«Будзе пра што на нябёсах успомніць!»

Источник материала:

Штогод у Чэхiю прыязджае каля 40 мiльёнаў турыстаў з усiх канцоў свету, каб пазнаёмiцца з яе багатай гiстарычнай спадчынай, палюбавацца архiтэктурнымі помнiкамі, пазнаць традыцыi чэшскага народа, адпачыць i палячыцца на знакамiтых курортах. Гэта — для кожнага канкрэтнага падарожнiка. А для любой краiны ў цэлым, у тым лiку для Беларусi, якая iмкнецца выкарыстаць свой турыстычны патэнцыял, Чэхiя — гэта, без перабольшання, сапраўдная школа арганiзацыi турыстычнага бiзнэсу. Вось толькi некаторыя ўражаннi карэспандэнта «Звязды».

Пяцiдзённая паездка ў Чэхiю складаецца з дзвюх частак. Першая — аўтобуснае падарожжа да Прагi i дамоў, што займае прыкладна двое сутак. I другая, тры днi — непасрэдна на знаёмства з Чэхiяй. У нашым выпадку — са сталiцай, знакамiтым курортам Карлавы Вары i пабудаваным у ХIII стагоддзi замкам Штэрнберга — адзiным у краiне, дзе i сёння жывуць нашчадкi гэтага знакамiтага роду.

...Пагранпераход у Брузгах, прыкладна двухгадзiнныя памежныя працэдуры i — Польшча. Першы прыпынак на польскай тэрыторыi адбываецца ў Кузнiцы, дзе мяняем долары альбо еўра на злотыя. А ў сярэдзiне дня спыняемся на абед у прыдарожным кафэ з выдатным выбарам розных страў i даём някепскую выручку гэтай установе, якая ў асноўным i разлiчана на турыстаў. Пасля гэтага накiроўваемся ў бок Варшавы. Праўда, польскую сталiцу той, хто не задрамаў, бачыць толькi ў святле начных лiхтароў i iлюмiнацыi. Прыгожа, канешне, аднак варшавяне чакаюць ад гасцей не толькi чыста знешнiх, транзiтных уражанняў. Паводле каментарыя нашага гiда, iм вельмi крыўдна, што Варшава не можа скласцi канкурэнцыю Празе па маштабу турыстычных наведванняў. I не таму, што ў палякаў горшая iнфраструктура для прыёму гасцей, а з-за таго, што падчас Другой сусветнай вайны iх сталiца была разбураная фашыстамi i страцiла вялiзную частку гiстарычных будынкаў.

Пераначаваўшы ў адным з гатэляў Вроцлава, накiроўваемся да польска-чэшскай мяжы. Наш вопытны гiд iнфармуе, што працэс яе пераадолення не такi просты, як можа паказацца нявопытнаму турысту. Добра, калi «прытармозiш» на гадзiну, але, здараецца, i на пяць. Атрымалася — на чатыры. Перад намi былi ўсяго чатыры турыстычныя аўтобусы з краiн СНД, аднак афармленне кожнага з iх займала прыкладна гадзiну. Паклажу не глядзелi, а толькi дакументы, хоць, як мы думалi, пры выдачы вiзы было дастаткова часу, каб усё дасканала праверыць. Iнакш — з «еўрасаюзаўцамi», iм на мяжы «турыстычны» час марнаваць не трэба.

З разуменнем усiх рэалiй, але i з пачуццём чыста чалавечай крыўды лаўлю сябе на думцы, што мяжа сёння, на жаль, з’яўляецца не толькi перашкодай для злачыннасцi. Некамфортна адчуваюць тут сябе i людзi, у якiх няма нiякага iншага iнтарэсу, акрамя турыстычнага. Але каму паскардзiшся? Ды i на што, калi, падабаецца табе альбо не падабаецца, аднак такiя тут нормы? Таму — прэч дарожныя праблемы, настройваемся на знаёмства з Чэхiяй.

З гiдам у чэшскай сталiцы нам пашанцавала. Панi Марыя расказвае не толькi пра гiстарычныя славутасцi, але i пра надзённыя клопаты чэхаў. Праблем, як i ўсюды, хапае. I, бадай, самая вялiкая з iх — жыллё. Харчаванне не надта дарагое, а вось заплацiць за кватэру многiм не па кiшэнi i таму даводзiцца пагаршаць свае жыллёвыя ўмовы. Здараецца гэта i па прычыне вяртання будынкаў нашчадкам iх былых уладальнiкаў. Па закону яны павiнны забяспечыць жыллём людзей, якiя тут пражываюць на момант прыватызацыi, але не агаворана — якiм. А рознiца можа быць вельмi значнай.

У Празе ўзровень беспрацоўя на сёння складае тры працэнты, а ў цэлым у Чэхii — дзесяць. Асаблiва цяжка знайсцi працу на поўначы краiны, дзе зачынiлi амаль усе шахты па здабычы бурага вугалю i тэкстыльную прамысловасць. А чэшскiя аграрнiкi працуюць ва ўмовах жорсткай канкурэнцыi ў рамках Еўрасаюза i маюць вялiзныя праблемы са збытам сваёй прадукцыi.

Панi Марыя цудоўна гаворыць па-руску i нават ведае шмат беларускiх слоў. Некаторыя з iх i па гучанню, i па сэнсу практычна iдэнтычныя чэшскiм, аднак не заўсёды гэтым падабенствам можна скарыстацца турысту. Справа ў тым, што некаторыя словы ў нашым i чэшскiм разуменнi азначаюць зусiм рознае. Не ведаючы гэтага, можна не толькi сустрэцца са здзiўленымi поглядамi, але i моцна чэхаў пакрыўдзiць. Таму трэба ўжываць толькi тыя словы, у значэннi якiх не сумняваешся.

Зрэшты, у цэнтры Прагi i асаблiва ў Карлавых Варах (дзе не толькi традыцыйна пераважаюць турысты i адпачываючыя з краiн былога СССР, але i моцна ўкаранiўся расiйскi капiтал) на ваша не ў зусiм дакладным вымаўленнi пытанне на чэшскай мове без усялякiх праблем адкажуць па-руску. Калi, канешне, госць — чалавек добразычлiвы да гаспадароў, а не хам накшталт аднаго «новага рускага», якi пачаў «строiць» прадаўшчыцу парфумернай крамы ў Карлавых Варах на прадмет кепскага ведання вялiкага i магутнага.

Увогуле ўвесь час знаходжання ў Чэхii душа турыста, мяркуючы, прынамсi, па настрою членаў нашай групы, адпачывае, а калi нешта i перажывае, дык толькi станоўчыя эмоцыi. I ў гатэлi, i ў магазiнах, кафэ, нарэшце, проста на вулiцах вы не адчуеце абразы нi словам, нi нават скосым позіркам. А калi турыст бачыць павагу да сябе, то гэтым жа, зразумела, стараецца i аддзячыць прымаючы бок — i чыста па-чалавечы, i, па магчымасцi, пакупкамi.

Турыстычная iнфраструктура ў Чэхii фармiравалася дзесяцiгоддзямi, i на сёння яе ўладкаванне прадумана да дробязяў. Гэта датычыцца i рэкламы (самая падрабязная iнфармацыя на розных мовах сустракае турыста лiтаральна на ўсiм ягоным шляху, пачынаючы з гатэля), i спосабаў перамяшчэння (тут i падарожжа на водным судне, i велатуры, i экскурсii па гiстарычным цэнтры Прагi на старадаўнiм аўтамабiлi альбо конным кабрыялеце), i каласальнага выбару сувенiраў. Пры гэтым стаўка робiцца на тое, чаго не ўбачыш больш нiдзе ў свеце. Скажам, Карлавы Вары праславiлiся не толькi лячэбным эфектам сваiх мiнеральных крынiц (дванаццаць гарачых i адна халодная), але i цудоўнымi вырабамi са шкла i фарфору, настоеным на дваццацi вiдах лекавых траў лiкёрам «Бехераўка», вафлямi, сувенiрамi з арганiту i ўнiкальнай кухоннай соллю. А сярод страў нацыянальнай кухнi пачэснае месца належыць кнедлiкам — спецыфiчнай ежы, якую можна сустрэць толькi ў Чэхii. Кнедлiкi са шпiкам, з кавалкамi мяса, кнедлiкi салодкiя... Вельмi папулярнай стравай з’яўляецца i смажаны сыр. Лустачкi цвёрдага сыру абвальваюць у муцэ, змочваюць ва ўзбiтым яйку, затым абвальваюць у панiровачных сухарах i смажаць з абодвух бакоў, пасля чаго падаюць з адваранай бульбай i соусам з маянэзу.

I, канешне, Чэхiю немагчыма ўявiць без пiва, паколькi гэта для чэхаў не проста алкагольны напой, а сапраўдная фiласофiя. Цяпер у краiне налiчваецца больш за сто гатункаў пiва, а яго якасць з даўнiх часоў i па сёння з’яўляецца, без перабольшання, пытаннем нацыянальнага гонару. У кожнага пiвавара тут, канешне, свае сакрэты, але аб адной «тэхналогii» мы ўсё ж даведалiся. Калiсьцi прымяняўся наступны спосаб праверкi якасцi пiва. Мясцовы стараста, пiсар i яшчэ некалькi чыноўнiкаў апраналi скураныя штаны i сядалi на дубовую лаўку, якая была палiта пiвам. Каля гадзiны яны пiлi пiва, вывучаючы яго i на колер, i на смак, i на мацунак, а затым надыходзiў рашаючы момант: па камандзе старасты ўся кампанiя ўставала. Калi разам з iмi падымалася i лаўка, што прыклеiлася да штаноў, то пiва атрымлiвала дабро на продаж. Калi не — пiвавар не толькi не мог яго прадаваць, але i плацiў штраф.

Чэшскiм пiцейным каралём усiх часоў быў прызнаны ўладальнiк гасцiнiцы з Цярэзiна па мянушцы Леў, якi менш чым за суткi выпiў сто лiтраў пiва. Спаборнiцтвы «пiўных гiгантаў» турыстам можна ўбачыць i сёння, прычым не толькi па колькасцi выпiтага напою, але i па катанню на хуткасць пiўных бочак. Альбо конкурсы на лепшага разлiваючага пiва па куфлях. Перамагае той, хто разлiвае хутчэй за ўсiх i пры гэтым вытрымлiвае зададзены аб’ём пiва i неабходную колькасць пены.

...Пры вяртаннi дамоў беларускаму турысту трэба памятаць пра нормы ўвозу таго ж пiва альбо «Бехераўкi». На зваротным шляху начоўка ў гатэлi не прадугледжаная, а ў аўтобусе не надта камфортна. У кожнага члена нашай групы — свае ўражаннi i ацэнкi ўбачанага, але засмучаных твараў не бачна. Як сказала адна пажылая жанчына, якая эканомiць на ўсiм, каб толькi паездзiць па свеце, «будзе пра што на нябёсах успомнiць!».