«На въезде - арка, в планах - университет». 60 лет назад Молодечно перестал быть областным центром

Источник материала:

Статус областного центра город Молодечно получил после войны — в 1944. Из ушедших областей Молодечненская просуществовала дольше всех — до 1960-го. Сюда как в областной центр приезжали и жители Воложинского района, и Ошмянского, и Браславского, — всего в состав области входило 20 районов. На въезде в центр Молодечно стояла арка, построенная еще поляками. А на центральной площади за год до упразднения области еще планировали построить здание для облисполкома. Вместе с краеведом Владимиром Садовским мы прогулялись по городу, чтобы посмотреть, что сегодня напоминает о былом статусе областного центра.

— Маладзечанская вобласць праіснавала 16 год, гэта самы працяглы тэрмін існавання буйной альтэрантыўна-тэрытарыяльнай адзінкі ў пасляваеннай гісторыі БССР, — говорит Владимир Садовский. — За гэты час горад моцна змяніўся. Была пабудаваная новая цэнтральная плошча, забудова якой павінна была адпавядаць абласному цэнтру. Вырас парк, з’явіліся новыя вуліцы і раёны. Рост насельніцтва быў экспатэнцыяльны. Паводле генплану 1947 году, улады планавалі да 1960 году выйсці на 40 тысяч жыхароў, фактычна колькасць павялічылася ледзе не да 60 тысяч. Людзі з вёсак пераязджалі ў горад. Напрыклад, мае бабуля і дзядуля прыехалі з Вілейскага і Глыбоцкага раёна, сустрэліся ў Маладзечне — такая ж гісторыя ў многіх мясцовых сем’яў.

Как железная дорога помогла Молодечно

Итак, Молодечнеская область возникает в 1944 году. В 1954-м были упразднены несколько областей, и часть райцентров отошла под управление Молодечно — область выросла до 20 районов: Браславский, Видзовский, Вилейский, Воложинский, Глубокский, Докшицкий, Дуниловичский, Ивенецкий, Кривичский, Миорский, Молодечненский, Мядельский, Островецкий, Ошмянский, Плисский, Поставский, Радошковичский, Сморгонский, Шарковщинский, Юратишковский. Городами областного подчинения были Молодечно и Вилейка.

В начале 1950-х в Молодечно действовало около 20 промышленных предприятий, среди них: хлебокомбинат, мясокомбинат, гормолзавод, мебельная фабрика, швейная фабрика, электростанция, обувная фабрика, областная типография и др.

— Пасля таго, як Маладзечна стала абласным цэнтрам, кіраўніцтва гораду сядзела ў былым польскім гарнізоне, у раёне Галянова. Падчас вайны горад быў істотна разбураны, але гэты квартал захаваўся, хоць на некаторых будынках былі сляды баёў. Такім чынам, чыноўнікі сядзелі ў вялікіх былых казармах, — рассказывает Владимир Садовский. — Сёння ў гэтых памяшканнях знаходзяцца аудыторыі медыцынскай вучэльні, але на будынку дагэтуль вісіць шыльда, што тут Пётр Машэраў кіраваў абласным камсамолам. Таму і вуліца названая ў яго гонар.

В этом же районе находился и областной Дом культуры, где сейчас расположен областной драмтеатр.

— Да пытання, што ў нас засталося ад вобласці - назвы некаторых установаў: абласны драматычны тэатр, абласны краязнаўчы музей. А яшчэ «Маладзечанскія электрычныя сеткі», якія былі ўтвораныя ў пачатку 1940-х, захопліваюць тыя раёны, якія ўваходзілі ў Маладзечанскую вобласць да 1954 года — Валожынскі раён, Мядзельскі і Вілейскі.

Краевед говорит: несмотря на то, что Молодечно потерял статус областного центра 60 лет, местные жители до сих пор используют этот аргумент в спорах с жителями соседних райцентров на тему, где жить лучше. Особенно с жителями Вилейки.

— Ёсць такое адчуванне, маўляў, мы перамаглі Вілейку, бо ў 1944 атрымалі статус абласнога горада, а Вілейка яго згубіла. Нават ёсць такое выслоўе «Ці ты дурны, ці ты з Вілейкі», але гэта жарт, сур’ёзных канфліктаў, вядома ж, няма, — объясняет Садовский. — На працягу ўсёй гісторыі быў Вілейскі павет, а ў нас нейкая вёсачка Маладзечна ў Вілейскай вобласці. І потым Вілейская вобласць, а ў нас — раён у Вілейскай вобласці. Але ўжо пасля вайны, калі Вілейскую вобласць скасавалі, узнікла Маладзечанская вобласць. Паступова сюды пачалі ўлівацца сродкі. Вялікі ўплыў мела чыгунка. У Вілейцы ж адна галіна ідзе праз горад, няма вузла — няма развіцця. Дарэчы, першапачаткова планавалі правесці другі вузел праз Смаргонь. Тады невядома, што было б з Маладзечна.

Железная дорога появилась в Молодечно в конце XIX века, соединив Минск и Вильню. В начале XX века через станцию прошла линия Петербургско-Варшавской железной дороги. В 1907 было возведено здание вокзала в стиле «модерн», которое сохранилось до наших лет. Благодаря железнодорожному узлу выросла экономическая привлекательность города. Сегодня Молодечно — одна из крупнейших узловых станций не только Минского отделения, но и всей Белорусской железной дороги. От станции поезда идут по четырем четыре направлениям: на Вильнюс, Минск, Лиду и Полоцк.

— Вакол чыгуначнай станцыі пачалося развіццё, — говорит Владимир Садовский. — Дзякуючы чыгунцы, эканоміка развівалася. З’явіліся новыя будынкі, звязаныя з вытворчасцю — напрыклад, тыпаграфія «Перамога». Калі тэрыторыя адыйшла палякам, Маладзечна ў 1926 зрабілі цэнтрам павета, у 1929-м выйшаў загад даць мястэчку статус павятовага гораду, у 1944 годзе — абласным цэнтрам, — такі вось прарыў. У 1960 годзе, з ліквідаваннем вобласці, адбыўся адкат.

За несколько лет до упразднения области планировали построить университет

Владимир Садовский считает, что у властей не было точного плана о планомерном упразднении Молодечненской области. Наоборот, в 1956 году был подготовлен генеральный план города, по которому хотели открыть в Молодечно педагогический университет и другие объекты областного значения.

— Я знайшоў праект будынку новага аблвыканкаму, які датуецца 1959 годам, хоць у пачатку 1960-га Маладзечна страчвае статус абласнога гораду. У цэнтры гораду знаходзіўся Дом саветаў, у ім пасля ўзбуйнення размясціўся політэхнікум. Будынак аблвыканкаму планавалася пабудаваць побач, ёсць нават фота агароджанай тэрыторыі, але далей за планы справа не пайшла. У 90-я там былі кіёскі, цяпер на гэтым месцы знаходзіцца стаянка, але там плануюць пабудаваць новы ЗАГС.

— Ёсць тэорыя, чаму пасля вайны было так шмат вобласцяў. Сталін думаў, што на мяжы з Еўропай трэба зрабіць больш цэнтраў, у якіх можна было мацаваць абарону, за кожны можна было б чапляцца, то бок каб гарады развіваліся не толькі ў эканамічным плане, але і ў абарончым. Узбуйненне — гэта ўжо Хрушчоўская тэма. Рацыяналізацыя бюракратычнага апарату. Кожная вобласць павінна была мець увесь склад чыноўнікаў, а Хрушчоў напачатку сваёй кар’еры рабіў намаганні ў бок аптымізацыі. Спачатку ж аб’ядноўвалі раёны. Нават у межах Маладзечанскай вобласці, якая на той момант была ўжо вялікай, бо пасля скасавання Полацкай вобласці ў 1954-м частка раёнаў адыйшла пад нашу вобласць, было ўзбуйненне раёнаў - раней жа і Радашковічы былі райцэнтрам.

Рядом с политехническим колледжем с 1956 года стоит памятник Ленину, но площадь, вопреки советской традиции, называется Центральной. В Молодечно была самая крупная кампания по десоветизации топонимики в 90-е годы. Местные жители говорят, что Ленина вообще хотели убрать, но возмутились ветераны. К тому же, это работа известного скульптора Заира Азгура, поэтому памятник отнесен к историко-культурной ценности. В теплое время года студенты соседнего колледжа часто тусуются у Ленина. В выходные здесь катаются на самокатах и скейтах, зима в этом году такая теплая, что пару спортсменов встретили и мы.

— Настолькі аб’ёмнай дэсаветызацыі, як у Маладзечне, не было ні ў адным іншым горадзе. У пачатку 90-х была створана камісія пад эгідай кіраўніка гораду Генадзя Карпенкі, — рассказывает краевед. — Трэба сказаць, шмат вуліц, названых у гонар савецкіх дзеячоў, такімі і засталіся. Але іх пакінулі, бо гэтыя дзеячы былі звязаныя з горадам: напрыклад, Машэраў, Валынец, Прытыцкі. Сярод насельніцтва праводзілася апытанне наконт перайменавання вуліц, большасць ухвалілі ініцыятыву, ніякіх пратэстаў не было. І цяпер мясцовыя ўжо і не помняць тых савецкіх найменняў.

Еще одна особенность Молодечно — новая власть не перестраивала существующий центр города, а создавала его в новом месте.

— Расійская улада будавала цэнтр у раёне вакзала. Прыйшлі палякі, працягнулі будаўніцтва на тым жа месцы, але пачалі забудоўваць і раён Гілянова. Пасля прыйшлі саветы, замацаваліся, і ў 1944-м выбралі новае месца для новага цэнтра — па ўспамінах, там былі паплавы, дзе людзі касілі траву для кароў. Адна з першых пабудоваў савецкіх уладаў у Маладзечне як абласным цэнтры — школа і райвыканкам, у 1947 годзе. Сённяшняя мясцовая ўлада пераважна сядзіць у гэтым будынку, у 80-я быў дабудаваны шматпавярховы корпус. Яшчэ адна адметнасць — на скрыжаванні на цэнтральнай плошчы, дзе сядзела партыйная намінклатура і абласная ўлада ў Маладзечне, да 1960-х гадоў стаяла скульптура «Тры крыжы», якую палякі ўстанавілі ў 1973 годзе. А ў Гілянова была арка, побач з дамамі, дзе за палякамі жылі афіцэрамі, а за саветамі жылі чыноўнікі. Арку гэту ў пачатку 1960-х знеслі - пашыралі дарогу на Валожын.

Центр Молодечно смещается в Минск

Мы проезжаем мимо частной застройки. Владимир говорит, что это тоже напоминание о «временах Молодечненской области».

— Гэта вёска Бухаўшчына, цяпер гэта працяглая вуліца, дзе часткова захавалася брукаванка. Горад захапіў вёску ў свае межы, але пакуль што не пераварыў яе. Яшчэ ў 1947 годзе савецкія ўлады планавалі тут пабудаваць шматпавярховыя дамы.

В Молодечно с советских времен находится несколько крупных заводов, которые работали по военным заказам. По ним ударило не столько упразднение области, сколько отсутствие налаженных рынков сбыта после распада СССР.

— Завод саюзнага прызначэння «Спадарожнік» быў звязаны з савецкай касмічнай праграмай, з вайсковым развіццём. Цяпер галоўны корпус аддадзены пад гандлёвы дом, — перечисляет Владимир Садовский. — «Электромодуль», дзе была высокатэхналагічная вытворчасць электронікі, таксама звязаная з вайсковай прамысловасцю. Галоўныя карпусы цяпер гандлёвыя і офісныя цэнтры — «Модуль» і «Тройка». Завод парашковай металургіі - высокатэхналагічнае прадпрыемства, адзін з карпусоў таксама аддадзены пад гандлёвы цэнтр. У нас жартуюць, што хутка няма каму будзе купляць, усе будуць толькі прадаваць. У Маладзечне ёсць умоўныя тры цэнтры, вакол якіх кожная новая ўлада распачынала новае будаўніцтва. Але цяпер цэнтр усё бліжэй да Мінска. Ранішнія і вячэрнія электрычкі запоўненыя людзьмі, якія ездзяць на працу ў сталіцу. Калі б горад заставаўся абласным цэнтрам, быў бы і свой універсітэт, і свае вялікія медыцынскія ўстановы, і больш працоўных месцаў, Маладзечна было б цэнтрам прыцяжэння, як і 60 год таму.

Может ли снова возникнуть Молодечненская область?

В Беларуси не первый год говорят о необходимости административно-территориальной реформы, последняя проходила как раз 60 лет назад, когда и была ликвидирована Молодечненская область.

---

Вместо шести областей могут создать 18 округов. Посмотрите, как предлагают изменить регионы Беларуси

---

В 2011 году УП «БЕЛНИИПГРАДОСТРОИТЕЛЬСТВА» разработало главный градостроительный документ страны до 2030 года — Государственную схему комплексной территориальной организации. По плану, вместо шести существующих областей может появится 18 округов, в том числе и Молодечненский — в округ войдут также Вилейский и Мядельский районы.

Что даст реформа, если она будет все-таки принята? Людям будет ближе ездить в «центр», деньги из бюджета будут оставаться на местах, сейчас значительная часть областного бюджета оседает в крупных городах, округов станет больше, а их площадь будет меньше, соответственно, деньги будут распределяться более равномерно. Кроме того, должна улучшиться инфраструктура. В новых центрах появятся филиалы или собственные медицинские центры, высшие учебные заведения, учреждения культуры и спорта. Должен быть решен и транспортный вопрос. Также ставка — на обновление и введение новых предприятий. В идеале это должно помочь удержать людей в регионах.

Теги: Минск