Вёска, якой няма

Источник материала:

Стварэнне Вiлейскага вадасховiшча было запланавана яшчэ ў 60-х гадах. Сам працэс цягнуўся з 1968 па 1976 год. Для гэтага спатрэбiлася знiшчыць больш як паўтысячы жылых дамоў, калгасныя i саўгасныя пабудовы. Каля паловы тэрыторыi будучага вадасховiшча займалi лясы. Сёння Вiлейскае вадасховiшча — другi па памеры водны рэзервуар Беларусi (пасля возера Нарач). Яно займае плошчу 64,6 кв. кiламетра. Найбольшая глыбiня — 13 м, даўжыня — 27 км, шырыня — 3 км, даўжыня берагавой лiнii — 137 км.

У канцы 60-х улады паведамiлi жыхарам вёсак, якiя размяшчалiся якраз на тэрыторыi патэнцыйнага вадасховiшча, аб высяленнi. Людзi пачалi з’язджаць у 1970 годзе, апошнi чалавек пакiнуў родную хату ў 1975-м. Дзяржава не дужа клапацiлася пра лёс людзей. Iм далi па некалькi тысяч рублёў. Тыя, хто не знайшоў прытулку ў сваякоў, былi пераселеныя ў неперспектыўныя вёскi ў Вiлейскiм раёне, якiя i параўнацца не маглi з Рыбчыным: гэта была самая вялiкая з 9-i выселеных вёсак — 117 двароў i 504 жыхары (на момант пачатку высялення).

З 1980 года на Сёмуху рыбчане збiраюцца каля вадасховiшча, у тым месцы, дзе раней знаходзiлася вёска. Палова яе былой тэрыторыi знаходзiцца пад вадой. Раiса Сонiч — намеснiк загадчыка раённай бiбiлятэкi ў Вiлейцы — падтрымлiвала кантакты з аднавяскоўцамi, бо працавала бiблiятэкарам яшчэ ў Рыбчыне i ведала кожнага яго жыхара. Яна i вырашыла пачаць традыцыю штогадовых сустрэч. «Сёмуха — таму што грады пасаджаныя, палоць яшчэ не трэба, — кажа Раiса Пятроўна, — людзi адпачываюць, ды i лета пачынаецца, новае жыццё нараджаецца».

У першую сустрэчу на месцы, дзе раней стаяла школа, вяскоўцы паставiлi крыж. Чатыры гады таму сваiмi сiламi ўсталявалi побач першы ў Беларусi помнiк затопленай вёсцы. Сёння такi памятны знак ёсць i ў суседнiх часткова выселеных Малмыгах.

«Тут была школа, — паказвае Раiса Сонiч. — А мая хата вунь там, у цэнтры вёскi стаяла». I па-дзiцячы радуецца, што тое месца не затапiла, быццам ад гэтага нешта змянiлася. А дзядзька, чыя хата раней стаяла там, дзе цяпер вада, з жалем апускае вочы — ён ужо не зможа нават проста пастаяць на тым месцы.

Вёска цягнулася ўздоўж Вiлii, i вулiцы называлiся па месцы, дзе знаходзiлiся: Закарчма, Цэнтральная, Лазаўня, Лужок, Канец. Кожны кавалак лесу каля Рыбчына таксама меў свой назоў: Лiпнiкi, Паддзiчча, Ляжнае, Гарэлы бор, Малiнаўка. Пад вадой цяпер i ўчастак, дзе месцiлiся могiлкi. Але перш чым затапiць тое месца, могiлкi перанеслi блiжэй да суседняй Вязынi. Гэтым займалася брыгада спецыялiстаў, якiм за такую працу плацiлi вялiкiя па тых часах грошы — 25 рублёў за перазахаванне кожнага чалавека. Натуральна, што ўсё перанесцi не атрымалася, таму сёння на новых могiлках каля адной магiлы можа стаяць некалькi помнiкаў.

Кожны год у Рыбчына прыязджаюць яго былыя жыхары з розных гарадоў Беларусi, з Масквы, Адэсы, часам нават з Сiбiры. Першы раз сабралася больш як 150 чалавек. I сёлета прыехала нямала — не менш за паўсотнi вяскоўцаў. Аднак старыя памiраюць, таму вiдавочна — рыбчанаў становiцца ўсё менш i менш. Але сюды з’язджаюцца ўжо не толькi самi жыхары вёскi, але i iх дзецi, унукi.

Дзед Пiлiп Яцуковiч (ветэран вайны, у 1945 годзе быў сярод тых, хто браў рэйхстаг, салютаваў каля яго) стараецца прыязджаць на сустрэчы рыбчанаў кожны раз. Бывае, праўда, здароўе падводзiць. Нядаўна дужа кепска было. Родныя думалi: ужо не ачуняе — не ўставаў. А ён вось выжыў i з задавальненнем прыехаў на сустрэчу. Дзед Пiлiп быў у лiку апошнiх, хто пакiнуў роднае Рыбчына. На пытанне, дзе знаходзiлася яго хата, паказвае рукой на поўнач i дакладна адказвае: «Сорак крокаў ад крыжа».

Галоўны рыбчынскi музыка — баянiст Юрый Клiмянок граў на гуляннях 50 гадоў таму, забаўляў народ i сёлета на сустрэчы аднавяскоўцаў. Кажа, што цяпер iнструмент у рукi амаль не бярэ, толькi «ад Сёмухi да Сёмухi», але любiмыя песнi рыбчанаў успамiнае адразу ж як пачынае граць. Свой нямецкi чатырохрадны баян ён купiў за немалыя грошы ў 1953 годзе, яшчэ нi разу на рамонт не аддаваў. Iграць Юрый Iльiч навучыўся сам, а вось унукi, кажа, не хочуць нi самi вучыцца, нi ў музычную школу iсцi. Такi iнструмент прападае!

У наступным годзе — 10-я, юбiлейная сустрэча рыбчанаў. Раiса Сонiч спадзяецца, што прыедзе нашмат больш людзей. Аб колькасцi вяскоўцаў, якiя прыязджаюць на сустрэчы, яна не хвалюецца. Галоўнае было — сабраць iх у першы раз. Цяпер кожны ведае пра дзень сустрэчы i, калi сэрца пацягне, прыязджае на малую радзiму.

Яўгенiя МАНЦЭВIЧ,

студэнтка журфака БДУ.