прававой рэгламентацыi штодзённых адносiнаў дзяржавы з грамадзянамi адобрана трэцiм Усебеларускiм народным сходам, што зацвердзiў праграмныя патрабаваннi, па якiх павiнна развiвацца прававая рэчаiснасць Беларусi ў блiжэйшыя гады. Усiмi сродкамi неабходна дабiвацца стварэння ў Рэспублiцы Беларусь такога становiшча, пры якiм вiдавочнай для кожнага грамадзянiна становiцца звязанасць органаў дзяржаўнай улады прынятымi рашэннямi. У сувязi з гэтым узрастае значэнне дзейнасцi службовых асоб дзяржаўных органаў i мясцовага самакiравання на аснове сапраўднай павагi да права як да ўнiверсальнага сродку папярэджання i вырашэння розных спрэчак. Кожны дзяржаўны служачы павiнен разглядаць права як каштоўнасць, сацыяльнае дабро, якое забяспечвае стабiльнасць i прагрэс грамадства i дзяржавы. Вырашэнне спрэчных пытанняў прававымi iнструментамi з’яўляецца больш выгадным для грамадства. Пры гэтым забеспячэнне вяршэнства Канстытуцыi, прамое дзеянне яе нормаў застаюцца важнейшымi паказчыкамi ўстойлiвасцi канстытуцыйнага ладу.

Канстытуцыйны Суд мяркуе, што ўмацаванню канстытуцыйнай законнасцi, iстотнаму знiжэнню колькасцi скаргаў i iншых зваротаў, якiя штогод паступаюць у дзяржаўныя органы, можа садзейнiчаць узмацненне кантролю за выкананнем дзеючага заканадаўства, у тым лiку з боку калегiяльных прадстаўнiчых органаў — Парламента, а таксама мясцовых Саветаў дэпутатаў, абнаўленне якiх адбудзецца ў сувязi з выбарамi 14 студзеня 2007 г. Аналiз тэматыкi пасяджэнняў мясцовых прадстаўнiчых, выканаўчых i распарадчых органаў, на жаль, сведчыць аб тым, што пытаннi аб выкананнi галiновага заканадаўства рэдка ўключаюцца ў парадак дня. Сiтуацыю, паводле меркавання Канстытуцыйнага Суда, неабходна было б змянiць у лепшы бок.

Сiла беларускай дзяржавы — у справядлiвасцi. У Канстытуцыi сфармуляваны асноўныя пазiцыi для забеспячэння згоды ў грамадстве. Канстытуцыйная культура неабходна як для грамадства, так i для дзяржавы. Законнасць садзейнiчае эфектыўнаму ўзаемадзеянню грамадскiх сiл дзеля прагрэсу ўсяго грамадства.

Гэта Пасланне прынята на пасяджэннi Канстытуцыйнага Суда Рэспублiкi Беларусь 11 студзеня 2007 года.

Старшынствуючы —

Старшыня Канстытуцыйнага Суда

Рэспублiкi Беларусь Р.А. ВАСIЛЕВIЧ.