«Айн унд цванцыг, драй унд фiрцыг!»

Источник материала:

Вiктар КАЗЬКО.

Мiхась Скакун, якога ў вёсцы ўсе завуць Мiхаськам, апанураны, сядзiць на беразе Нёмана на валуне, скочаным паводкай з пагорка. I глядзiць, як б’юцца ў бераг халодныя восеньскiя хвалi, як вiхурыцца пажоўклае лiсце, прыгнанае ветрам з лесу, якi двума канцамi ўпiраецца ў раку.

Прыгожа тут, але Мiхаську не да прыгажосцi.

У яго гора. Яно то i не вельмi вялiкае, нават крыху i смешнае, але ўсё ж звязанае з растратамi — i гэта яго моцна-такi гняце. Рыбнагляд вось за гэту прыгажосць аштрафаваў яго амаль на пяцьсот тысяч рублёў. А не так даўно прапала карова, знiкла прама з падворка. Прыйшла з поля, папiла вады з карыта, што стаiць каля калодзежа, i чакала гаспадыню, якая тут, на падворку, звычайна i доiць яе. Бралася на вечар. Мiхаська склаў дровы ў кастражок , i яго, як заўжды ў гэты час, пацягнула на свежае цёплае малако i гарачую вараную бульбу. Ён зайшоў у хату i загадаў жонцы:

— Колькi ты тут будзеш шомацца? Iдзi падаi Акулярку.

Але пакуль яна адцэджвала бульбу, пакуль словам-другiм перакiнулася з Мiхаськам, хвiлiн колькi прабегла. Нарэшце яна ўзяла эмалiраванае вядро i выйшла на падворак. Глядзь — няма каровы. Яна ў хлеў — i там няма. Вароты i веснiчкi былi зачынены, але хто ведае, магчыма, Акулярка адчынiла iх рагамi. Гаспадыня выйшла на агарод — каровы i там не ўбачыла. Занепакоеная, пашыбавала ў хату.

— А дзе ж гэта наша карова? — запытала ў Мiхаська.

— Як дзе?! На падворку. Я толькi што яе бачыў.

— Няма.

Мiхаська накiнуў кепку на галаву i выскачыў з хаты. А ўжо добра-такi зашарэла.

— У хляве глядзела?

— Глядзела, няма.

— От сляпая! Можа, дзе зашылася ў куток i стаiць.

— А ты сам зiрнi.

Карова была чорная, толькi каля вачэй белыя кругi, ад якiх да вушэй цягнулiся дзве вузкiя белыя палоскi. За гэта яе i празвалi Акуляркай. Яе ў хлеўных прыцемках згарача зусiм можна было i не прыкмецiць. Мiхаська абшарыў усе куткi ў хляве i нiчога, апроч свiней у загарадцы, не знайшоў.

— Ну вось што, — прамовiў ён, вярнуўшыся да Нюры, — ты абыдзi ўсе агароды, а я прабягуся па вулiцы, пашару ў кустах над Нёмнам. Не можа быць, каб яна не знайшлася.

Пакуль яны шукалi Акулярку, зусiм сцямнела. Наступiла глухая, цёмная восеньская ноч. Вярнуўшыся нi з чым дамоў, яны колькi часу пастаялi каля хаты, прыслухоўваючыся: Акулярка голасу не падавала, i яны, адчынiўшы насцеж веснiчкi i падпёршы iх калом, падалiся ў хату.

Назаўтра ранiцай — зноў у пошукi. Нюра хадзiла па вёсцы i па палетках, а Мiхаська — па лесе, i ўсё пакрыкваў:

— Го-го-го! Акулярка, дзе ты? Гэта я, твой гаспадар Мiхаська. Iдзi сюды! Му-му-му!..

Восеньскi лес у адказ толькi шаргацеў ападаўшай лiстотай i нiякiх гукаў, апроч стуку дзятлаў, не выдаваў. А Мiхаська ўсё хадзiў i хадзiў i мукаў. З пустымi рукамi i ён, i Нюра вярнулiся дамоў.

Пошукi працягвалiся яшчэ тыдзень. Мiхаська абышоў усе навакольныя вёскi. Распытваў людзей пра сваю карову. Нiхто не парадаваў яго добрай весткай. Вось i сядзiць ён зараз на шурпатым валуне, глядзiць, як халодныя свiнцовыя хвалi б’юцца ў бераг, выдаючы не вельмi вясёлую музыку.

Шкада, канешне, Мiхаську Акуляркi, ды што зробiш?..

* * *

Ростам жа Мiхаська невысокi, нават нiзкi, затое плечы ў яго, як днiшча ў танку, грудзi гарбузом, крутая шыя, не баiцца нi холаду, нi спякоты, нi вады, нi агню. З далонi на далонь можа з гадзiну перакiдваць чырвоны вугаль, падоўгу знаходзiцца ў сцюдзёнай вадзе. Яго равеснiкi-пенсiянеры скардзяцца, што iм то тое балiць, то гэта, а ён, хоць яму добра за шэсцьдзесят, б’е сябе кулаком у грудзi, якiя аж звiняць, i кажа:

— А мяне дык нiшто не бярэ!

З маладосцi не курыў, не пiў, пазбягаў усяго шкоднага. Агiда да спiртнога трывала сядзiць у iм i зараз. От, калi ў свята цi на вяселлi падтрымае кампанiю — не без гэтага, але дозы нiколi не перавышае. Перахрысцiцца i мовiць:

— Айн унд цванцыг, драй унд фiрцыг!

Гэтыя словы ён падхапiў у Германii, калi служыў там у войску. Гэта ў яго накшталт тоста. I цяпер ён гаворыць iх сам сабе, без кiлiшка ўжо, нiбы тастуе.

* * *

...Тады таксама вада была даволi халодная, хоць i свяцiла сонца. Але ўсё ж бралася на другую палавiну верасня.

Мiхаська паклаў у кошык стары, палаплены невад, паклiкаў яшчэ двух напалавiну маладзейшых за сябе хлопцаў, прыхапiў цынкавае вядро — i яны пайшлi рыбалiць.

На беразе яго хаўруснiкi скоса зiрнулi на раку i здрыганулiся. Мiхаська прыкмецiў гэта.

— Ну, я, як маладзейшы, палезу ў ваду, а вы заставайцеся на сушы, — супакоiў ён iх.

— А можа, мы, дзядзька?

— Не. Я.

Ён узяўся за адзiн канец вяроўкi, прычэпленай да невада, яны — за другi, i рыбалка распачалася. У рацэ Мiхаська некалькi разоў прысеў, фыркнуў i спакойна пабрыў, апiсваючы дугу вакол ямкi, дзе павiнна была стаяць рыба. Калi яму заняло аж да барады, ён пакiраваў да берага i вылез на сушу. Хлопцы цягнулi за свой канец вяроўкi ўдваiх, а ён за свой — адзiн. I неўзабаве ўсе яны ўбачылi, як у кулi затрапяталiся белыя тлустыя плоткi. Калi iх высыпалi на зямлю i сабралi, аказалася нямнога-нямала — амаль паўвядра. Мужчыны ўзрадавалiся такому ўлову i працягвалi рыбалiць. Але на другi заход iм выпала пуста. Затое пашанцавала на трэцi. Мiхаська зноў улез у ваду i ўжо прайшоў амаль паўкруга, як з-за лесу вынырнуў верталёт i ад павароту ракi на нiзкай вышынi ляцеў прама на iх. Спачатку падалося, што ён так i паляцiць далей, бо ўжо быў i прамiнуў iх. Але ён хуценька развярнуўся i, як страказа, сеў на беразе непадалёку ад рыбаловаў. З верталёта вылезлi трое ў цывiльным i адзiн у камуфляжнай форме.

— Ну, як улоў? — спытаў, наблiзiўшыся, высокi, з пасiвелымi скронямi, зазiрнуў у вядро. — О, дык нiчога! На юшку хопiць.

Рыбаловы насцярожылiся. Мiхаська адчуў штосьцi нядобрае i не ведаў, што рабiць: цi брысцi да берага, цi кiнуцца ўплаў, каб уцячы на той бок ракi.

— Цягнi, цягнi! — падбадзёрыў яго ўсё той жа высокi. — Чаго стаiш? Замерзнуць захацеў?

I Мiхаська падумаў, што госцi, мабыць, проста хочуць купiць у iх рыбу цi разам падсмажыць яе ў лесе. Улоў аказаўся неблагiм, i, калi плоткi кiнулi ў вядро, яно запоўнiлася амаль да краёў.

— Ну а цяпер складвайце свой невад, бярыце рыбу — i ў верталёт. Паглядзiце, як выглядае зямля з вышынi.

Мiхаська ўсё зразумеў i пачаў прасiцца:

— Спадар-таварышок начальнiк, давайце я во збегаю дамоў, прынясу кусок сала, гарэлкi прыхаплю..

— Ты за каго нас прымаеш? — сказаў камуфляжны i паказаў нейкi дакумент-кнiжачку. — Рыбнагляд.

— Забярыце рыбу i кошык з невадам, адпусцiце толькi нас жывымi дамоў, — узмалiўся Мiхаська.

— Я што сказаў?! Пайшлi!

Мiхаська ўзяў вядро з плоткамi. Хлопцы неслi кошык з невадам. Яны залезлi ў верталёт. Той адарваўся ад зямлi. Ён пралятаў якраз над Панямоннем, i Мiхаська ўбачыў зверху сваю хату i Нюру на падворку, маленькую, як лялька, — хоць ты памахай ёй рукою.

— Во будуць ламаць жонкi галовы, — паспрабаваў парушыць маўчанне Мiхаська, — куды мы прапалi. Га?

— Няхай паламаюць. Другi раз не пусцяць вас лавiць рыбу недазволенымi сродкамi.

— Але ж хоць у самалёце палятаю, — усё спрабаваў размагнiцiць абстаноўку Мiхаська. — Бо за ўсё жыццё нi разу не лятаў.

— Во, во, адчуй сябе птушкай. Паглядзi, якi вузкi Нёман, якiя нiзкiя хаты.

...Iх высадзiлi ў Гродне i завялi ў аднапавярховы цагляны домiк. Там даволi хутка склалi пратакол, аштрафавалi кожнага на 490 тысяч рублёў, выпiсалi квiтанцыi, канфiскавалi кошык з невадам i вядро з рыбай.

— Я пенсiянер, — пярэчыў Мiхаська, — дзе я вазьму такiя грошы?

— Нiчога, з пенсii вылiчаць. Можаце быць свабоднымi.

— Нам няма за што i дахаты даехаць, — не змаўкаў Мiхаська. — Ды й мокрыя ж.

— Ну, цябе высушым, чарку паднясём. Зараз мы выдадзiм грошы на дарогу!.. Марш адсюль!

Дамоў, аж у Лiдскi раён, дабiралiся пешшу. Па дарозе заходзiлi ў хаты i прасiлi хлеба, падбiралi яблыкi на прыдарожных закiнутых хутарах, грушы. Больш за суткi бралi пад сябе кiламетры рыбаловы i, нарэшце, дабралiся да сваёй роднай вёскi, дзе iх ужо шукалi...

* * *

...Мiхаська ўстаў з валуна, выпрастаўся, стукнуў сябе кулаком у грудзi i ўголас прамовiў:

— Ну i што?! Падумаеш, прапала карова... Падумаеш, нейкi там штраф далi, было i горш. Пра людзей думаць таксама трэба: гэта ж да iх вёскi з вобласцi гналi верталёт, колькi палiва зглумiлi дзеля iх трох, вядра iх i плотак. Тры чалавекi дзень змарнавалi. Трэба ўсё ж быць справядлiвым: на верталёце ж пакаталi!..

Ён, не спяшаючыся, берагам Нёмана пакрочыў дамоў. На падворку яго сустрэла Нюра.

— Ну што, не знайшлася кароўка? — спытала яна.

— Не.

— Ну тады схадзi ў падвал i прынясi гуркоў. Няма малака, будзем бульбу з гуркамi есцi.

Мiхась ледзь паспеў адчынiць дзверы падвала, як на яго накiнуўся нейкi чорт, чорнае рагатае страшыдла амаль збiла з ног, адкiнула ўбок i адразу кiнулася да карыта з вадой. Мiхаська адморгаўся, апамятаўся — гэта была яго Акулярка. Абрадаваны, ён, бы на крылах, уляцеў у хату i выкрыкнуў:

— Нюра, iдзi дой карову!

Перад даеннем яны ўдваiх заглянулi ў падвал. Там былi з’едзены ўсе буракi, морква, капуста i палавiна бульбы. Уся падлога згаджана каравяком.

— Дурная! — вылаяўся Мiхаська. — Як брала бульбу, забылася, мусiць, зачынiць дзверы. Вось яна на пах гароднiны i залезла ў падвал. А вецер зачынiў дзверы — i ўся тут гiсторыя.

Акулярка пiла ваду з карыта. Вымя ў яе было як паветраны шар.

Пакуль Нюра даiла карову, Мiхаська, расхваляваны i ўзрушаны, з падворка зазiрнуў у каморку, дастаў з палiцы рэшткі былой святочнай «раскошы», налiў кiлiшак, перахрысцiўся:

— Айн унд цванцыг, драй унд фiрцыг!

г. Лiда.