Аляксандр Сакураў: Мастацкая адказнасць значна вышэйшая, чым адказнасць перад гледачом

Источник материала:

Аляксандр Сакураў: Мастацкая адказнасць значна вышэйшая, чым адказнасць перад гледачом

Але ў Беларусi ў кiнатвораў Сакурава ёсць свой глядач, якi не прапусцiў магчымасцi пазнаёмiцца з карцiнай "Мацi i сын", якую аўтар прадставiў асабiста. Народны артыст Расii Аляксандр Сакураў — майстра з асаблiвай манерай, для якога няма спакусы ў тым, каб спадабацца масаваму гледачу, што можа раздражняць шматлiкiх ягоных калег. Але менавiта яго стужкi ўвайшлi ў скарбонку сусветнага кiно, i ў вiдэасалонах у самых розных краiнах яны знойдуцца побач з фiльмамi Бергмана, Антанiёнi, Таркоўскага. Ён чаканы госць на самых прэстыжных кiнафорумах свету. Працы Сакурава выдатна ацэненыя на Захадзе, але не заўсёды належным чынам iх прымаюць на радзiме. Яго лiчаць некамерцыйным аўтарам, i пры гэтым яго стужкi трымаюць расiйскi рэкорд па зборах за мяжой. Але праблемы творчага выбару ў сучасных умовах для майстра не iснуе.

 

— Што для вас больш важна: трансляваць сваю культуру на Захад, цi гаварыць пра важныя рэчы сваiм суграмадзянам?

 

 

— Што для вас больш важна: трансляваць сваю культуру на Захад, цi гаварыць пра важныя рэчы сваiм суграмадзянам?

 

 

 

— Што для вас больш важна: трансляваць сваю культуру на Захад, цi гаварыць пра важныя рэчы сваiм суграмадзянам?

  — Я не думаю пра тое, на якую аўдыторыю раблю карцiну: на тую, якая прывыкла да таго, што мы робiм, цi для нейкай новай. Я не думаю, што карцiнай, якую ствараю, я магу некага нечаму вучыць, некаму нешта адкрыць. Ёсць мастацкая задача — яе трэба выконваць. Гэта галоўнае для мяне. На гэтым шляху важна выбiраць пэўныя iнструменты: форму, сродкi выказвання. Напрыклад, фiльм "Малох" мы адразу сталi рабiць на нямецкай мове. Таму што яна частка вялiкай культуры вялiкага народа. Мы разумелi, што для пэўнай часткi аўдыторыi гэта можа быць бар’ерам. Але мастацкая адказнасць значна вышэйшая, чым адказнасць перад гледачом. Я лiчу, што гэта адна з галоўных праблем у творчасцi, якая патрабуе мужнасцi ад аўтара. Калi б мы абмяжоўвалi сябе, мы б не здолелi стварыць нейкую мастацкую форму. Мастацкая форма — гэта адказнасць перад высокiм зместам.

Праўда, можа выклiкаць здзiўленне, што такая карцiна, як "Аляксандра" цудоўна iдзе па-за межамi краiны, а ў Расii большая частка пракату адмовiлася ўвогуле яе паказваць. Кiраўнiкамi рэгiянальных кантор, пракатных арганiзацый звычайна з’яўляюцца жанчыны. I яны былi першымi, хто заблакаваў паказ гледачу гэтай карцiны. Жанчыны, у якiх, напэўна, сыны ў армii... Яны першыя, хто вырашыў, што лепш зарабiць грошы, чым паказваць гэтую карцiну.

— Як дасягалася бяспека творчай групы ў Чачнi, дзе вы здымалi гэты фiльм?

 

— У працы над фiльмам брала ўдзел не толькi акцёрская брацiя, але i самыя розныя людзi: расiйскiя салдаты, грамадзяне Чачэнскай рэспублiкi — мужчыны i жанчыны. Па агульных умовах карцiна была складаная. Рызыка, без усялякага сумнення, iснавала. Гэта адзiная карцiна ў кiнематографе, калi мы паехалi здымаць там, дзе адбывалiся самi падзеi. Я прыклаў усе магчымыя i немагчымыя намаганнi, каб засцерагчы i трупу, i Галiну Паўлаўну Вiшнеўскую ад замахаў, выкрадання. Пэўныя намаганнi прыклалi мiнiстэрствы абароны, унутраных спраў, ФСБ. Былi некаторыя кантакты з чачэнскiм бокам на гэты конт, нам далi гарантыi i выканалi iх. Хоць адчувалася напружанне: тады забiлi Басаева...

— На прыкладзе трох дыктатараў ХХ стагоддзя вы даследавалi вельмi няпростую тэму ролi асобы ў гiсторыi. Цi збiраецеся яе працягваць?

 

— У нас задумана тэтралогiя. "Фауст" — будзе чацвёртай часткай вялiкай працы нашага калектыву. Напiсаны рэжысёрскi сцэнарый, зараз iдзе распрацоўка дэкарацый, выбар акцёрскiх кампазiцый. Мы спадзяёмся, што калi Бог дасць i не ўзнiкне эканамiчных праблем, мы пачнём у лiпенi наступнага года здымаць гэтую карцiну. Яна будзе самай складанай з усiх, якiя мне даводзiлася рабiць. З пункту гледжання вытворчасцi — дакладна. З пункту гледжання каштарысу гэта будзе самая дарагая наша карцiна. Пра складанасцi мастацкага парадку я нават не рашаюся гаварыць. Але зрабiўшы гэтую карцiну, мы здолеем паставiць кропку ў тэтралогii, для самiх сябе адказаць на нейкiя пытаннi.

Мяне ў самую апошнюю чаргу цiкавяць уласна дыктатары. У першую чаргу мяне цiкавяць нейкiя чалавечыя праявы. На жаль, нейкiя ўзрушэннi мы маем ад персаналiй палiтычнага профiлю. Мiж тым, да тых жа дыктатараў можна аднесцi i людзей, якiя распрацоўваюць ядзерную зброю. Вялiкiх вучоных — расiйскiх, нямецкiх, амерыканскiх. Думаю, што самыя вялiкiя злачынствы ўжо здзейсненыя, i розныя праявы чалавечага зладзейства нам вядомыя. Далей будзе толькi павелiчэнне фактара дачынення да iх вялiкай колькасцi людзей, нацыянальных груповак. I ўсiм стане зразумела, што не ў дыктатарах справа, а ў ладзе культуры i нацыянальным характары, якi ў той цi iншай ступенi дае народу ўнутраную свабоду. I той рэалiзуе ў злыднях самыя нiзкiя памкненнi. Справа не ў дыктатарах, а ў народах.

— Вы знялi фiльм пра Ленiна, Гiтлера, але чаму абмiнулi Сталiна?

 

— "Цялец" — гэта фiльм пра настаўнiка. З Уладзiмiра Iльiча Ленiна шмат што пачалося. Гэтым чалавекам шмат што было сфармулявана i сфармiравана. Адказнасць — на настаўнiку. Усе астатнiя — паслядоўнiкi, вучнi. Гiтлера я адношу да неад’емнай часткi жыцця нямецкага народа. Каб ён быў закiнуты да нас з Месяца, усё было б больш проста. Праблема ў тым, што гэта выключна чалавечая з’ява, плоць i кроў чалавечага жыцця, чалавечы характар, з памылковымi поглядамi, якiя сталi вынiкам незлiчонай колькасцi трагiчных лёсаў. Праблема нацызму нi ў якой ступенi не зжытая, яна яшчэ вернецца. У некаторых еўрапейскiх краiнах, цi можа быць i азiяцкiх ёсць для гэтага глеба. Нацызм нiкуды не падзеўся, ён зрабiў крок убок.

— Як на ваш погляд: рэжысёр i акцёр — прафесii грэшныя?

 

— Гэт жа можна сказаць, што i ўрач — прафесiя грэшная, таму што вялiкая колькасць урачоў насамрэч мараць быць патолагаанатамамi i такiмi з’яўляюцца па сутнасцi. Грэшным з’яўляецца месца мужчыны, грэшным з’яўляецца месца жанчыны, каханага, некаханага. Грэшным з’яўляецца месца палiтыка. Нiчога акрамя гэтага няма. Варта паглядзець на жыццё любога чалавека, i кожны, хто дастаткова сумленны, знойдзе ў сабе гэтую грэшнасць. Не думаю, што прафесiя акцёра — грэшная. Яна рызыкоўная, таму што акцёры, як i ўрачы, выходзяць на памежныя вобласцi чалавечага iснавання, з рознай ступенню смеласцi, з рознай ступенню пакарання i ўзнагароджання. Вiна рэжысёраў, безумоўна, большая. Мне даводзiлася ўжо казаць: калi Гасподзь прызаве мастацкiх аўтараў, то рэжысёры будуць першыя з тых, каго адправяць на патэльню. А рэжысёры кiно, вiзуальных мастацтваў, значна больш грэшныя. Кiнематограф больш чым iншыя камунiкатыўныя сiстэмы вiнаваты ў канфлiкце цывiлiзацый — iсламскай i хрысцiянскай. Амерыканскi кiнематограф — у большай ступенi, еўрапейскi — у меншай. Гэта адказнасць жорсткая — перад чалавецтвам. Але ў той жа час пяць лiхiх рэжысёраў могуць зрабiць тое, што нiколi не змогуць зрабiць нi Гiтлер, нi Сталiн, нi лiдары нацыяналiстычных рухаў, нi атамная вайна. Усё можна перацярпець. Але немагчыма засцерагчыся ад вымывання душы, а гэта робiць з мiльёнамi вiзуальны тавар — масавае кiно. Калi ты прыйшоў у зону атуплення, то рэабiлiтавацца ў гуманiтарным сэнсе немагчыма.

— Вам першаму ўручылi прэмiю iмя Таркоўскага — ён падтрымаў вас на пачатку кар’еры...

 

— Маё чалавечае стаўленне да яго стаiць вышэй за мае персанальныя адзнакi. Мы падтрымлiвалi сувязi, калi ён быў за мяжой, i лiтаральна да апошнiх месяцаў яго жыцця, да смерцi ў Парыжы. Мне ў iм блiзкае тое, што ён па-асаблiваму ставiўся да лiтаратуры. А з iншага боку — ён вельмi не любiў лiтаратурныя сцэнарыi, шмат з таго, што я паказваў i чытаў, выклiкала ў яго нервовае раздражненне менавiта з-за маёй лiтаратурнай вывучанасцi. Шчыра кажучы, мяне больш хвалявала не тое, што ён думае пра кiно i лiтаратуру, а як ён глядзiць на чалавека, учынкi, матывацыi, паводзiны, спосабы рэалiзацыi памкненняў. Але як толькi нашы размовы пераходзiлi ў галiну кiнематографа, пачыналiся жорсткiя рознагалоссi. Я вельмi яго любiў i не хацеў нiякiх канфлiктаў. Быў адзiн момант, пра якi я магу расказаць. Я прыйшоў i сказаў, якое вялiкае ўражанне на мяне зрабiла карцiна Фелiнi "Рэпетыцыя аркестра". Я не буду прыводзiць яго словы наконт памылак маэстра. Але ў мяне вырвалася: "Мне б яго памылкi!". Ён пакрыўдзiўся. Таму я стараўся не гаварыць пра кiно. Ён вельмi любiў кiно, але сам не вельмi любiў яго рабiць. Кiно — гэта руцiнная цяжкая праца з бясконцай колькасцю будзённых праблем. У гэты момант рэжысёр не творца, а вытворца. Гэта выклiкала ў яго адмаўленне i ўнутраную трывогу.

На мой погляд, стаўленне да яго з боку дзяржавы i савецкай улады былi больш прыярытэтнымi чым ён пра гэта думаў. Нi ў адной краiне свету не атрымалася б так, як падчас працы над карцiнай "Сталкер", калi ўдалося атрымаць вялiкiя асiгнаваннi, каб перазняць гэты фiльм наноў... З лёсам Андрэя Арсеньевiча i з яго жыццёвымi коламi ўсё не так проста. Магчыма, галоўную праблему для яго складалi адносiны з калегамi-прафесiяналамi. Калi б гэтыя адносiны былi больш паважлiвыя, то ён бы не застаўся ў Францыi. Ён з’ехаў не ад савецкай улады, а ад той жудаснай атмасферы, якая была вакол яго з боку рэжысёрскай брацii.

— А цi лёгка знаходзiць грошы на радзiме на такое кiно, як ваша?

 

— Значная частка каштарысу карцiны — гэта грошы, якiя прадстаўляюцца ў рамках звычайнай дзяржаўнай праграмы Мiнiстэрства культуры Расii. Пакуль не прыпыненае фiнансаванне гульнявога i дакументальнага кiно. У Расii, гэт жа, як у Францыi, дзяржава дапамагае, дае стартавую пазiцыю напачатку кiнавытворчасцi. Але да iх дадавалiся яшчэ прыватныя сродкi, у меншай ступенi. У большай — грошы замежных дзяржаў, цi тэлевiзiйных арганiзацый. Тых, хто займаецца сусветным кiно. Таму сусветныя правы на нашы гульнявыя карцiны не належаць Расii, на жаль. Яны ўсе належаць розным краiнам. Гэта датычыцца сiстэмы распаўсюджвання. Але вялiкае значэнне мае ўдзел дзяржавы ў фiнансаваннi кiнематографа, што дазваляе расiйскаму кiно развiвацца. Але не магу меркаваць, як адбываецца развiццё: мала гляджу яго.

— Цi ставiцеся вы да беларускай культуры як да часткi рускай?

 

— Для мяне гэта адна культура, таму што нас яднае дзiўнае падабенства моўных сэнсаў. Нас яднае стойкасць у прыняццi сiтуацый гiстарычнага праекта. Так, напрыклад, як паслядоўна i асэнсавана супрацiўлялiся нацызму ў Беларусi, так супрацiўлялiся толькi ў Расii. Настолькi блiзкiя чалавечыя i псiхалагiчныя характары так званых рускiх i так званых беларусаў, што такое адчуванне, што гэта людзi з аднаго дома, дзве сястры адной мацi, магчыма, што ў гэтых сясцёр розныя бацькi. Беларуская сястра мае пэўную гармонiю, якой няма ў характары сястры, якую завуць Расiя. Сястра Беларусь складаная, унутрана сканцэнтраваная. У яе ёсць свая сям’я, свае дзецi. У яе шмат вялiкiх перавагаў, i рускiм людзям вельмi важна часам адчуваць, што ёсць нешта, што лепш, чым яны самi. Рэдка хто так, як у Беларусi, высока цэнiць, разумее i адчувае сутнасць каштоўнасцяў культуры, якая iснуе на рускай мове, культуры, якая была народжаная i сфармуляваная ў ХIХ стагоддзi, якая аказалася значнай не толькi для нас, але для ўсяго свету. Я маю на ўвазе пiсьменнiцкi асяродак, музычную культуру, фантастычную энергiю навукi i мастацтваў. Але ўсё гэта спалучаецца з бяздарнай традыцыяй улады, якая iнфiцыруе ўсю сям’ю. Таму што рускiм нiколi не ўдавалася падняць наверх у дзяржаўным кiраваннi таленавiтых людзей, не ўдавалася стварыць сiстэмную дзяржаву. Пакуты гэтыя працягваюцца.

— На моладзь ёсць спадзяванне?

 

— У сучасных маладых людзях мяне вельмi турбуе "дэгуманiзацыя сутнасцi". Абсалютнае бязволле ва ўдзеле ў сацыяльных працэсах у краiне, якiя я называю "дэпалiтызацыя". Моладзь, у прыватнасцi студэнцкая, як частка кiнематаграфiчнай публiкi знiкла ў Расii. Раней студэнцтва складала ўнiкальную частку кiнагледачоў, якiя i Таркоўскага глядзелi, любiлi складаныя карцiны, дакументальнае кiно. Цяпер гэтая частка аўдыторыi, як i частка нацыi, сышла з культуры. Для мяне вiдавочная i зразумелая вялiкая роля грошай, якiя ва ўнутранай свядомасцi маюць значэнне для маладых людзей. Адбываецца падмена натуральнага перыяду наiўнасцi, даверу i шчырасцi, iдзе сцiсканне гэтай часткi жыцця да маленькай прасторы, малады чалавек значна раней становiцца вельмi рацыянальным. Акрамя таго, ёсць i другi момант. У галiну iнтарэсаў культуры перасталi трапляць людзi з правiнцыйнай расiйскай прасторы. У ВНУ, культурных установах вельмi мала людзей з правiнцыi, а ў асноўным дзецi тых, хто вырас у гарадах. Гэта з’яўляецца дрэннай прыкметай. Таму што ўсялякае аднаўленне, у прыватнасцi ў Расii — у грамадскай, палiтычнай, мастацкай думцы — iшло дзякуючы прытоку новых сiлаў з правiнцыi. Цяпер гэтага няма. Турбуе адсутнасць канкурэнцыi сярод моладзi ў гуманiтарнай сферы.

— Вы гаварылi пра тое, што можаце сысцi з кiно...

 

— Калi створацца ўмовы, пры якiх мне стане немагчыма працаваць — чаму не? Такое магчыма. Я буду вымушаны шукаць нейкую iншую рэалiзацыю.

Падрыхтавала Ларыса ЦIМОШЫК.