Белорусский писатель рассказал о трудностях перевода своих романов на русский язык

На XXVII Минской международной книжной выставке в формате public tаlk выступил известный белорусский прозаик Альгерд Бахаревич. Правда, встреча с ним состоялась на российском стенде. 

«Это одна из загадок, почему на национальном белорусском стенде никому и в голову не пришло, что я – белорусский писатель», - удивлялся этому факту Бахаревич.

Писатель перед многочисленной аудиторией отвечал на вопросы публики и Бориса Пастернака, главы издательства «Время», которое издало перевод на русский язык книги «Сабакі Еўропы». Кстати, белорус стал с этой книгой финалистом престижной российской премии «Большая книга-2019». А роман на русском выдержал уже два издания.

А говорил Альгерд Бахаревич на выставке о…

- Гісторыя з «Большой книгой» была для мяне захапляльным падарожжам у абсалютна невядомы мне свет (реплики приведены на том языке, на котором отвечал литератор гостям стенда во время public tаlk – Ред.). Я не так шмат ведаю пра сучасную расейскую літаратуру, яе аўтараў, пра тое, як там усё адбываецца і працуе. Адзінае, у чым я не сумняваюся, што ў цэлым расейскі літаратурны працэс арганізаваны значна лепш чым беларускі. І там большыя маштабы. Калі я патрапіў у лонг-ліст «Большой книгой», я быў здзіўлены, быў проста ў шоку. Але не паехаў на цырымонію, калі абвяшчалі шорт-ліст. Аднак на фінал, хоць і не надта гэтага хацелася, паехалі. Сама цырымонія была сапраўды шыкоўная. Там была магчымасць пазнаёміцца з вельмі важнымі людзьмі ў сучасным літаратурным працэсе, напрыклад, рэдактарамі часопісаў, з тым жа Дзмітрыем Быкавым.

- У Маскве да фінала «Большой книгі» я не быў з 2006 года. Паехаўшы, мы з Юляй (Юлия Тимофеева – поэтесса и переводчица, жена Альгерда Бахаревича – Ред.) адчулі сябе там сапраўды іншаземцамі. Уласна, таго, чаго мы і хочам… Мы чытаем пра яе ў медыя, у сеціве – натуральна цікава было паглядзець.

- Гэта кніга атрымалася вельмі злая, і ў той самы час – лірычная. Я яе называю раманам пра ўсё. Там ёсць тое, пра што я думаў, тое, што не давала мне спакою.

- Я быў упэўнены, што знойдуцца водгукі кшталту: «Что это за хрень такая, и почему мы должны это читать? Читать это невозможно!». І сапраўды знайшліся тыя, хто прачыталі некалькі старонак і адклалі кнігу, пашкадаваўшы змарнаваныя грошы. Але былі людзі, што адкрылі для сябе новую мову, вельмі важную і актуальную. 

Я сачыў за рэцэнзіямі… Даводзілася сустракаць і некалькі рэзкіх водгукаў. Мой самы любімы: «Руки прочь от русского языка! Руки прочь, господин Бахаревич!» Гэта выклікала ў мяне ўсмешку, бо я чалавек, які любіць супрацьстаянне.

Тое, што ў Расеі «Сабак Еўропы» прынялі лепш, чым у Беларусі, я не адношу да таго, што там больш культурная краіна. Але там мацнейшыя традыцыі. Калі ты пішаш па-беларуску, становішся ў адзін шэраг з класікамі. А калі пачынаеш пісаць у Расеі, то гэта вялікая доўгая чарга, у якой стаяць Гогаль, Дастаеўскі, Талстой. 

Яшчэ ў Расеі, мне здаецца, лепш сітуацыя з крытыкай. Там значна больш людзей, якія прафесійна займацца літаратурай і гатовыя пісаць вострыя тэксты. У нас водгукаў на «Сабак Еўропы» было шмат, але большасць з іх – ад чытачоў у сеціве. Ад крытыкаў магу згадаць тры або чатыры водгукі.

- Спачатку я думаў рабіць пераклад «Сабак Еўропы», але хутка зразумеў, што гэтага недастаткова, бо раман - вельмі беларускі, ён пра Беларусь. Значыць, ён патрабуе не проста расейскай мовы. Ён патрабуе беларускі варыянт расейскай мовы, магчыма, нават менскі варыянт расейскай мовы – своеасаблівая менская расейская. 

Таксама я мусіў прыдумаць сваю расейскую. Кожны празаік ён жа піша на сваёй мове – сам прыдумвае мову, на якой ён піша свой тэкст. Лепшай і больш захапляльнай творчай задачы цяжка сабе ўявіць.

Да ўсяго, апошнім часам я думаю, што для беларускай культуры важна, гэта адзін са шляхоў – ісці на захад праз усход. Знаходзіць нейкія бакавыя дарожкі, ісці па лясных сцежках. Чаму б і не? Але ёсць цікавасць з боку нямецкіх выдаўцоў. 

Была прапанова ад украінцаў, але я яе адхіліў: абяцалі зрабіць пераклад 900 старонак падазрона хутка – усяго за месяц. 

Кніга па-беларуску пісалася недзе год (вядома, гэта не значыць, нібы я штодзень сядаў і пісаў), прыкладна столькі ж пайшло на тое, каб перапісаць яе па-расейску. 

Былі месяцы, калі працаваў шмат, былі – калі мала. Прадуктыўным быў месяц у Берліне, калі я штодня сядаў на беразе Шпрэе з ноутбукам і да вечара перапісваў кнігу.

- Я прыдумаў сам пра сябе прыгожую фармулёўку: «Беларускамоўны пісьменнік, выхаваны на расейскіх перакладах заходняй літаратуры»… Я расейскую мову не забыў, хаця апошнія 30 гадоў асноўнай мовай маёй камунікацыі і майго пісьма была беларуская.

[Перакладаючы «Сабак Еўропы» на расейскую], я паспрабаваў свае сілы і зразумеў, што валодаю расейскай не горш, а магчыма, і лепш шмат каго з тых, хто піша і чытае па-расейску. 

Для мяне гэта быў страшэнна цікавы творчы эксперымент – паспрабаваць сябе ў іншай мове. Наколькі з’яўляюцца новыя сэнсы ў тваіх тэкстах, наколькі новыя адценні можна знайсці ў слоў, наколькі іншая мова дазваляе інакш зірнуць на самога сябе і на свет.

Цікава, што расейская мова мае розныя функцыі ў дзвюх версіях рамана. У беларускай – гэта мова чыноўнікаў, міліцыяй. А ў расейскай – гэта адзіная мова, якая там ёсць.

- Для меня белорусский язык живет не только в регионах. Сейчас самый белорусскоязычный город в Беларуси – это Минск, где мы живем. Для меня главное, что белорусский язык живет у меня дома. Моя жена, моя дочка, которая живет в Гамбурге, мои друзья, знакомые – все белорусскоязычные... 

Тревоги, что белорусский язык умирает, - это бред. По сравнению с 1990-ми годами, о которых я написал книжку («Мае дзевяностыя» - Ред.), все стало значительно лучше: стало меньше агрессии, стало больше любви к белорусскому языку… 

Состояние нельзя назвать критическим. Да, оно сложное, белорусский язык болеет, но жить он будет.

Мы с Юлей часто выезжаем, выступаем в маленьких городах. Что мы там видим? Страшную бедность. И отсутствие культурной инфраструктуры, если можно так сказать. 

Ситуация ужасная с белорусским языком, а еще – с книжными магазинами. Есть достаточно большие населенные пункты, где книжных магазинов нет вообще – ни одной «кнігарні». Как можно думать о белорусском языке, когда у людей нет доступа к белорусской литературе?

- Мне ніколі не задавалі такое пытанне. Не прыхоўваю: я агностык, і менавіта агностыкі кіруюць светам. З вялікай сімпатыяй стаўлюся да каталіцтва. І калі я жыў у Гамбургу, была такая думка: пайсці да касцёла і зрабіцца каталіком. 

Каталіцтва мне імпануе з усіх хрысціянскіх рэлігій. Яна для мяне самая еўрапейская. А яшчэ сотнямі, тысячамі ніцяў злучае тэксты ў адно еўрапейскае цэлае. Але я зразумеў, што не змагу, буду падманваць Святую Царкву.

А больш за ўсё ў мяне выклікае прэтэнзій, страхаў, фобій паганства. Я вельмі люблю гісторыю, чытаю шмат кніг. І разумею, наколькі на ім лёгка спекуляваць.