Важна адно...

Источник материала:

...Бацькоў майго бацькi я, на жаль, не ведала, мы з iмi размiнулiся ў часе. Гэта значыць, што яны пайшлi ў так званы лепшы свет; прычым задоўга да таго, як прыйшла я — у гэты...

А вось мамiных — яшчэ заспела. Бабуля (светлай памяцi!) гадавала мяне — аж да трох гадоў.

Што з таго часу помню? Мяккi голас... Цёплую, шурпатую далонь. Помню кветкi, якiя мы (удзвюх, вiдаць?) неяк намалявалi, паказалi цёткам на вулiцы i яны пахвалiлi — мяне.

Назаўтра, натхнёная ўвагай, я тварыла, мусiць, адна. Бо нехта з тых самых (цi iншых?) цётак, паглядзеўшы малюнкi, сказаў, што кветак такiх не бывае. І маляваць я кiнула...

Помню яшчэ, як бабуля памерла.

Нам нехта паведамiў — наказаў.

Мы з мамай пабеглi.

Дарога была няблiзкая, i ўсю яе мама праплакала.

А я тады ўбачыла, як гэта — "рвецца сэрца". Мамiна. Бо разрывалася i маё. Ад жалю...

Потым мама не раз пыталася, цi помню я бабулю. Я казала, што помню.

Але аднойчы яна "пайшла далей" — спытала: "А як?".

Мне падалося, што сказаць пра голас, тыя кветкi i цёплую шурпатую руку будзе вельмi мала, несправядлiва мала. I я — дзiцячы розум — сказала, што бабуля — гэта як сонца.

Мама больш пра яе не пыталася...

I ўжо не папытаецца. Бо сонцам — неабдымна ясным, цёплым, дарагiм — даўно ўжо стала сама.

А яшчэ раней — тата... Цёткi... Сябры... Настаўнiкi...

Тыя, хто да нас нiколi не прыйдзе!

I ад нас нiколi не пойдзе.

...Што магчыма, цiкава — пры гэтым, абсалютна не важныя нi пасада iх, нi адукацыя, нi колькасць грошай... Важна адно: цi любiў — ён. Нас. I цi любiлi мы. Яго.

Па бездарожжы

Ранiца, мокры снег. А ўжо вецер... I спраў — як у земскага — непачаты край. Таму па тратуары, подбегам, паўз дом...

"Перашкода" наперадзе — мужчына. Як статуя стаiць, вiдаць, сыходзiць, а ногi — не нясуць: галава задраная ўверх, позiрк "прывязаны"...

Хацела схiтрыць — кiнуць вочкам, да каго — да якога акна?

Замест гэтага, абыходзячы "перашкоду", за спiнай у яе згледзела машыну. З тоўстым — у палец — слоем гразi — нават на даху.

...Цi трэба казаць: вось так (па бездарожжы, у непагадзь) можна ехаць толькi да каханых.

I вось гэтак ад'язджаць — таксама.

Не вiнаватыя мы

Вечар. Тралейбус — хутчэй поўны, чым пусты. Хоць i не бiтком. Наперадзе маладзiца. Пры мне дастае з сумачкi мабiльнiк, з некiм вiтаецца, у некага раз-пораз перапытвае: "А ты яму што?", "А ён табе?"... Iншае — не iснуе. Сумка, прынамсi, засталася адчыненай, на плячы, ззаду. А значыць, падыходзь, хто хоча, i бяры — можна парасон, можна кашалёк, касметычку, пальчаткi...

Прабачаюся — кранаю маладзiцу за плячук, моўчкi кажу, што сумачку варта б зачынiць. "Ат, нiчога страшнага", — махае рукой яна. I размаўляе далей.

...Дзiўна, за хабар караюць i таго, хто бярэ, i таго, хто дае. За крадзеж — толькi злодзея. А напэўна ж варта было б i таго, хто "падбiў" чалавека на дурны ўчынак, таго, хто (мiжволi, магчыма), але ж "стварыў умовы".

...Бацька казаў: "Няма лепей, як ўкрадзеш, няма горш, як зловяць". Бо Фемiда — гэта i сапраўды, выходзiць, цётка, якая штось важыць, штось сячэ, але пры гэтым — нiхалеры не бачыць.

Еўропа!

На журфак паступала двойчы: спачатку на завочнае аддзяленне (i балаў не дабрала), потым — на вячэрняе (тады яно было).

Экзамены — насуперак вядомаму "не наеўся — не налiжашся" — здавала апошняй, у "звязцы" з хлапцом. Iмя яго зараз не ўспомню, твар — таксама. А вось верш... Нi ў першы раз, нi ў другi не ўбачыўшы сваё прозвiшча ў спiсе тых, хто паступiў, ён цяжка ўздыхаў:

Цi паступаў ён у трэцi-чацвёрты раз, цi паступiў, не ведаю — магчыма, i сёння "грузiць"...

Але гэта так, да слова, што "зноў зiма i зноў мароз", зноў праблема з абуткам — пры ўсiм багаццi выбару знаёмая, на жаль, вельмi многiм: боцiкi, што якраз па ступнi, хоць памры, не сходзяцца ў халяўках. Значыць, трэба альбо доўга ездзiць па крамах, хадзiць па рынках, вышукваючы пэўную мадэль, альбо купляць на памер-два большае. I потым, выстрыгаючы футра, каб зашпiлiць замкi, са скрухай думаць: "А навошта яно тут наогул? Зiмы ж у нас пераважна цёплыя. Ды i ў халодныя мерзне ступня"...

Значыць, футра (на добры толк) трэба пакiнуць там (i ў мадэльным абутку мо толькi там?!). Тады, гаворачы мовай эканамiстаў, знiзiцца кошт гэтых самых жаночых ботаў, павысяцца спажывецкiя якасцi — лёгка знойдзецца пакупнiк...

Дробязь, а прыемна: думкi гэтыя (i цi толькi мае?!), нарэшце пачуты: у продажы з'явiўся новы вiд боцiкаў — з нечым цёплым, але тонкiм у халяўках, з натуральным футрам у ступнi... Называецца — "еўразiма",

Яшчэ адна i зноў жа прыемная дробязь: жанчыны з iншых краiн з гэтай прадукцыяй яшчэ толькi знаёмяцца. А мы ў ёй (хай i "самастрэльнай"...), жывучы ў Еўропе, ужо нафарсiлiся.

Што нi дах...

Гэта бальнiца ў горадзе, мусiць, самая старая...

Хоць цяпер, пасля рамонту (ды, мяркуючы па ўсiм, еўрапейскага), гэтага i не скажаш — выглядае, як новая. Што безумоўна, уражвае, радуе вочы — пакуль, захоплена гледзячы па баках, здаеш гардэробшчыцы куртку, пакуль па лесвiцы (сцены аж зiхацяць) падымаешся на патрэбны паверх...

Далей уражанне мяняецца. Бо ў кожнай з палат (дзверы парасчыняныя) па чатыры-пяць чалавек (пераважна старых), якiм яшчэ вельмi пашчасцiла — на ложак, бо шмат каго (эпiдэмiя пачнецца пазней) палажылi на кушэткi, на састаўленыя крэслы... I ў калiдоры.

Шмат хворых... Плюс дактары-сястрычкi... Плюс наведвальнiкi. I бальнiчны паверх амаль як вакзал. З уласцiвымi яму размовамi.

— Мая ўжо чацвёрты год як пластам ляжыць... Пасля iнсульту, — праз кашаль гаворыць худы змарнелы дзед з кушэткi насупраць. — Удваiх яе даглядаем — я i сын. Ён працу кiнуў... Нявестка — не, не прыходзiць, а ўнукi — здараецца. Вялiкiя ўжо хлапцы (твар старога крыху святлее. — Аўт.), абодва прафесii маюць. Але ж цяпер, мусiць, час такi... Я ў iх гады думаў, каб скарыначку хлеба як з'есцi, а яны — каб выпiць, каб пагуляць. Кажуць, бывае: "Дзед, дай на цыгарэты"...

— I ты даеш?! — абураецца прыкладна гэткi ж стары — сусед па кушэтцы.

— Калi маю, даю.... 20 тысяч, а то i 50... Што ты будзеш рабiць?

— Ды дусту, дусту iм!.. Абодвум! — гне сваё абураны. — Знайшлi ў каго прасiць!..

— А я дык таксама даў бы, — уздыхае трэцi дзядок. — Але мае басякi не просяць. Не трэба iм нi 20 тысяч, нi 200. Iм бы кватэру ў Мiнску!.. Хоць маленькую... А я здурнеў i сваю прадаў. Жыву цяпер у зяцевай. Прасторная, чыстая, мэбля ўся... Але ж я там — не гаспадар: не магу нi падарыць яе, нi завяшчаць... Вось хлапцы i не едуць.

— Дык радуйся, што не едуць... I што не можаш! — зноў павучае "абураны". — А то па сённяшнiм часе маглi б прыдушыць, каб кватэру займець...

Што нi дах — свой жах.

Любiць чалавека

Прыяцелька кватэру здае — з мэбляй, халадзiльнiкам, посудам...

Пра тое, як i каму, — хоць раманы пiшы. Мiж iншым, цiкавыя, бо, напрыклад, блiзкая сваячка, якая некалькi гадоў жыла там нiчога не плацячы, пакiнула гаспадынi (у знак удзячнасцi, трэба разумець?) анучу для мыцця падлогi.

Другая ўжо чужою была i грошы плацiла. Хоць зусiм няшмат, бо яе (а паслухаць — дык такую добрую, такую разумную!..) муж-нягоднiк з дзiцём малым кiнуў...

Калi выехалi, гаспадыня зразумела, чаму: разумнiца гэтая звычкi не мела хоць нешта рабiць. Прынамсi, уражанне было, што за два гады нi халадзiльнiк, нi плiта, нi ванна (не кажучы пра ўсё астатняе, кшталту вокнаў, плiткi, падлогi...) не мылiся ў хаце нi разу.

З трэцяй кватаранткай i наогул гора было. Прычым, зусiм нечаканае, бо дзяўчына — вельмi прыстойная i з больш чым прыстойнай сям'i, з вышэйшай адукацыяй, з пасадай, а ўжо акуратная... Нiякiх прэтэнзiй — спачатку! Потым...

Яна мужчыну сустрэла — "белага, пушыстага", такога, што хоць да раны яго прыкладвай: рукi залатыя, гарэлкi ў рот не бярэ, не курыць... Сышлiся, занеслi заяву ў ЗАГС, яна зацяжарала, а ён, як высветлiлася, закадзiраваны быў — "сарваўся": стаў пiць, стаў бiць... I яна ўцякла. А яго... у кватэры пакiнула. З усiмi адсюль наступствамi... Ледзьве расквiталiся.

Цяпер там новая сямейка жыве — маладая. Дамовiлiся, што плацiць яна будзе няшмат ("шанцуе" прыяцельцы, як тапельцу...), але зробiць (для сябе ж! Па вялiкiм рахунку...) касметычны рамонт — пафарбуе вокны i дзверы, паклеiць шпалеры.

Паўгода прайшло — не зроблена анiчога.

"Я разумею — у яго нi сiлы, нi часу няма, — апраўдвае кватаранта хатняя гаспадыня, — Ён па шабашках ездзiць, грошы зарабляе, у Мiнску — хiба наездамi... А ў яе ж усе выхадныя, усе вечары свабодныя. Кажу неяк: "Хай бы ты хоць на кухнi шпалеры паклеiла, фiранкi памяняла... Утульней бы стала, чысцей. I самой прыемна было б, i мужу... Ты ж яго, мусiць, любiш?" Кватарантка вочы паставiла i пытае: "А при чем здесь любовь?".

...Моладзь яе i насамрэч разумее па-свойму.

Якi Рыгорка, такая i гаворка

Роднай мацi ў Мiколы няма. I нават не было (з раддома ўцякла, яго там пакiнуўшы). Таму да жончынай ён з першых дзён ставiўся... з цiкавасцю. I з павагай таксама... Нягледзячы на тое, што язык у цешчы — ну яўна без касцей. I нават без намёку на нейкi тормаз. Гэта значыць, мiльганула нешта ў галаве — значыць, трэба агучыць, ляпнуць. А то жыва цi будзе...

Трэцяга дня вось гасцiлi ў яе. Паселi за стол — частуюцца. Цешча вачыма ўсiх абвяла i зяцю кажа:

— Нешта ты, Мiкола, зблажэў зусiм — ссiвеў, злысеў... Я, старая, на такога б не глянула...

Думаеце, зяць пакрыўдзiўся? Не. Ён сказаў:

— А добра, Кацярына Уласаўна (iмя зменена. — Аўт.), што вас мiнiстрам замежных спраў не зрабiлi. А то Беларусь пастаянна была б у стане вайны.

Такiя маладыя...

Мароз i сонца... Дзень — тралейбусы ходзяць рэдка. Зачакаўшыся, дзве дзеўкi зайшлi пад стрэшку на прыпынку, селi на лаўку, з асалодаю засмалiлi. Жанчына, што сядзела на другiм канцы, тут жа згрэбла сумкi, адышлася i, зiрнуўшы назад, зазначыла:

— Во, такiя маладыя... I такiя смярдзючыя.

Прамовiла цiха, з аглядкай, каб дзеўкi, крый Бог, не пачулi.

А яно ж, мусiць, варта было сказаць i гучней...

Што занадта, то...

Нядзеля. Крама. Нават дзве, як сёстры падобныя. На адной зверху аршыннымi лiтарамi напiсана "Гаспадар", трохi нiжэй — "Барановичский комбинат хлебопродуктов", на другой — "Смачна" i "Могилевский мясокомбинат". Фiрменны гандаль. Што добра. I двухмоўе... Вочы б яго не бачылi (асаблiва — у такiм вось выглядзе)...

Але тады (i цi толькi ў Мiнску?) iх трэба завязваць (бо нешта падобнае паўсюль, на кожным кроку).

I вушы заткнуць...

Рука, аднак, цягнецца, да... носа. Мужык у тую краму зайшоў (гадоў 60) — высокi, шыракаплечы, а ўжо апрануты — хоць у вiтрыну стаў! Усё на iм чысцюткае, напрасаванае, сам вымыты, паголены. I, Божухна, чым жа "палiты"? Пах ад парфумы такi — хоць прочкi ўцякай.

...А хацеў жа, мусiць, прывабiць?

Такая бяда

Ранiца. Свежы нумар газеты. На першай старонцы кароткая, але поўная жаху нататка: у лесе бацькi знайшлi нежывым свайго сына-студэнта.

Прычынай самагубства, як мяркуецца, магла стаць вучоба — праблема са здачай экзаменаў.

...З любiмага Янкi Брыля ("Жменя сонечных промняў", Мiнск, "Беларусь", 1965):

— Яна "пяцёрку" за дыктант прынесла. А ты? — крычыць мацi.

Бацька больш памяркоўны:

— Далi б ёй, дык i яна прынесла б. Чаго ты крычыш?

...Як жа не хапае нашай дзятве, нашай моладзi такога вось памяркоўнага бацькi... Мацi...

Альбо настаўнiкаў.

Што ахоўваеш...

Субота, выхадны, дарога наперадзе — едзем.

Едзем (на машыне), па досыць загружаных сталiчных вулiцах i так, як трэба. Гэта значыць, няспешна, акуратна, загадзя збаўляючы хуткасць перад "зебрамi" i святлафорамi.

Прыкладна гэтак жа побач (у суседнiм радзе) едзе машына ДАI.

На "борце" ў яе напамiн прышпiлiць рамянi. Трэба разумець, для iншых, бо сам кiроўца едзе не прышпiлены. Да таго ж (што таксама забаронена) падчас руху балбоча (па твары вiдаць) па мабiльнiку...

Аднак блiжэй да перахода хуткасць збаўляе. А непасрэдна перад iм — спыняецца, прапускае рэдкiх прахожых...

Адкуль... Нехта з гумарыстаў казаў: "Што ахоўваеш, тое маеш (у сваiм карыстаннi...)".

У тым лiку i Правiлы?

Хоць па драбязе.

Паасобку... I разам!

...Яны (вядомая ў краiне пiсьменнiца i не менш вядомы мастак) былi, вiдаць, прыгожай парай. I жылi — прыгожа: у працы, у служэннi людзям, адно аднаму...

Яна, прынамсi, штодня (а пад Новы год i тым больш!) нешта "малявала" яму — на салатах- пiрагах. А ён ёй... пiсаў вершы. Так, мо нiчога асаблiвага — як для iншых, для яе ж...

"Цырульнiк мiлы мой i садавод,

Прыйшоў да нас чарговы Новы год.

I я прашу яго, о, высакосны,

Ты добры будзь да нас, не злосны!".

Што крыўдна — не ўпрасiў, бо якраз у той, высакосны, яна засталася адна.

Ён — хiба ва ўспамiнах, хiба на фатаграфiях, якiмi ўвешаны ўсе сцены i ўстаўлены палiчкi, хiба ў карцiнах...

А яшчэ — у вершах, якiя пад Новы год яна заўсёды дастае з шафкi i ставiць на стол.

Каб адчуць сябе... павiншаванай. Тым, хто ўсё жыццё кахаў — яе... Тым, каго кахала сама.

I будзе кахаць. Ужо да скону.

Валянцiна Доўнар.

Ад яе ж шчырая ўдзячнасць усiм, хто на працягу года чытаў "Звязду", усiм, хто пiсаў у рубрыкi "Хто каго?", Алё, народ на провадзе!", усiм, хто адгукнуўся на "Спадарыню..." i iншыя артыкулы, хто чытае i чакае "Простую мову".

Трэба нечага пажадаць? Тады —