МАРОЗ

Источник материала:

Мароз — персанаж казачнага фальклору i шэрагу каляндарных абрадаў, якi ўзнiк на падставе старажытнай мiфалагiчнай персанiфiкацыi прыроднай стыхii (панiжэнне тэмпературы паветра "замарожвае" ваду i ператварае ў снег i лёд). У казках i паданнях усходнiх славян Мароз выглядае як дзед з белай доўгай барадой, у футры, валёнках i рукавiцах. Ён сiмвалiзуе парадак, строгасць, часам жорсткасць, але падабаецца сваёй шчырасцю i справядлiвасцю.

l За паважлiвыя, цярплiвыя адносiны да зiмы, якая нясе чалавеку пэўныя нязручнасцi i перашкоды, Мароз дапамагае чалавеку пераносiць холад i сцюжу. Тых, хто быў нецярплiвы i надта няветлiвы ў выказваннях аб зiмовых халадах або снежных заносах, Мароз караў тым, што ператвараў у лядзяш цi снежную гурбу. Такiя жорсткiя праявы Мароза тлумачылi тым, што яго жонкай была сама Зiма, i непавага да яе крыўдзiла Мароза.

l Для тых, хто быў моцны духам i целам, хто любiў рухацца, гуляць на марозным паветры, Мароз закрываў рэкi лёдам, марозiў снежныя горкi, як кажуць, спрыяў i паляўнiчым, i рыбакам, i падарожнiкам.

l Да Мароза ў народзе звярталiся з пашанай, звалi Марозам Марозавiчам, панам цi дзедам Марозам, часам ласкава, каб задобрыць, звалi так: Мароз-Маразенька, Марозка. У Мiнскай губернi ў час Хрышчэнскай вячэры гаспадар кiдаў у кут лыжку куццi i клiкаў Зюзю (у некаторых беларускiх i заходнерускiх дыялектах так звалi Мароза).

l У тыя днi, калi надыходзiлi самыя моцныя маразы, дзецям распавядалi казкi: "Зiмой бегае па вулiцах маленькi дзядуля з доўгай сiвой барадой — Мароз. Бегае i грукае. Ад яго грукату пачынаюцца моцныя маразы, рэкi апранаюцца ў лёд. Яго подых толькi ўзмацняе сцюжу. Шэрань i ледзяшы — яго слёзы, яго замёрзлыя словы. Снежныя аблокi — яго валасы".

l У культуры ўсходнiх славян паўсюдна быў вядомы звычай, калi на Каляды, Саракi цi Вялiкдзень Мароз запрашалi на святочную вячэру — на куццю, кiсель, блiны, каб задобрыць яго, а ён у знак удзячнасцi за частаванне не шкодзiў пасевы злакавых культур. Пры гэтым казалi: "Мароз, Мароз, хадзi куццю есцi".

l У Беларусi, каб "задобрыць" Мароза, на Калядным тыднi варылi аўсяны кiсель. Яго ставiлi на падваконне, выносiлi на ганак або вылiвалi на агарод цi на вулiцу i казалi: <І>"Мароз, Мароз, не маразi (або не пабi) мой авёс, лепш прыходзь кiсялю з’есцi". У Расii абрад "заклiкання" Марозу адбываўся ў Чысты чацвер перад Вялiкаднем.

l У Беларусi iснавала павер’е аб тым, што Мароз "лопаецца" (!) на галаве лысага чалавека, г.зн. памяншаецца, знiкае. Таму ў днi самых моцных маразоў дзецi бегалi па вёсцы i лiчылi дванаццаць знаёмых лысых мужчын. Калi называлi апошняга, прыгаворвалi: "Мароз, мароз, iдзi лысых памарозь!"