Першынец Беларускай чыгункi. Чаму ў Парэччы пабудаваны такi велiзарны вакзал?

Источник материала:

Годам заснавання Беларускай чыгункi лiчыцца 1871-ы, калi завяршылася будаўнiцтва дарогi ад Смаленска праз Мiнск да Брэста. Сапраўды, сёння гэта самая вялiкая, можна сказаць, галоўная чыгуначная магiстраль нашай краiны. Аднак каб убачыць першую на беларускай тэрыторыi чыгуначную лiнiю, першую станцыю, адкуль рушыў першы ў Беларусi цягнiк, трэба пабываць у мястэчку Парэчча, якое размешчана ў маляўнiчых мясцiнах на беразе возера Малочнае за трыццаць кiламетраў ад Гродна. Туды i накiраваўся карэспандэнт "Звязды". Зразумела, не аўтамашынай, а па гэтай гiстарычнай каляiне, дызельцягнiком "Гродна — Узбераж".

Машынiст цягнiка Аляксандр Крамушчанка (на здымку) на пачатку сваёй працы на чыгунцы яшчэ застаў паравозы, а па гэтым маршруце курсiруе ўжо каля трыццацi гадоў. Сёння ў яго з памочнiкам Алегам Курыловiчам першы рэйс, а будзе яшчэ два. Дарога аднакалейная, усе пераезды да Парэчча неахоўныя, абсталяваныя гукавай i светлавой сiгналiзацыяй. У цягнiку пяць вагонаў, у якiх падчас гэтага рэйсу, па прыблiзных падлiках, каля васьмiдзесяцi пасажыраў, хоць бывае i значна больш. У асноўным гэта жыхары населеных пунктаў Гродзенскага раёна, якiя працуюць у абласным цэнтры, у тым лiку на чыгунцы, а таксама дачнiкi. Акрамя iх, у гэту пару года сярод пасажыраў "дызеля" традыцыйна шмат аматараў "палявання" за грыбамi i ягадамi. Гэты вiд транспарту па-ранейшаму можна назваць народным, хоць бы зыходзячы з кошту бiлетаў. Скажам, цягнiком з Гродна ў Парэчча штодзённа цяпер можна даехаць за 1800 рублёў, а мiкрааўтобусам — за 3400. Праўда, "маршруткi" курсiруюць часцей, амаль праз кожныя паўгадзiны.

У залежнасцi ад участкаў, хуткасць цягнiка складае, як правiла, ад сарака да шасцiдзесяцi кiламетраў у гадзiну (канструктыўная — 120 км/г), а ў некаторых месцах, дзе патрабуецца асаблiвая пiльнасць, знiжаецца да пятнаццацi-дваццацi кiламетраў. З кабiны машынiста вачам адкрываюцца вельмi маляўнiчыя краявiды, аднак нi ў Аляксандра Васiльевiча, нi ў яго маладога памочнiка Алега няма часу на размовы, не звязаныя непасрэдна з iх службовымi абавязкамi. Здавалася б, усе iх дзеяннi i сiгналы адпрацаваныя да аўтаматызму, але расслабляцца нельга. Прыкладна год таму на нерэгулюемым пераездзе, дзе хуткасць цягнiка абмежавана да дваццацi кiламетраў у гадзiну, трапiў у аварыю легкавiк. Жанчына, якая была за рулём, выехала, убачыла цягнiк, якi пачаў падаваць ёй гукавыя сiгналы, але, мабыць, занервавалася i машына заглухла. Экстранным тармажэннем хуткасць "дызеля" знiзiлася прыкладна да шасцi кiламетраў у гадзiну i дзякуючы гэтаму трагедыi ўдалося пазбегнуць: толькi дзяўчынцы, што была ў салоне, падрапала руку, ды аўтамабiль атрымаў пашкоджаннi.

Машынiсту i яго памочнiку трэба таксама ўважлiва сачыць за работай усiх тэхналагiчных вузлоў i нават за сiтуацыяй у вагонах, паколькi i там не выключаны нейкiя iнцыдэнты, якiя, здаралася, завяршалiся выклiкам мiлiцыi на блiжэйшы прыпыначны пункт.

Праз пяцьдзясят хвiлiн, строга ў адпаведнасцi з раскладам руху, цягнiк спыняецца на дзявятым, перадапошнiм прыпынку гэтага рэйса — на станцыi Парэчча. Далей — Узбераж на самай мяжы з Лiтвой. Аляксандр Крамушчанка запрашае праз гадзiну ў зваротны шлях, аднак гэтага часу яўна малавата для таго, каб дакрануцца да тутэйшых гiстарычных загадак...

...Такiм чынам, у 2006 годзе мы ўрачыста адзначылi 135-годдзе Беларускай чыгункi, нараджэнне якой звязваецца з пачаткам руху па Маскоўска-Брэсцкай магiстралi. Аднак першы ў нашай краiне цягнiк рушыў менавiта адсюль, з Парэчча — праз Гродна да станцыi Лапы, якая цяпер на тэрыторыi Польшчы. І здарылася гэта амаль на дзевяць гадоў раней, а дакладней 15 снежня 1862 года.

Каб пераканацца ў гэтым, журналiст-звяздовец, краязнаўца Вiтольд Iваноўскi прапануе зазiрнуць у трэцi том "Живописной России", якi выйшаў у свет у 1888 годзе, i азнаёмiцца са сведчаннямi вядомага расiйскага вучонага П.П. Сямёнава-Цяньшанскага. Дык вось: "Самай важнай чыгуначнай артэрыяй вобласцi (Гродзенскай. — Аўт.) з’яўляецца Санкт-Пецярбургска-Варшаўская, якая ўступае ў вобласць пры пераходзе праз Заходнюю Дзвiну за станцыяй Калькунен i якая перасякае вобласць праз Вiльна, Гродна да Беластока, за якiм яна бярэ накiрунак на Царства Польскае... Значэнне Санкт-Пецярбургска-Варшаўскай дарогi з яе ковенскiм адгалiнаваннем ўмацоўваецца яшчэ i тым, што яна злучае чатыры найважнейшыя гандлёвыя i прамысловыя цэнтры: Вiльна, Коўна, Гродна, Беласток, з аднаго боку, i з другога — з Берлiнам i Варшавай".

Чыгуначнае палатно з Пецярбурга ў Варшаву i, зразумела, участак Парэчча—Гродна—Ласосна, было пабудавана Галоўным таварыствам Расiйскай чыгункi з удзелам замежных iнжынераў. Асноўнай рабочай сiлай з’яўлялiся ў асноўным мужыцкiя артэлi з цэнтральных расiйскiх губерняў, у якiх быў вопыт будаўнiцтва Маскоўска-Пецярбургскай лiнii. Рэйкi дастаўлялi з Ноўгарада i Бранска, вагоны — з Рыгi, паравозы — з Тулы, а са Смаргонi — дробнае чыгуннае лiццё. Доўгi час выкарыстоўвалiся i маламоцныя англiйскiя паравозы.

Выконваючы абавязкi начальнiка станцыi Парэчча Казiмiр Мазюк працуе тут з 1980 года пасля службы ў армii. Усё жыццё працаваў на чыгунцы i яго бацька, быў дзяжурным па станцыi.

— Тут, на вакзале шмат фiльмаў здымалася. Калi яшчэ вучыўся ў школе, нас прыводзiлi сюды на здымкi "Зiмародка". А яшчэ здымалi "Атрад", "Двое на востраве слёз", прычым у апошнiм фiльме быў задзейнiчаны вось гэты пакгаўз, — з гордасцю расказвае Казiмiр Казiмiравiч.

Сёння сцены гэтага старажытнага пакгаўза (прырэльсавага склада) зусiм не ўпрыгожваюць надпiсы з серыi "Тут быў...", а частка памяшкання выкарыстоўваецца вядомай гродзенскай фiрмай у якасцi нарыхтоўчага грыбнога пункту. Астатнiя плошчы пустуюць i ахоўваюцца сучасным замком, а ён, у сваю чаргу, абараняецца ад атмасферных ападкаў не гумавым кавалкам, а яшчэ тым, металiчным каўпаком, якi, мабыць, "памятае" першыя паравозы ў Парэччы.

Пераезды праз чыгуначныя пуцi ў той час не агароджвалiся, многiя не ахоўвалiся. Сiгналы машынiсту паравоза кандуктар падавала з дапамогай вяроўкi, якая была працягнута ўздоўж састава. I ўсё ж, на думку Казiмiра Мазюка, iнжынерныя збудаваннi станцыi ў Парэччы былi даволi грунтоўныя, па апошнiм слове тагачаснай "чыгуначнай" думкi:

— Вось у гэтым месцы стаяла пабудаваная ў старадаўнiм архiтэктурным стылi воданапорная вежа, якая, на жаль, згарэла, былi i калонкi, куды па водаправодзе з возера падавалася вада для запраўкi паравозаў. Цяпер вада для патрэб станцыi таксама выкарыстоўваецца, толькi не з возера, а са свiдравiны на яго беразе. Але паступае яна па тых жа "царскiх" трубах, якiя ляжаць на вялiкай глыбiнi — тоўстых, чыгунных.

— А вось тут, — працягвае Казiмiр Мазюк, — была яма для агляду паравозаў знiзу. Накшталт цяперашнiх збудаванняў у майстэрнях i гаражах для агляду i рамонту аўтамабiляў.

Цяпер гэта месца мала пра што гаворыць непрафесiйнаму воку, парасло травой, але фрагменты фундаментаў яшчэ засталiся. А побач — так званы паваротны круг, дзе паравозы разварочвалiся пасля знаходжання на гэтай яме.

У адрозненне ад гэтых аб’ектаў, вакзал у Парэччы, старэйшы ў Беларусi (на здымку), захаваўся выдатна i цяпер, пасля рамонту фасада, выглядае сапраўдным прыгажуном. I вось загадка: навошта ў калiсьцi невялiкай лясной вёсачцы пабудавалi такую грамадзiну?

Вось што на гэты конт пiша гiсторык Яўстафiй Арлоўскi ў сваёй кнiзе "Гродзенская даўнiна": "Чыгунка Пецярбург—Варшава была пабудавана кампанiяй французскiх iнжынераў, у лiку якiх шмат палякаў з французскiмi пашпартамi. Гэтым саставам iнжынераў-будаўнiкоў тлумачацца многiя незразумелыя, на першы погляд, абставiны. Напрыклад, пабудова за трыццаць вёрстаў ад Гродна велiзарнай другакласнай станцыi Парэчча — i пры ёй вялiкай колькасцi чыгуначных складоў i майстэрняў; мiж тым, у Гродне была пабудавана малюсенькая трохкласная станцыя. Тое ж самае i на станцыi Лапы. Справа тлумачыцца вельмi проста: гэта мясцовасць была зручнай для арганiзацыi цэнтра польскай патрыятычнай дзейнасцi. Да таго ж, Парэчча звязана грунтовай дарогай з лячэбнай мясцовасцю Друскенiкi, якая ў той час была цэнтрам вышэйшага польскага грамадства ў Заходнiм краi, а дрымучыя лясы, што цягнулiся тады па абодвух баках чыгункi, палягчалi забеспячэнне паўстанцаў зброяй".

А версiя Вiтольда Iваноўскага наступная:

— У студзенi 1863 года пачалося магутнае паўстанне супраць царызму на тэрыторыi Паўночна-Заходняга краю i суседняй Польшчы. Будучыя ўдзельнiкi рыхтавалiся да яго загадзя. I сярод тых, хто кiраваў будаўнiцтвам Гродзенскага ўчастка Санкт-Пецярбургска-Варшаўскай чыгункi, было нямала спецыялiстаў, якiя ўжо ўваходзiлi ў паўстанцкую арганiзацыю i мелi канкрэтныя заданнi. Яны i здолелi "ўцерцi акуляры" пецярбургскiм вярхам аб неабходнасцi будаўнiцтва ў Парэччы вакзала. З пачаткам баявых дзеянняў у яго памяшканнях планавалася размясцiць паўстанцкi штаб i шпiталь. Аднак паколькi паўстанне не дасягнула жаданага размаху i было падаўлена царскiмi ўладамi, то Парэцкi вакзал гэтай ролi не адыграў. Начальнiк станцыi i большасць яго падначаленых папоўнiлi паўстанцкiя атрады, прыхапiўшы з сабой у лес станцыйную касу i ўсё тое, што можна было звезцi i знесцi.

З аднаго фланга вакзальнага будынка раней, калi праз Парэчча цягнiкi хадзiлi ў Лiтву, размяшчалiся мытнiкi i памежнiкi, а цяпер гэтыя памяшканнi арандуюць камбiнат бытавога абслугоўвання i прыватны прадпрымальнiк. З другога фланга — тэхналагiчныя памяшканнi станцыi. А на другiм паверсе — кватэры. Пад жыллё пераабсталяваны i будынак былога дэпо насупраць вакзала, па другi бок пуцей. Кажуць, што на адной са сценаў там калiсьцi праглядвалiся абрысы варотаў, праз якiя ў дэпо заходзiлi маленькiя паравозы — прыкладна такiя ж па вышынi, як цяперашнiя мiкрааўтобусы.

Паводле гiстарычных крынiц, прывакзальная плошча ў Парэччы некалi была бойкiм месцам, куды з’язджалiся на кiрмаш сяляне i рамеснiкi з усяго наваколля. Адсюль жа адпачываючыя маглi даехаць экiпажам у Друскенiнкай. А чыгунка ў гэты курорт была пракладзена з Парэчча ў трыццатыя гады мiнулага стагоддзя. I яшчэ зусiм нядаўна памiж iмi штодзённа курсiравалi чатыры дызельцягнiкi, Друскенiнкай быў усяго ў дваццацi хвiлiнах язды. Акрамя таго, праз Парэчча iшлi хуткiя цягнiкi Ленiнград—Берлiн, Ленiнград—Варшава, Масква—Варшава, Гродна—Вiцебск. Аднак... Апошнi мiжнародны састаў прайшоў праз станцыю Парэчча ў жнiўнi 2001 года: суседзi-лiтоўцы палiчылi чыгуначныя стасункi з нашай краiнай на гэтых напрамках нявыгаднымi i каляiна да Друскенiнкая была дэманцiравана. Праўда, у вiльнюскiм напрамку рэльсы хоць i не выкарыстоўваюцца, але застаюцца.

— Напэўна, час зменiцца i калiсьцi чыгуначны рух будзе адноўлены. Усе мы, жыхары Парэчча, гэтага вельмi хочам, — спадзяецца Казiмiр Мазюк.

Такой жа думкi прытрымлiваецца i старшыня Парэцкага сельскага Савета Мiкалай Апон. А будынак старэйшага ў Беларусi чыгуначнага вакзала заслугоўвае дзяржаўнага статусу гiстарычнага помнiка i можа стаць цiкавым турыстычным аб’ектам.