«Сэрца ў попел няшчадна спалiў...»

Источник материала:

Яго сапраўднае прозвiшча — Прушынскi Аляксандр Уладзiмiравiч. Нарадзiўся ён у 1887 годзе ў Мiнску ў беднай сям’i выхадцаў з Навагрудскага павета.

Алесь тры гады вучыўся ў царкоўнапрыходскай школе ў Мiнску, потым яшчэ тры гады — на дрэваапрацоўчым аддзяленнi рамеснiцкага вучылiшча. З 1902-га працаваў сталяром у розных майстэрнях, на мэблевай фабрыцы.

За ўдзел у рэвалюцыйным руху яго арыштавалi ў сакавiку 1907 года, саслалi ў Сiбiр.

Думы ў чужыне былi пра Беларусь. I па-беларуску.

I вось калi табе трываць не хопiць змогi,

I цяжкiм здасца крыж табе i доля вельмi злой,

Не трэба, сын, шукаць лягчэйшае дарогi, —

Iдзi старой.

З няволi вызвалiла Лютаўская рэвалюцыя — у вераснi 1917-га Алесь Гарун вярнуўся ў Мiнск, актыўна займаўся грамадска-палiтычнай, лiтаратурнай i публiцыстычнай дзейнасцю... Але з Сiбiры Алесь Гарун вярнуўся хворы на сухоты. Памёр ён у 33 гады.

Алесь Гарун — найбольш вядомы псеўданiм пiсьменнiка. Свае творы ён друкаваў i пад псеўданiмам А. Сумны. Нiбы прадчуваў свой незайздросны лёс...

Алесь ГАРУН

Ты, мой брат,

каго зваць Беларусам,

Роднай мовы сваёй не цурайся;

Як не зрокся яе пад прымусам,

Так i вольны цяпер не зракайся.

Ад дзядоў i ад прадзедаў, браце,

Гэта скарб нам адзiн захаваўся,

У сялянскай аграбленай хаце

Толькi ён незабраны астаўся.

Ў старыну Беларус, не падданы,

Гаспадарыў, быў сам над сабою

I далёка у свеце быў знаны

За лiтоўскай i ляшскай зямлёю.

Але час прамiнуў, i нядоля

На народ, як бы камень, звалiлась,

Беларуская слава i воля

Адышла, адцвiла, закацiлась.

Не змяняючы шэрай апраткi,

Працаваў ты, як вол, гаратлiва,

А у хаце тваёй недастаткi,

А на нiве тваёй неўрадлiва.

А чаму? Ты не здольны, цi хворы,

Цi благi гаспадар, цi п’янiца?

Мусiць, не! Бо i iншым у пору

У цябе гаспадарыць наўчыцца.

Светлы розум твой, брат,

але дзетак

Ад цябе, як i ўсё, адбiралi

I на бацькаўскi родны палетак

Працаваць-памагаць не пушчалi.

Хто хацеў, той i смеў рабавацi,

Без прыпросу з’язджалiся госцi —

Абдзiраць, аб’ядаць, апiвацi

I крышыць гаспадарскiя косцi.

Можа б, ты i памёр i загiнуў,

Каб не вешчая мова Баяна.

Хто ж быў добры, яе хоць пакiнуў?

Як жа так, што яшчэ не забрана?

Бо што бачылi госцiкi-герцы —

I зямлю, i лясы, i кiлiмы, —

Ўсё забралi. А мову у сэрцы,

Ў сваiм сэрцы хавалi-няслi мы.

Дык шануй, Беларус, сваю мову —

Гэта скарб нам на вечныя годы;

За пашану радзiмаму слову

Ушануюць нас брацця-народы!

1910