Брава, калега!

Источник материала:

Звяздоўцы.

Абразок

Барыс СТРАЛЬЦОЎ

ЧАКАННЕ ЖЫВОЙ ВАДЫ

Напрадвеснi мы прачынаемся ад зiмовай спячкi. Канешне, мы не мядзведзi i не барсукi, i спячка наша нiшто iншае, як стан панiжанай жыццядзейнасцi. Тармажэнне на рабоце, у творчасцi i ў каханнi. Можа, нехта з гэтым не пагадзiцца. Але нiкога i нiчога я аспрэчваць не буду. Ёсць памiж нас унiкумы, якiя зiмой мiтусяцца не меней, чым увесну i ўвосень. Дык жа не пра мiтусню гаворка.

Прадвесне... Першыя штуршкi тамлення ў маладых. Пакуль першыя. А як набярэ бруiстую сiлу сакавiк, а за iм расквечаны красавiк — што тады будзе! Дый мужыкам i кабетам, якiм тамленне, здавалася б, не па гадах, трапляе чорт у рабрыну.

Але ўсё гэта прыказка. Якая мне справа да таго, што камусьцi чорт убiўся ў рабрыну. Сваю берагчы трэба.

Тамленне не тамленне, але нейкi штуршок адбыўся. I мне да болю ў душы захацелася ў лес. Няхай сабе i зiмнi. У любую пару года, пры самых крутых жыццёвых вiражах я iшоў у лес i знаходзiў там суцяшэнне i супакаенне. Праўда, раней (даўнавата тое было), збiраючыся ў лес, я часцяком збiваўся з дарогi i трапляў да каханай жанчыны. Прыпадзеш да яе каленяў — i скруху як рукой зняло. А зараз толькi лес. Мне ён як храм. Я i сваю малiтву склаў: праз лес звяртаюся да Бога.

Прадвесне...

Мне, прызнацца, больш даспадобы не вясеннi, а асеннi лес. У iм адчуваецца стомленасць пасля праробленага ўлетку, сочацца задуменнасць i журба; пошум вершалiн пры цiхай пагодзе нагадвае калыханку. Не кажу ўжо пра грыбы. Iншы баравiк такi прыгожы, што не хочацца яго рэзаць. Прысядзеш побач, а то i прыляжаш, любуешся гэтым цудам прыроды.

А перастук дзятлаў. Калi ён адзiн, дык тукае сабе i тукае. Калi ж двое на розных дрэвах, пачынаецца перастук. Адзiн рассыпле па лесе пошчак i затаiцца. Пачынае другi. Перадыхне гэты — працягвае выбiваць сваёй дзюбай барабанны дробат першы (пэўна, перадае дэпешу). Гэтак хоць цэлую гадзiну слухай i спрабуй разгадаць, наконт чаго яны перамаўляюцца.

А якi цуд лясныя туманы. Думаецца, што яны нараджаюцца ў лясных нiзiнах i наплываюць з блiжэйшых балоцiстых абалонаў спецыяльна, каб вярэдзiць пад iглiцай i мiж верасоў задрамаўшую грыбнiцу. Варта ў гушчар i на сцежкi, пратаптаныя ў розных напрамках цi то звярамi, цi то людзьмi, прабiцца сонечным промням, як туман ахвотна рассейваецца, растае, падзалочанымi сонцам пасмамi i клубамi ўзнiмаецца да вершалiн дрэў i там на якiя хвiлiны вэлюмнымi хмурынкамi павiсае на галiнах.

Але ж прадвесне...

Люты намёў свае сумёты. Лютаму належыць вызначыцца завеямi i сумётамi. Дый маразамi таксама. Так што нiякага дзiва тут няма. Калi бегаеш на лыжах, то, вядома, прасцей забiрацца ўглыб лесу. А калi не, дык такой бяды. Апранайся цяплей, абувай боты — i тапчы снег, слухаючы яго шоргат, а калi натрапiцца дарожка, то i меладычнае рыпенне. Лепей за музыку!

Iду, слухаю рыпенне, прыглядаюся да тых змен, што адбылiся ў знаёмым мне лесе. Справа лесасека, сасновыя i яловыя бярвёны яшчэ не вывезены, ляжаць паасобку ў штабялях. Злева гушчар — кусты, малады асiннiк i беразняк, дзе звычайна ў грыбную пару я бяру чырвонагаловiкi i абабкi з шызымi шапачкамi. Далей снег скрозь зацярушаны iглiцай i ўсыпаны пустымi яловымi i сасновымi шышкамi. Работа крыжадзюбаў — тут iхняя сталоўка.

Ногi самi прывялi да запаветнага бярозавага гаю. Некалi я тут рабiў падсочку. Потым адумаўся. Шкада стала бяроз. Мне здалося, што параненыя дрэвы плачуць. Але ўвесну, калi прачнуцца бярозы i пачнуць смактаць сокi зямлi, я прыходжу i раблю на белай кары адной з бяроз невялiкi надрэз i прымацоўваю пад iм кляновы латочак. Калi набiраецца поўная шклянка пахучага соку, замазваю надрэз садовым варам. Скажаце, звышпачуццёвасць? Гэта як паглядзець. Колькi казак у народзе складзена пра жывую i мёртвую ваду. Дык вось, мне здаецца, што бярозавы сок — гэта i ёсць жывая вада.

Сёлета я зноў прыйду ў гэты цудоўны беластвольны гай i вып’ю сваю шклянку жывой вады. А што, можа пасля яе зноў захочацца завiтаць да каханай жанчыны i прыпасцi да яе каленяў. От выкiну такi кульбiт, тады няхай будзе тое, што будзе...

Бярозавы смутак

Быў час, калi я ў ахвотку бегаў ледзь не на кожны новы фiльм. Афiшы мянялiся кожны тыдзень. Iншым разам трапiць у кiназалу было няпроста. Старэйшыя людзi помняць, якiя чэргi вужамi вiлiся каля касаў. Дый не на ўсiх бiлетаў хапала. А фiльмы, фiльмы!.. I якiя акцёры. Арлова, Ладынiна, Кручкоў, Чаркасаў, Тарасава, Грыбаў, Алейнiкаў... Часта iшлi не столькi на фiльм, колькi на акцёра, на асобу.

Ну, гэта прэлюдыя, заснаваная на настальгii. Неблагiя, а калi-нiкалi i таленавiтыя фiльмы пачалi, пасля вытворчага ператрусу, на экраны выходзiць. I акцёры ёсць знакамiтыя. Так што, бывае, выберашся ў кiно, паддаўшыся на зазыўную рэкламу Кастуся Раманоўскага.

Настальгiя настальгiяй, а трэба прызнаць, што абслуга ў кiнатэатрах не параўнальная з мiнулым часам. У буфетах вочы разбягаюцца. У фае то музыканты даюць канцэрт, то маладая спявачка выбiваецца ў «зоркi», то самадзейныя мастакi выхваляюцца навамоднымi стылямi. Ходзяць людзi па фае перад пачаткам сеанса, у паўвуха слухаюць, у паўвока глядзяць.

А вось адна з выставак прымусiла расплюшчыць вочы на ўсю поўнiцу. I здаецца, што там незвычайнага. Зводдаль глянуў — нейкiя карчы. А пасунуўся блiжэй — ледзьве не ахнуў. Ну проста-такi цуд на талерцы.

У трох пастаўленых усутыч зашклёных шафах з шырокiмi палiцамi свабодна расстаўлены незвычайныя драўляныя скульптуркi. Iх, уласна, i скульптурамi не назавеш. Яны нарадзiлiся фантазiяй прыроды i творчым бачаннем гэтай фантазii. Схаваныя ў зямлi каранi i карэньчыкi дрэў склалiся ў незвычайныя спляценнi, канфiгурацыi, у якiх пiльнае вока мастака ўбачыла пэўны вобраз жывой i нежывой прыроды, а то i цэлую кампазiцыю.

Ну сапраўды, вось стаiць нiбы засушаная валошка на крыху таўставатай ножцы, а побач — ладнага памеру рудаваты грыб з капелюшом набакiр. Пэўна, баравiк, а можа больш сцiплы абабак. Палову палiцы занялi разнамасныя пачвары, якiя з’ядналiся ў замаруджаным карагодзе. Ну, вядома, i пастаянны недарэка з народных казак-прымавак рагаты чорцiк тут як тут. Кудлаты мужык моцна трымае яго за хвост. Каржакаваты лесавiк на пяньку задумлiва глядзiць на вершнiка, якi асядлаў не каня, а нейкую тоўстую пачвару, падобную на бегемота. На высокi тонкi келiх накiнуты пацеркi з каранёвых круглых нарасцяў. А памiж буйнымi забаўкамi рассыпаны барадатыя гномiкi i безаблiчныя пудзiлы.

Тут бы ўдзячна смяяцца, адкрыта радавацца далучэнню да незвычайнага бачання мастаком складанага ў простым, спалучэннем таямнiц прыроды з фiлiграннай мастацкай iх шлiфоўкай. Але не. I натоўп быццам перад шафамi сабраўся вялiкi, але звычайнай гаманы, рэплiк, кпiнаў не было. Майстар вызначыў тэматычны напрамак сваёй выстаўкi на вузкай стужцы льнянога палатна, прымацаванага над шафамi: «Бярозавы смутак». Здаецца, для смутку нiякiх падстаў. Але нейкiя глыбiнныя флюiды, якiя пульсавалi ля выстаўкi, менавiта гэтак успрымалiся гледачамi. Смутак...

Побач маладая дзяўчына, яўна са студэнтак, цiхенька падзялiлася з сяброўкай:

— Бярозавы — гэта ясна. Матэрыял — бяроза. А от чаму смутак?

Тая недаўменна пацепнула плячамi:

— Не ведаю. Але нешта такое адчуваецца.

Я хутка здагадаўся, прычым тут смутак, бо пазнаў гаспадара выстаўкi. Бывае ж так, што разгадка чагосьцi залежыць ад выпадковай сустрэчы. А з iм мы сустрэлiся ў лесе.

Леташнi ўраган нарабiў шкоды i на палях, i ў лясах. Буйны вецер-равун валiў дрэвы, зрываў дахi, клаў збажыну, трушчыў старыя забудовы. Лiвень чохам памнажаў бяду.

Калi адгрымела, я пайшоў у лес. Колькi гадоў тут блукаў з горкi на горку, з беразняку ў ельнiк, з бору ў дуброву. Ведаў кожную сцяжыну, асобныя ж дрэвы, якiя нечым вызначалiся, пазнаваў, можна сказаць, у «твар». I вось на табе. Усё змяшалася, усё перакруцiлася. Паваленае дрэва накрыж на паваленым. Асаблiва пацярпелi вялiкiя бярозы. Кроны ў iх бы авальныя парусы. Гэтыя парусы i саслужылi бярозам нядобрую службу, яны ўпарцiлiся ветру, а вецер злосна гнуў iх долу. Падаючы, тоўстыя бярозы ламалi не толькi падлесак, але i гонкiя ялiны, кашлатыя сосны. Завал на завале — з высокiмi вываратнямi, якiя тапырылiся аголеным карэннем. Не пралезцi, не абысцi.

Каля аднаго з такiх завалаў я пачуў лёгкае гудзенне. Пчалiны рой, цi што? Не, то быў не рой. У ямiне каля вываратня стаяў мужчына ў расхрыстанай вятроўцы i дзiравых джынсах. А гудзела ў яго руках ручная электрапiла. На беражку ямы ляжалi ёмiсты турысцкi рукзак, невялiкая сякерка, долата i малаток. Адклаўшы электрапiлу, мужчына пачаў асцярожна падсякаць карэннi. Каля рукзака iх ужо ляжала цэлая горка.

Няцяжка было здагадацца, дзеля чаго гэтаму чалавеку бярозавыя карэннi.

I вось у што яны абярнулiся. Тры шафы бярозавых цудаў, якiя дзiвяць i ўлагоджваюць людзей.

А чаму смутак? Пэўна ж, шкада майстру тых загубленых ураганам бяроз-прыгажунь. Дый той пах завядання, якi стаяў тады ў лесе, мiжвольна навяваў смутак.

21 лютага 2006 г.

Фота Вольгi КЛЯШЧУК.