ПРОСА ДЛЯ ЖОРАВА

Источник материала:

Пастарэла мамiна таполя,

Што расце ля нашага двара.

Эх, i цяжкая дарога-доля

Пасiвела

на жыццёвых скразняках...

Жыву на зямлi, хаджу пад сонцам, блаславёная Богам i мамай. З удзячнасцю радуюся новаму дню, якi доўжыць жыццёвае кола. Спасцiгаю мудрасць мамiных урокаў.

У мамы свой адметны погляд на ўсё. Вучыць яна нас тактоўна, часцей уласным прыкладам. Акуратная, iмкнулася прывiць гэтую рысу нам: «Хату, дзеткi, у чысцiнi трымайце: i зранку, i ўвечары падмятайце, ноччу Божая мацi ходзiць, няёмка ёй на пясок ступаць, а яна iдзе сям’ю блаславiць». Уражаная пачутым, я трасла саматканыя ходнiкi больш чым трэба, каб было ўтульна i чыста...

Светлая i добрая душа мацi стварае хараство вакол сябе. Кветкi — яе стыхiя. Буяе агародчык зыркай квеценню — пiвонi i вяргiнi, астры i маргарыткi, ружы i рамонкi. Побач лясныя ландышы стаiлiся пад кустом арэшнiка, вабiць пахам прымятая зуброўка i дзiвасiл. Лекавыя травы мама сушыць i зiмой частуе духмянай гарбатай: «У вашай гарадской — толькi колер, а мая — лечыць нутро, казыча нос, супакойвае душу». Вiсiць мех разнатраўя: пахне мята, дурманiць водарам чабор, i не раз загляне туды ўся сямейка. Любiць мама ставiць букеты. Сцiплыя, з палявых кветак, яны аздабляюць няхiтры iнтэр’ер вясковай хаты. Не шкадуе кветак вясковым дзецям, калi iдуць у школу: калi дорыш людзям, кветкi шчырэй цвiтуць.

У няўмелага рукi не баляць. Доўгiмi зiмовымi вечарамi ткала посцiлкi, ручнiкi дачушкам на пасаг, вышывала, вязала. Мама кроiла i шыла нам зграбныя сукенкi. Калi заставалiся кавалачкi тканiны, казала: «Ну i хвайная лялька была б у такiм убраннi». Рэзалi i падразалi, шылi i паролi мы — сястрычкi, а ўвечары з гонарам паказвалi сяброўкам лялечныя строi. Прайшоў час, i старэйшая сястра ладныя ўборы з густам шые i маме, i сваiм дзецям, i пляменнiкам.

«Да выпечкi з любоўю прыступайце, пiрагi цяпло рук любяць», — зноў жа яе, матулi, парада. Адзiная ў вёсцы да гэтага часу пячэ жытнi хлеб, духмяны, наздраваты, смак яго ведаюць усе: i на дажынках у вёсцы першы бохан, i на вяселлi, i штодзённы на стале. Цiкавiцца муж: «А ты чаго не паспрабуеш?» Баюся, такi не атрымаецца: у мамiнага нейкi адметны смак.

Мамiна крэда жыцця, пуцяводная прыказка: не давай злу волi — каяцца не будзеш. Не раз пераконвалася ў яе слушнасцi. Спрадвеку дабрыня ратуе i лечыць.

Берагiня народных звычаяў i традыцый, яна ведае, захоўвае i перадае свой духоўны скарб. Шмат песень запiсала ад мамы. Дачушка надрукавала, выкарыстоўвала ў час вучобы ва ўнiверсiтэце. Здзiўляе iх багаты рэпертуар: i рэкруцкiя, i жнiўныя, а вясельны абрад «Вяночкi» апрацавала i нават у школе з вучнямi ладзiлi iмправiзаванае свята. Народныя звычаi ў сям’i захоўваюцца i перадаюцца.

Беражлiвасцi i ашчаднасцi маму вучыла жыццё, а яна — нас. На нядбайнасць казала: «Неразумна, калi сёння густа, а заўтра пуста». I цяпер у дачыненнi да ўсiх любiць дадаць: «Сёння ў вас грошы кап, заўтра — хап, а далей што?» Так спасцiгаюць i ўнукi жыццёвую мудрасць, бо ў ёй столькi праўды...

3 ласкаю i дабром увесь свет перавернеш. Унукi любяць сваю бабулю i ў многiм падпарадкоўваюцца ёй, бо ў яе свая мера пакарання i заахвочвання. Iх юнацкiя «сакрэты» часам раскрываюцца толькi зараз за святочным сталом, калi ўнукi завялi ўласныя сем’i. 3 гумарам i смехам плывуць успамiны...

— Бачу, пайшлi мае хлопцы ў «партызаны». Выкапалi зямлянку, зладкавалi ўсё i дымок уецца. Э-э, пападзе ад дзеда, ды, крый божа, пажару ў вёсцы наробяць.

Бурылi i закопвалi хуценька разам з бабай, каб не папала ад дзеда. I смяюцца хлопцы-ўнукi: «Баба многае ведае, ды ўмее маўчаць». Свой падыход да дзяцей мацi ладкуе з вялiкай тактыкай i стратэгiяй.

Так было i з намi. Яна ўмела дзялiць пароўну працягласць працы i адпачынку. Малыя iшлi ў лес у ягады, кожнаму свая мерка збору: «Ты старэйшы, сынок, 20 шкляначак, а вам, дзяўчаткi-гаспадынькi, менш, а далей у раток больш, чым у збанок». I, выканаўшы «план», ведалi, што далей вольныя птахi: хто кветкi збiраў у букет, хто свiстульку з лазы рабiў, а хто ласаваўся печанымi прысмакамi, якiя даставала мама з хустачкi. Смак iх помнiцца да гэтага часу...

Я люблю слухаць мамiны дзiцячыя ўспамiны пра вайну. I яе першыя ўражаннi, i страх, жаданне выжыць. Свой адбiтак паклала вайна: страта старэйшага брата, той апошнi трохкутнiк беражэцца ў сям’i, як горкi напамiн i светлая памяць. I паўтараюць мамiны вусны: «Хай не знае вайны зямля».

Павагу да старэйшых, цеплыню ўзаемаадносiнаў мы бачылi на свае вочы: усё жыццё пад адным дахам матулiны бацькi, а крыху далей — бацькавы. Не ў наклад, а ў радасць быў наказ збегаць памыць падлогу бабулi Маласе i дзеду Васiлю. Шчыравалi з мокрай анучаю па старых палавiцах, каб дагадзiць i бабе, i маме. «Вось i маёй работы дольку падабралi», — казала матуля.

Сябар i дарадчык на ўсiм шляху, мама заўсёды побач, калi каму цяжка. Нiколi не ўмешваецца ў нашы сямейныя справы, толькi выпадкова скажа мудрае слова, а ў iм — падказка i навука кожнаму з нас чацвярых: не крычы дарма — ладней справы пойдуць; любi дзетак мужа — сiроты не вiнаватыя; дачушак гадуеш — да ўсяго гатова будзь; не заглядвай у чарку — лад хату не мiне.

З татам былi свае ўзаемаадносiны...

Прыемна пахне сенажаць. Скошаны луг нагадвае белае прасцiрадла, па якiм зялёнымi нiткамi, роўна, адзiн да аднаго вышыты пракосы.

Бацька ў белай кашулi шугае касой, кладзе яе, прывялую, на пакой. Жых-чмах, вызвоньвае сталёвае лязо касы. Жых-чмах, шэпчацца вецер у чаротах. Жых для каровы, чмах для цялятка, жых-чмах, жых-чмах... Жылi мы на хутары Бiшчэ. Кожны ранак чулася кляпанне касы, а потым знаёмыя гукi на лузе. Мама налiвала глiняны збан халоднага хлебнага квасу з крышаным агурочкам i мы неслi бацьку. Плюхацела пад нагамi вада, а тата, стомлены, сядзеў пад лазовым кустом i чакаў нас. Мы ведалi, што бацька адкрые новую таямнiцу прыроды.

— Вось у тым карчы качка з вывадкам, не пужайце, назiрайце здаля, а ўвечары выйдзем паслухаць, як клiча качанят на начлег. I не маглi дачакацца вечаровага сутоння, каб пачуць знаёмае: кра-кра...

Прывялая трава казытала нос, пракосы нiжэлi i падсыхалi. Бацька рабiў маленькiя граблi, выразаў тонкiя гваздочкi з ляшчыны, устаўляў. Радасцi было шмат, мы з сястрой ведалi, што iмi будзем упоруч з дарослымi грабцi сена мы: тата клапацiўся, каб нам было зручна паспяваць за iмi.

Неяк па-асаблiваму, з пяшчотай ставiўся ён да ўсяго жывога. Iшло гэта ўсё шчыра, з душы i сэрца. То пакажа дупло ўдода, цецеручыны ток. Аднаго не мог дараваць — здзеку над прыродай, як маральны запавет былi яго словы: усё жывое — жыць хоча. I бярог як мог, словам i справай, прывучаючы да гэтага нас.

Лес лiчыў багаццем, не магла крануць яго пiла стройнага дубка цi бярозку, якiя западалi ў вока: пераносiў да хаты, велiканамi красуюцца цяпер на сядзiбе, адорваючы восенню градам буйных жалудоў. Часам мама папракне: «Лепш бы яблыньку пасадзiў». I чулi ў адказ: «Хопiць усiм месца пад сонцам».

Тата быў вядомым майстрам (на ўсю блiзкую i далёкую ваколiцу) па вырабу конскай збруi. Доўгiмi зiмовымi вечарамi шыў сабе, людзям, у калгас хамуты, лейцы. Шытво яго было ладнае, строчка роўная. Я глядзела, як шыла прабiвала дзiрачку, клалася ланцужком скураная тонкая стужачка, а потым быў гатовы выраб. Збруя ў яго была як у сапраўднага гаспадара. Вазы, зробленыя яго рукамi, адпрацавалi спаўна на сялянскiх падворках. Улетку, ходзячы па лесе, выбiраў сагнутыя дрэвы на палазы, дугi для вупражы. Узiмку стамескай i гэблiкам рабiў санi, лёгкiя i хуткiя. Спраўна iмчалiся яны па снежнай баразне, i так цiкава было iмчацца на iх у лес па дровы цi па назапашаны стог сена. Маленькiя санкi рабiлiся нам, каб праляцець з гары i толькi вецер адчуць у вушах ды асалоду снежнай гурбы на шчоках. З лазовых прутоў рабiў хабутнi i вершы для лоўлi рыбы. (Цяпер яны ў школьным музеi, дзе я працавала настаўнiцай.) Ставiў з братам увечары, нам казаў: «то справа не дзявочая», а ўранку мы ўсе беглi глядзець, як вытрасалi адтуль шчупакоў. Маленькую рыбу бацька браў у рукi i пускаў на глыбокую ваду: «Хай расце, марнаваць не трэба».

Конi ў бацькавым лёсе iшлi нейкай лёсавызначальнай скразной лiнiяй. Ён iх ведаў i любiў. Многа маладых коней аб’ездзiў, якiя нiкому не давалiся ў рукi.

Мама расказвае, што ў маладосцi паспрачаўся з хлопцамi, што заедзе ў клуб на канi. Дзiву далiся, калi па камандзе конь стаў на заднiя ногi, прыгнуў галаву i ўвайшоў. Да старасцi трымаў на сваiм падворку каня.

Жылi з працы рук сваiх, вялi гаспадарку.

Аднойчы, на былым хутарскiм падворку тата пасеяў загон проса. «На дзiва густое i каласiстае», — казала мама, аглядаючы пасеў. Радавалiся мы, назiраючы за тым, як расце «прасяная каша». Але неяк чарговы агляд поля здзiвiў: яно было вытаптана невялiкiмi кругамi, быццам нехта пацiху малацiў уручную. За вячэрай тата прапанаваў рана паехаць з iм. Конь iшоў хутка, фыркаючы ад назойлiвых сляпнёў. Тата пацягнуў лейцы, стрымаў i раптам мы ўбачылi, як таямнiчыя госцi-жораўкi, выцягнуўшы шыi над просам, шчыравалi напоўнiцу ў загоне. Хутка i ўмела працавалi дзюбамi, выбiваючы з каласкоў зярняткi проса. Тата распрог каня: «Дзiўныя птушкi, такiм i проса не шкада. Няхай набiраюцца сiлы да адлёту, не спалохаў бы хто...».

Тата быў знаўцам прыроды. Мае прабелы са школы ў веданнi флоры i фаўны лёгка ўзнаўляў сваiмi назiраннямi.

Хутка бяжыць час, белая таполя пасерабрыла скронi. Падкралася сiвiзна i да нас: кожнаму — па жменьцы. Згадваю, калi ж былi маладымi бацькi i сама адказваю — заўсёды. Бруiцца iх маладосць, пульсуе ў дзецях, унуках, праўнуках. I як добра, што гарыць у акне святло, рыпiць ставер, цвiтуць вяргiнi, чакае двор вялiкую радню. Мы чэрпаем, як ваду з калодзежа, урокi мудрасцi бацькоў — дзецi, зяцi i нявестка, восем унукаў i чацвёра праўнукаў. Мама i тата, мы ўсе падобныя на вас!