Праз росквiт i катастрофы

Источник материала:

Спадчына

У скверы на Савецкай плошчы археолагамi выяўлены рэшткi радзiвiлаўскiх будынкаў, а непадалёк, у Сенатарскай зале Новага замка, дзе цяпер размешчаны Гродзенскi дзяржаўны гiсторыка-археалагiчны музей, экспануюцца творы з iх славутай мастацкай галерэi ў Нявiжы. З калекцыi, якая перажыла i росквiт, i катастрофы.

Аснова радавой калекцыi партрэтаў была закладзена мецэнатам мастацтва Мiкалаем Кшыштафам Радзiвiлам (Сiроткам) у другой палове XVI стагоддзя, i кожнае новае пакаленне нясвiжскiх уладароў лiчыла сваiм абавязкам павелiчэнне гэтага збору. Згодна з iнвентарным вопiсам 1770-х гадоў калекцыя налiчвала больш за тысячу жывапiсных палотнаў як мясцовых мастакоў, так i вядомых майстроў з Галандыi, Германii, Iталii, Францыi i iншых краiн.

Для параўнання: паводле апошняга вопiсу 1939 года, радзiвiлаўская калекцыя, калiсьцi адна з самых вялiкiх у Рэчы Паспалiтай, налiчвала толькi 264 карцiны. Асаблiва моцны ўдар па партрэтнай галерэi быў нанесены падчас вайны 1812 года, калi многiя творы былi раскрадзены, а большасць — памянялi «прапiску», трапiўшы ў царскую калекцыю Эрмiтажа i iншыя расiйскiя рэзiдэнцыi цi ўстановы. Тымi ж палотнамi i iншымi радзiвiлаўскiмi рэлiквiямi, якiя заставалiся ў Нясвiжы, у лiпенi 1940-га распарадзiўся сваёй пастановай ЦК КП(б)Б, размеркаваўшы iх па розных адрасах i па сутнасцi паставiўшы кропку на iснаваннi створанага на працягу чатырох стагоддзяў унiкальнага збору. Партрэты трапiлi ў Дзяржаўную карцiнную галерэю БССР, а пасля акупацыi Мiнска былi вывезены ў Германiю. Пасля вайны частка музейных фондаў была вернута ў нашу сталiцу, i толькi ў 1968 годзе 57 твораў з нясвiжскай калекцыi Радзiвiлаў паступiлi ў Дзяржаўны мастацкi музей.

На выстаўцы ў Гродне прадстаўлена, пэўна, найцiкавейшая частка збору Нацыянальнага мастацкага музея Беларусi — 23 карцiны XVII—XIX стагоддзяў, якiя напiсаны вядомымi i невядомымi аўтарамi. На гэтых партрэтах — наша гiсторыя, знакамiтыя постацi, без якiх яе немагчыма ўявiць. З жывапiснымi палотнамi арганiчна спалучаюцца экспанаты з фондаў Гродзенскага дзяржаўнага гiсторыка-археалагiчнага музея, звязаныя з часам, калi жылi героi гэтых твораў: дакументы, кнiгi, зброя, манеты, прадметы побыту.