Падарунак

Источник материала:

Было гэта гадоў з 30 таму. Мiколу, простаму вясковаму мужыку, на нейкае свята падарылi падцяжкi. Паглядзеў ён на iх, пакруцiў у руках, а што з iмi рабiць — не ведае. "Дарыльшчыкi" тут як тут — з дзядзькавых портак дзяжку выцягнулi, нейкiмi блiскучымi прышчэпкамi iх падхапiлi, перакiнулi шлейкi праз плечы — гатова, маўляў.

— Цi зручна? — пытаюць.

А дзядзька ведаў, як падарункi прымаць.

— Кажа, чаму ж не, людцы! Файная рэч! І прыгожая. Я даўно такую хацеў. Трэба замачыць...

Пасядзелi, як водзiцца, за сталом, добра-такi выпiлi, пайшлi гуляць.

Мiкола, наогул, мужык здаровы, але ж тут яго страўнiк бурчаць нешта стаў. "Мусiць, нядобрае нештачкi з’еў? — здагадаўся дзядзька. — Цяпер дадому б паспець". I даўся, але небяспека нарастала з касмiчнай хуткасцю.

Карацей, не вытрываў ён — сiгануў у кусты пры дарозе.

I якое ж там меў здзiўленне: ён нагавiцы ўнiз спускае, а яны, самi (!), як на спружынах, уверх падымаюцца. "Гэта — падцяжкi", — з трэцяй спробы дайшло да дзядзькi. — Гады... Пачапiць пачапiлi, а што далей рабiць?!

У iншым выпадку дзядзька (не дурны ён быў!) скемiў бы сам, тут — часу не было. Прычым — ка-та-страфiчна.

Iдэя ўзнiкла — з дарогi згледзеў, што ў блiжэйшым двары кабета сядзiць, абiрае бульбу. Мiкола, з кустоў (ну не раўнуючы, як чорт з табакеркi) — да яе. I за нож, нiчога не кажучы (бо зубы ж сцiснутыя... Ад напружання...). З рук яго вырваў — i зноў у кусты.

А кабета ж спужалася, угледзела, што чалавек нападпiтку i ў крык:

— А матачкi, а што ж то робiцца! Ратуйце, людцы добрыя! Рэзацца пабег...

Аднак праз хвiлю-другую Мiкола паўстаў перад ёй жывым, здаровым i шчаслiвым — ну быццам з Богам павiтаўшыся:

— Цiхоце, цётко, от ваш нож. Мне адно гэтыя шлейкi трэ было адрэзаць. Падарылi во... Лiха...

Падарунак (сапсаваны) чатырма сумнымi канцамi матляўся ля ног, але Мiколу гэта па барабану было.

Не толькi ў нашым — у многiх калгасах, як я ведаю, справы iшлi (ды i iдуць...) з пераменным поспехам: то лепей, то горш. I паратункам тады бачыцца адно — мяняць старшыняў. Што цiкава, ахвотныя на гэтую пасаду заўсёды знаходзяцца... А вось падлiкоўца на сянажную яму ў нас тады не знайшлi...

Не помню ўжо, хто iдэю падкiнуў: вырашылi спецыялiстаў туды накiроўваць. Па чарзе. А ветэрынар у нас чалавек сур’ёзны быў — справу сваю ведаў, гарэлкi ў рот не браў — годна трымаўся. I права меў.

То, значыць, падышла яго чарга. Сеў ён ля сянажнай ямы, запiсвае, хто з трактарыстаў колькi рэйсаў зрабiў. I тут на козлiку пад’язджаюць новы старшыня з iнжынерам. Спыняюцца крыху паводдаль, глушаць матор. Iнжынер падбягае да ветурача, кажа:

— Iдзi, цябе старшыня наш клiча.

Той у адказ:

— А чаго я пайду? Ён мне не патрэбен. А калi я яму — то хай сам падыходзiць.

Старшыня размову гэту пачуў, мацюкнуся, махнуў рукой, завёў машыну i паехаў.

...Згадзiцеся, не кожнаму старшынi пашчасцiць працаваць з такiмi спецыялiстамi. Не кожнаму — атрымаць падобны ўрок.

Заканамерны, калi ўлiчыць, што ветурач быў гадоў на 20 старэйшы.

Мы з Ганнай (мне 70 гадоў, ёй 76) ад нараджэння па суседстве жывём i сябруем, на вячоркi ходзiм адна да адной. Кажу ёй неяк:

— Ганулька, i што ж мы сабе думаем? Новы год хутка, Каляды... Унукаў, праўнукаў Бог ад душы нам даў, не шкадуючы, i дзе ж нам падарункаў столькi набраць?

Памаўчала сяброўка ды кажа:

— А што калi нам ва Украiну на шопiнг падацца? Любка, суседка наша, тры разы ўжо была, накупляла ўсяго таннейшага...

— Дык яна ж маладая — тры гады, як на пенсii, машыну водзiць, а мы — чарапкi старыя — рассыплемся, покi даедзем.

— А раптам — не?

Пасядзелi мы так, падумалi i, было не было, рашылiся. Сабралi грошай, купiлi тых зялёных амерыканскiх рублёў, падбiлi Любку. I паехалi мы з Ганнай за мяжу!.. (Хоць якая там мяжа, мiж намi кажучы, ад дому — паўсотнi вёрст усяго).

Але мытнiкi стаяць, пiльнуюць. Нашы з Ганнай пашпарты доўга разглядалi, потым нас самiх, патылiцы чухалi. Прапусцiлi. Нашы.

Украiнскiя болей мурыжылi — 150 машын наперадзе было, але ж i там неяк праскочылi. На рынку ўжо.

Бацюхны, колькi ж там усякай усячыны!.. Памянялi мы на грыўны долары i давай падарункi купляць — унучкам калготы, унукам шкарпэткi, дочкам талеркi, усiм ёлачныя цацкi, цукеркi... Потым да легкавушкi Любiнай i дамоў, зноў праз мытнi, вядома ж.

На ўкраiнскай нас прапусцiлi, нават нiчога не спыталiся. А наш мытнiк запынiў, загадаў, каб рэчы разабралi (кожная свае).

— Петарды, — строга пытаецца, — ёсць?

— Ё, — кажа Ганулька i ў торбу сваю. Пакорпалася там i штось дастае: — Вось, галубок — праўнук сказаў, я i купiла.

— Дык гэта ж не петарды! — дзiвiцца памежнiк. — Гэта ж фарбы акварэльныя! Гэтым маляваць можна, а тым — страляць...

— У каго, галубок? — ледзь не самлела Ганна. — Ды, Божачка, баранi нас — не стралялi мы! I — вось табе крыж — нiколi не будзем!.. Толькi адпусцi...

Паверыў чалавек, адпусцiў, але цукеркi ўзважыў (хоць яно ж i на вока вiдно — не па пяць там кiль: у мяне на дзве з палоўкай пацягнула, у Ганулi яшчэ менш).

Карацей, даехалi мы да дому, ашчаслiвiлi ўсiх падарункамi. Адно — той праўнук Ганулiн засмучаны быў — дзiвiўся, ну як бабулi замест петардаў ды фарбы "ўдулi"? Тая i сказала яму: што, маўляў, рынак цяпер, дзiцятка. А на iм можна i карася за парася прадаць, калi пакупнiк дурны...

Але мы з Гануляй не такiя ўжо, не лыкам шытыя — за мяжой пабывалi.

Гэта было ўлетку, падчас школьных канiкулаў. Мы з мамай сабралiся з’едзiць у Санкт-Пецярбург у госцi да майго хроснага. Бiлеты ў купэйны вагон каштавалi для нас задорага — купiлi ў плацкартны. Да таго ж i месцы нам дасталiся не лепшыя — бакавыя, на праходзе. Але ж нiчога не зробiш — калi дужа хочаш паехаць, паедзеш хоць як. Ды i колькi там дарогi той — адна ноч, можна сказаць. Да таго ж у вагоне — ну проста на здзiў — было вельмi спакойна, прыстойна.

Але не паспелi мы з мамай гэтаму парадавацца, як з’явiлася яшчэ адна пасажырка — мажная кабета гадоў 50-i. Дзе было яе месца, не зразумела, бо, не маючы ў руках квiтка, яна проста ўвалiлася ў адсек насупраць нас i села. Мяркуючы па яе паходцы i паводзiнах, я мог смела сказаць, што выпiла яна нямала. Але ж пры гэтым была апранута ў штосьцi цёмнае, цёрла вочы, цяжка ўздыхала, i цi не ўсе нашы спадарожнiкi вырашылi, што ў яе вялiкае гора, сталi спачуваць.

Жанчына мiж тым хвiлiн мо з дзесяць пасядзела, потым прамармытала нешта накшталт "можна паспаць" i працягнула рукi ўверх, каб зняць матрац. Мужчына, што быў з ёй побач (можа так выхаваны, а можа проста пабаяўся, што цётка з тым матрацам рухне на яго) падхапiўся з месца i ёй дапамог. Кабета доўга, з намаганнямi, слала сабе пасцель, доўга укладвала ўласнае цела, але ж нарэшце ўлеглася.

Пацягнула на сон i мяне. Я ўжо нават заплюшчыў вочы i ўявiў, што мы ў Пiцеры, калi раптам... вагон скалануўся. Было ўражанне, што цягнiк сышоў з рэек — з верхнiх палiц саскочылi пасажыры...

Але ж, калi шок прайшоў, усе ўбачылi, што нiчога такога не адбылося — проста, заснуўшы, тая гаротная жанчына... захрапла. З кожнай мiнутай храп гучаў мацней i мацней. Адзiн пасажыр, каб супакоiць сябе, стаў досыць гучна насвiстваць, iншыя размаўлялi, бо заснуць усё адно было немагчыма.

Я паглядзеў унiз i ўбачыў руку мамы, якая цягнулася да чаравiка. Яна была страшэнна стомленай, але ў цётку ўсё ж нiчога не кiнула — зрабiць гэта ёй не дазволiла яе iнтэлiгенцкае выхаванне.

Мне таксама вельмi хацелася спаць. I тут я ўспомнiў, што ў мяне ёсць навушнiкi! Я заткнуў iх у вушы i хоць не адразу, але заснуў.

Адкрыўшы ранiцай вока, убачыў у вагоне стомленых, злосных спадарожнiкаў i "гаротнiцу", якая ўсё яшчэ спала, але... цiха. Што для гэтага давялося зрабiць, я не ведаю. Ведаю, бачыў, як праваднiца амаль хвiлiну будзiла яе, казала, што пара, што мы прыехалi...

— О, вельмi добра, што прыехалi! — расплюшчыла вочы цётка i... зноў заснула.

Што было з ёй далей, я не ведаю — цягнiк спынiўся, мы пайшлi да выхаду, ля якога нас ужо сустракалi нашы пiцерцы.

Не, не здарма кажуць, калi дзiця прыцiхла, чакай бяды — нядобрае нешта робiць.

Гэта, значыць, у зяцевай вёсцы было, на згон вясны, у суботку. Аленка, малая, у садок не пайшла, дома сядзела i можна сказаць, што адна. Брацiк з сястрычкай у школу пайшлi — на заняткi шостага дня (як быццам пяцi iм мала?), мама па гаспадарцы тупала...

Малая хвосцiкам пахадзiла за ёй, але каровы i свiннi яе цiкавiлi мала, хутчэй палохалi, пагуляла ў пясочнiцы, павазiла ў калясцы ляльку. Нешта не тое было — ўсё знаёмае, сумнае. Хацелася чагосьцi новага.

Вочы малой спынiлiся на качцы з качанятамi. "Ходзяць i ходзяць, — падумала малая. — А ўжо ж час iм паспаць, цiхую гадзiну зрабiць, ну як у садку".

Нарвала дзяўчынка травы, паслала мяккую пасцельку, злавiла адно качаня, пагушкала. I сказала ж, каб яно вочкi закрыла, — не слухаецца, палажыла — не ляжыць.

Тады Аленка сарвала лiст лопуха, злавiла другое качаня i ўкруцiла яго ў коўдрачку. Але i гэта не спрацавала, качаня таксама ўцякло. Злавiла трэцяе — пагушкала, пацалавала, укруцiла ў лiсток, палажыла i накрыла яго... цаглiнкай. Птушачка не варушылася. Значыць, заснула?

Таму з наступнымi Аленка зрабiла тое ж.

Калi мацi, адчуўшы, што дзiця прыцiхла, пайшла яго шукаць, справа была ўжо зроблена. На зямлi, кожнае ў лапуховым "спальнiчку", роўненька ляжалi качаняты. А гора-нянька сядзела побач i спявала iм калыханку.