Пачатак вяселля ў хаце нявесты

Источник материала:

Народная энцыклапедыя

(Працяг. Пачатак у нумары за 13 жніўня.)

Стол у цэнтры рытуальна-абрадавых дзеянняў

* Стол з’яўляўся галоўным месцам завiхання гаспадароў падчас падрыхтоўкi i правядзення ўсiх народных i хрысцiянскiх святаў i прысвяткаў, якiя адзначалiся на працягу года. Так, мудрая гаспадыня ведала, што перад святам або ў дзень яго правядзення стол неабходна было выскрабсцi дабяла, накрыць бялюткiм абрусам-настольнiкам i паставiць на яго адпаведныя рытуальныя прадметы, якiя мелi ахоўную i прадуцыравальную моц. На стале маглi быць ахвярныя блiны, хлеб, каравай, сальнiчка з чацвярговай або велiкоднай асвячонай соллю, невялiкi посуд з асвячонай на Вадохрышча вадой, у якую апускалi велiкоднае яйка. На стале маглi апынуцца i iншыя рытуальныя рэчы, непасрэдна звязаныя са святочнымi падзеямi, напрыклад, галiнкi асвячонай вярбы або невялiкi ахапак сена, якiм засцiлалi стол напярэдаднi Калядаў. Перад адпраўленнем у далёкую дарогу з мэтай перасцярогi ад непрыемных нечаканасцяў, трэба было заручыцца аховай-перасцярогай самага сакральнага месца ў хаце — стала. Той, хто збiраўся у падарожжа, тройчы цалаваў стол, а пасля вяртання дадому стол дзякавалi тымi ж трыма пацалункамi.

* Перад пачаткам сяўбы сям’я абавязкова садзiлася за стол — сумесны сняданак павiнен быў сiмвалiзаваць дружныя ўсходы, багаты ўраджай i своечасовы яго збор.

* Калi пачыналi будаваць новую хату, то на месца будучага чырвонага кута абавязкова ставiлi стол з рознымi прысмакамi.

* На Каляды гаспадыня перавязвала ножкi стала невялiкiм ланцугом i замыкала замком, каб на ўвесь год "замкнуць" языкi ўсiм нядобразычлiўцам. У некаторых рэгiёнах лiчылi, што падобнае магiчнае дзеянне здольнае паўплываць на хатнюю жывёлу, якая нiдзе не заблудзiць i своечасова будзе вяртацца дадому.

* Сярод беларусаў iснуе няпiсанае, але абавязковае правiла: калi вы аддаяце свой абедзенны стол суседзям для фармiравання вялiкага святочнага або жалобнага стала, то яго абавязкова трэба заслаць чыстым абрусам.

* Наадварот, звычаёвае права беларусаў забараняла дзецям бегаць вакол стала, таму што трохразовыя абходы вакол яго дазвалялiся толькi ў рытуальных сiтуацыях: падчас вяселля, на хрэсьбiнах, пры ўмове цяжкiх родаў бабка-павiтуха тройчы абводзiла вакол стала парадзiху.

* Сярод усходнiх славян бытавала цiкавая прыкмета: лiчылi, што калi стол пачынае хiстацца, то хутка памрэ гаспадар.

* Шырока распаўсюджаная яшчэ адна прыкмета: калi ў час размовы з хлопцам дзяўчына нечакана абапрэцца да стала, то яна доўга не выйдзе замуж.

Кожнаму сваё месца

Чырвоны кут у хаце — гэта самае ўтульнае i прыгожа аздобленае месца, у якiм пад столлю гуртавалiся прадстаўнiкi нябеснага царства, на бэльцы былi занатаваны iмёны сканалых сваякоў, а на скрыжаваннi абрадавага часу стаялi дзве лавы, памiж якiмi ўзвы- шаўся жытнёвы сноп, iмя якога таксама мела прамое дачыненне да дамачадцаў — "Дзед". I вось пад патранажам сонму святых i сваiх продкаў стаяў стол, за якiм кожны з дамачадцаў меў сваё пастаяннае месца, якое вызначалася сямейнымi, узроставымi, статуснымi крытэрыямi.

* Гаспадар хаты сядзеў на самым ганаровым месцы — у чырвоным куце, пад абразамi. Калi ў сям’i не было бацькi, яго месца займаў старэйшы жанаты сын. Калi сын быў яшчэ нежанатым, то лiдарства ў сям’i належала мацi. Па баках ад гаспадара рассаджвалiся старэйшыя мужчыны i жанчыны, а за iмi малодшыя члены сям’i.

* Строга сачылi за тым, каб за сталом адначасова не сядзела трынаццаць чалавек. Iснавала павер’е: той, хто сядзе за святочны стол трынаццатым, можа не перажыць гэты год.

Сiмволiка рытуальных застолляў

У культуры ўсходнiх славян асаблiвая роля i надзвычайная павага да стала былi выклiканыя яшчэ i тым, што ў некаторых абрадах ён быццам надзяляўся паўнамоцтвамi старэйшыны роду, якi ведаў усе правiлы паводзiнаў у выключных па сваёй значнасцi рытуальных сiтуацыях. Складваецца ўражанне, быццам стол не проста аказваўся ў цэнтры святочнай прасторы, а непасрэдна сам аказваўся цэнтрам сялянскага сусвету, вакол якога разгортвалася сакральная падзея. Магчыма, якраз таму ў назве святочна-абрадавай падзеi намiнацыя "стол" аказвалася вызначальнай: вясельны стол, памiнальны стол. Рытуальнае застолле ладзiлi ў дзень хрэсьбiн, у дзень iмянiн, на ўлазiны, у дзень заручын, провадаў хлопца ў войска... У адносiнах да рытуальнага стала таксама iснаваў цэлы шэраг правiлаў, невыкананне якiх магло прывесцi да розных непаразуменняў, хваробвў, разбурэнняў, невыканання задуманага.

(Працяг будзе.)

Аксана Катовіч, Янка Крук.