Пятніца

Источник материала:

Пяты дзень тыдня нясе ў сабе жаночы пачатак, з'яўляецца няцотным і посным днём. У сукупнай характарыстыцы дня прысутнічаюць і станоўчыя, і негатыўныя рысы. У гадавым цыкле святкаванняў пятніца карыстаецца вялікай павагай.

Ва ўсходніх славян існуе шэраг паданняў, у якіх персанаж Пятніцы атрымаў дэталізаваную партрэтную характарыстыку: "Яна ходзіць па дварах і праз вокны назірае за тым, як людзі ўшаноўваюць яе...";

Гістарычная прыналежнасць пятніцы да значных хрысціянскіх падзей робіць зразумелым пажаданне прытрымлівацца паста. Існавалі адпаведныя рэгламентаваныя нормы паводзін беларусаў. Напрыклад: "Хто смяецца ў пятніцу, той у нядзелю будзе плакаць".

Пятніца сярод астатніх дзён тыдня займае першае месца па колькасці забарон і рэгламентацый. Асабліва засцерагаліся, калі яна папярэднічала вялікаму святу. На Віцебшчыне лічылася, калі пасціцца ў пятніцу перад Благавешчаннем або ў Чысты панядзелак, то летам чалавеку будзе шанцаваць у пошуку яек дзікіх птушак. Лічылася, калі карова ацеліцца ў пятніцу, то будзе мала даваць малака. Каб не псаваць воўну, у пятніцу забаранялася мыць і стрыгчы авечак. У пятніцу забаранялася шыць, каб ягняты не адбіваліся ад статка. Араць, шыць і прасці ў пятніцу лічыцца ў беларусаў за вялікі грэх. "Хто народзіцца ў посны дзень, у сераду або пятніцу, той будзе скупы", — гаварылі ў народзе.

Звесткі аб ушанаванні пятніц у старажытнасці прыводзяцца ў вядомым апакрыфічным творы "Павучэнне Кліменты пра дванаццаць пятніц...". Самыя першыя спісы "святых" пятніц датуюцца XІІІ-XV стст. Падобныя апісанні можна знайсці і ў беларускай этнаграфічнай літаратуры. Аналіз гадавых святочных пятніц дае падставу сцвярджаць, што яны часцей за ўсё распачыналі рытуальна-абрадавы комплекс па ўшанаванні продкаў. На Палессі памерлых сваякоў паміналі асобна: у пятніцу — мужчын (Дзедава пятніца), у суботу — жанчын (Бабы).

Разам з тым з усіх святочных пятніц года асобна вылучаюцца пятніцы, так або інакш звязаныя з Пасхальным цыклам: Пахвальная пятніца на трэцім перадвелікодным тыдні; Вялікая пятніца, Красная, Чырвоная, Велікодная — пярэдадзень святкавання Вялікадня; Градавая пятніца першага Велікоднага тыдня, Дзевятуха і Дзесятуха — пятніца на дзявятым і дзясятым тыднях пасля Вялікадня і інш.

Аксана КАТОВІЧ, Янка КРУК.