Гісторыя аднаго нумара

Источник материала:

Гвардыi старшыне Белановiчу газету даслалi ў Германiю...

Да Дня вызвалення Беларусi ў сталiчнай бiблiятэцы iмя Л. Талстога адкрылася экспазiцыйная вiтрына з нумарам "Звязды" за 3 лiпеня 1945 года. Гэта быў першы каляровы нумар газеты ў гiсторыi беларускай журналiстыкi.

На сёння iх — лiчаныя экзэмпляры.

Вядучы бiблiятэкар Галiна Рыгораўна Лагуновiч расказала, што газету прынесла ўдава мастака Іосiфа Белановiча Марыя Фёдараўна.

Гiсторыя гэтага нумара "Звязды" надзвычай цiкавая: ён пабываў... ажно ў Германii!

Вось што паведамiла Марыя Фёдараўна:

— Iосiф Белановiч прайшоў усю вайну i быў дэмабiлiзаваны толькi ў 1946 годзе: яшчэ год пасля Перамогi знаходзiўся ў акупацыйных войсках у Германii. Хтосьцi з родных даслаў яму гэты нумар "Звязды" туды. Вяртаючыся ў Беларусь, прывёз газету з сабой. I захоўваў усё жыццё.

А жыццё гэтага чалавека было няпростым...

* * *

Iосiф Белановiч нарадзiўся ў Мiнску ў 1920 годзе — 9 мая.

I так атрымалася, што прайшоў ён вайну — як кажуць, ад званка да званка, — наблiжаючы 9 мая 1945 года, Дзень Перамогi.

Пасля заканчэння Пермскага мастацкага вучылiшча, у красавiку 1941-га, яго прызвалi ў армiю. Вайну сустрэў камандзiрам процiтанкавай гарматы.

"Ён працаваў у артылерыi ўсю вайну", — сказала Марыя Фёдараўна. I гэта агаворка (не "ваяваў", а "працаваў") досыць красамоўная.

Двойчы быў паранены Белановiч.

Вызваляў Сталiнград, Харкаў, Запарожжа, Нiкалаеў, Адэсу, Кiшынёў, Люблiн, Варшаву, Познань. Закончыў вайну ў Берлiне... Дэмабiлiзаваўся ў званнi гвардыi старшыны.

Сярод узнагарод — ордэн Чырвонай Зоркi, два ордэны Айчыннай вайны, медалi "За адвагу", "За баявыя заслугi", "За абарону Сталiнграда", "За вызваленне Варшавы", "За ўзяцце Берлiна", iншыя.

* * *

— Ён добра фатаграфаваў, — расказвае Марыя Фёдараўна. — I зрабiў шмат унiкальных ваенных здымкаў, у тым лiку зруйнаванага Берлiна, разбiтых нямецкiх танкаў, выяваў аднапалчан у самых розных сiтуацыях...

— Iосiф Белановiч быў артылерыстам i "па сумяшчальнiцтве" — фатографам?

— У iх палку быў фотаапарат, Iосiф за яго "адказваў": здымаў i рабiў картачкi. Умеў, у яго добра атрымлiвалася.

Невыпадкова ў канцы вайны яму падарылi добры нямецкi фотаапарат. I дакумент адпаведны — што гэта падарунак за баявыя заслугi.

— Той фотаапарат не захаваўся?

— Усё захавалася! I фотаапарат, i "ножкi" да яго — яны раскладваюцца, усё як i паложана...

* * *

У музей гiсторыi Вялiкай Айчыннай вайны Марыя Фёдараўна перадала частку ваенных фотаздымкаў Белановiча, яго граматы-падзякi за ўзяцце Берлiна, за прарыў абароны на рацэ Одэр, у раёне ракi Вiслы.

У час вайны Iосiф Iосiфавiч збiраў паштоўкi з выявамi нямецкiх гарадоў. Упершыню ў жыццi я трымала ў руках паштоўкi 1942—1943 гадоў з маркамi, на якiх — Гiтлер i iншыя нацысцкiя кiроўцы.

* * *

У час вайны Белановiч вёў дзённiк — у маленькiм трафейным нямецкiм штодзённiчку. Кароткiя запiсы надзвычай дробнымi лiтаркамi, са скарачэннямi. На адной са старонак жнiўня 1944-га намаляваў план мясцовасцi: напэўна, была складаная франтавая абстаноўка.

"Лiпень 1943. Выпiсаўся са шпiталя".

"6 лiстапада 1944. За 4 гады зрабiў адзiны партрэт у цяжкiх умовах".

"14 студзеня 1945. Прарыў абароны на Вiсле".

"9 сакавiка 1945. Iду з разведчыкамi на 1 дзень".

"14 сакавiка 1945. 11 гадзiн вечара. Дождж".

"31 сакавiка 1945. Одэр. Збiты Ю-88... Прахалодная, туманная ранiца. Раннi ўзыход сонца".

"15 красавiка 1945. У 5 гадзiн ранiцы прарыў абароны немцаў на Одэры".

* * *

Пасля вайны Белановiч працаваў у Брэсцкай крэпасцi, напiсаў дзесяткi моцных эцюдаў, якiя склалi "Брэсцкi цыкл". Мастацтвазнаўцы адзначалi, што тут дакументалiзм спалучаецца з глыбокiм настроем: здаецца, пiсаныя з натуры эцюды пахнуць порахам, водгуллем баёў, што вялiся ў суровых казематах; пераканаўчы малюнак, жывы мазок, бездакорнае адчуванне тону i колеру, настрою...

Менавiта ў Брэсцкай крэпасцi i пазнаёмiўся Iосiф з Марыяй.

— Ён вучыўся ў тэатральна-мастацкiм iнстытуце, быў на практыцы. А я была студэнткай Брэсцкага педiнстытута. Мы пастаянна бегалi ў крэпасць, было вельмi цiкава. Сам Сяргей Смiрноў, знакамiты аўтар кнiгi "Брэсцкая крэпасць", праводзiў своеасаблiвыя экскурсii.

* * *

Творчая спадчына Іосiфа Белановiча досыць вялiкая. Яго творы — у Нацыянальным мастацкiм музеi, у музеi гiсторыi Вялiкай Айчыннай вайны, у фондзе Беларускага саюза мастакоў, у музеях Брэста, Пiнска, Баранавiчаў, iншых гарадоў.

Ён працаваў у жанрах сюжэтна-тэматычнай карцiны, партрэта, пейзажа, нацюрморта.

— Марыя Фёдараўна, ён пiсаў вашы партрэты?

— Не. Гаварыў: станеш крышачку прыгажэйшай — тады...

— Лiчыў вас непрыгожай?

— Гэта была адгаворка! (Смяецца.) У яго ж заўсёды не было часу: пастаянныя задумы, iдэi... Ледзь угаварыла напiсаць аўтапартрэт.

Марыя Фёдараўна ўсё жыццё працавала настаўнiцай, выкладала хiмiю i бiялогiю.

* * *

Мастак Iосiф Белановiч таксама доўгi час займаўся выкладчыцкай працай. Так склалiся абставiны...

У 1981 годзе ён праходзiў конкурс на званне дацэнта, патрэбна была характарыстыка. I яе напiсаў ад рукi народны мастак СССР i Беларусi Мiхаiл Савiцкi.

"Тав. Белановiча I.I. ведаю больш як 25 гадоў, гэта значыць увесь шлях станаўлення i прафесiйнай дзейнасцi мастака.

Будучы воiнам у гады Вялiкай Айчыннай вайны, з першых дзён да ўзяцця Берлiна, ён прайшоў вялiкую школу мужнасцi, гераiзму, патрыятызму... Гэта i вызначыла асноўную накiраванасць яго творчасцi, яго пазiцыi мастака-гуманiста i патрыёта, якi лiчыць сваiм доўгам унесцi ўклад у стварэнне для будучых пакаленняў эпапеi свяшчэннай барацьбы.

Яго карцiны "Героi бессмяротныя", "Брэст, 1941 год", "У бессмяротнасць", "Салдаты", "Хлеб партызанам", "Вяртанне", якiя ўслаўляюць бяспрыкладны подзвiг, атрымалi грамадскае прызнанне. Жывапiснымi сродкамi, вiдавочна i даходлiва, увасабляе ў творах гераiзм i мужнасць не толькi салдата, але i працаўнiка, раскрывае яго высокую маральнасць i годнасць. Будучы чалавекам сцiплым, добрым, спагадлiвым i чулым у радасцi i бядзе людзей, заслужыў аўтарытэт i павагу.

Яго чалавечыя якасцi вызначылi плённую педагагiчную дзейнасць. З вялiкай адказнасцю i любоўю ён шчодра перадае свае веды, творча падыходзiць да вучэбнага працэсу, патрыятычнага выхавання моладзi...".

* * *

Мастак Белановiч прайшоў усю вайну, мае ганаровыя ваенныя ўзнагароды...

I раптам чытаю: рэабiлiтаваны ў 1993 годзе.

Як? Чаму? Столькi заслуг у чалавека — i на табе!..

— А ён i не ўяўляў, што ў нечым вiнаваты, — тлумачыць Марыя Фёдараўна. — У пачатку 1990-х напiсала пляменнiца, што па дакументах ён... лiчыцца "ва ўцёках".

Жыццё i сапраўды падносiць сюрпрызы, якiя не ў стане прыдумаць нiводны фантаст.

...Пасля смерцi бацькоў Iосiф жыў у сям’i сястры Мiхалiны. У 1935-м яе мужа — як кулака — усёй сям’ёй выселiлi ў Комi АССР. I 15-гадовага Iосiфа разам з iмi.

— А там аказалася больш людзей прыстойных, чым злачынцаў. Iосiфу параiлi: ты яшчэ малалетка, хутчэй збягай. I падказалi, як гэта зрабiць... Iосiф збег да брата ў Нiжнi Тагiл.

I думаць не думаў, што i праз дзесяцiгоддзi ў архiўнай даведцы будзе значыцца, што "швагер I. Белановiч з 1936 года знаходзiцца ва ўцёках".

У 1992 годзе, даведаўшыся пра гэту дзiўную метамарфозу лёсу,  падаў дакументы на рэабiлiтацыю...

* * *

Iосiф Белановiч пайшоў з жыцця ў 1998 годзе.

А ў 2006-м Марыю Фёдараўну чакаў яшчэ адзiн моцны ўдар: раптоўна памёр адзiны сын Вiктар. Было яму 46. "Гэта не прывядзi Госпадзi — пакласцi ў труну такога сына...".

Засталiся маленькiя ўнучкi, Ганна i Наталля — радасць i надзея бабулi... А яшчэ шматлiкiя работы мужа, ваенныя фотаздымкi, дакументы — вялiкi архiў...

Галiна Рыгораўна Лагуновiч паведамiла, што выстаўка нумара газеты "Звязда" з архiва мастака Iосiфа Белановiча будзе доўжыцца да Дзён беларускага пiсьменства.

* * *

Вось так... Гiсторыя аднаго нумара газеты "Звязда" ўвасабляе не толькi лёс канкрэтнай сям’i, маленькае чалавечае жыццё, але i вялiкую гераiчную гiсторыю нашай краiны.

Таццяна ПАДАЛЯК.