Як прыязджае шчасце

Источник материала:

Замест эпiграфа, альбо, як заўжды — што бачыла. I бачу...

Мiнск, "тралiк" (так — скарочана — цяпер тралейбус завуць), мiлагучная аб’ява: "Наступны прыпынак — "Дом друку".

— Мама, а кто такой друк? — пытае чыёсьцi дзiця.

— Не знаю, сынок. Наверно, герой какой-то...

Шторанiцы (i каторы ж гадок?!) выходжу на гэтым прыпынку, гледзячы пад ногi — натоўп — лавiрую там мiж людзьмi.

...Трэцяга дня на асфальце красоўкi ўбачыла — велiзарныя, беласнежна-белыя, на калматых, голых нагах...

Спужалася — бокам абышла. Аж сорамна потым стала. За сябе. На такiм "геройскiм" прыпынку.

У знаёмай гаспадарцы — набытак: восем прыгожых маладзенькiх курачак. Самая адважная з iх праз тыдзень знеслася. Праўда, яечка было — з грэцкi арэшак.

— Гэта нiчога, — пасмiхаўся дзед-гаспадар, яго разглядаючы. — З нечага ж трэба пачаць?..

То чаму б, маўляў, не з малога, калi, паводле адной з прыказак — хто пачаў, зрабiў палавiну?

Мода пайшла — шукаць аднакласнiкаў, "спiсвацца", сазвоньвацца. I само сабой — сустракацца. Хто праз 10 гадоў пасля школы, хто праз 30, хто...

Сёлета, 2 лiпеня, сустракалiся аднакурснiкi, якiя скончылi фiлфак БДУ ў 1951-м — 57 гадоў таму!

Гучыць, праўда? Зусiм не так, як 10. Альбо нават 30. Шкада, што чуюць гэта не ўсе. Хто таксама хацеў бы сустракацца. Са сваiмi. Тут.

Горад. Гастраном. Ля дзвярэй яго — пяць прыступак. Прычым досыць крутых. Побач з iмi — "нешта". Што — здагадацца няцяжка: "цiпа — пандус", як моладзь кажа. Як ён з’явiўся — таксама: кiраўнiцтву, вiдаць, каманду "спусцiлi" — зрабiць... Думаць, што i для каго — часу не было, бо трэба ж хутчэй выконваць.

Выканалi, далажылi каму след: маўляў, усё зроблена, пандус ёсць.

А што па iм, пры ўсiм сваiм жаданнi, нiводзiн iнвалiд-калясачнiк у гастраном не заедзе (ды i назад не спусцiцца... Хiба — свят-свят — на злом галавы) справа дзясятая... Гастраномаў жа ў горадзе шмат.

А iнвалiдаў? Хто iх дзе бачыць?..

Бабiна дарога — ад печы да парога.

Побач, як быццам — адна "кропачка" ад другой — а столькi вёрстаў наматаеш! (Як казаў адзiн з сябрукоў — я разумею, чаму жанчынам столькi тапачак трэба: яны ж топчуцца, топчуцца, топчуцца).

Тапчуся, значыць — гатую абед. I нават не адна — з памочнiцай, маладой беласпiнай коткай. Седзячы на падваконнi, яна ўпрыгожвае кухню, потым, скокнуўшы ўнiз, выпiсвае цёплыя пяшчотныя кругi каля ног. Ну грэх жа не аддзячыць? Частую. Раз, другi, трэцi i...

Пасееш прывычку — пажнеш характар: котка больш "не працуе" — прынамсi, не лезе на падваконне, не саграе. Яна садзiцца "ўзбоч маршрута" i, здаецца, немiргаючы, глядзiць уверх, чакае — калi ж адтуль нешта звалiцца?

...I чаканне гэта зразумелым было б, нават заканамерным, калi б за печчу не шасталi мышы.

Крамка. Вiтрына. Прывычнага i (на мой погляд) здзеклiвага "Покупайте белорусское!" над ёю няма, а вось тавары ёсць: касметыка — нашай, айчыннай вытворчасцi. Пакуль на памяцi, думаю, трэба што-кольвечы ўзяць. Хоць фiрма i незнаёмая...

— Мне крэм, — кажу прадавачцы. — Вось гэты i той.

— А шампунь? — раптам прапануе яна.

— Шампунь — не трэба, я iншым карыстаюся.

— Дык у нас жа акцыя — бярыце: трэцяя пакупка — бясплатна.

"З чаго б гэта? — насцярожана пытаю ў сябе. — I што з тым шампунем рабiць?"

— Некаму аддасцё, — бы чытаючы думкi, кажа дзяўчына. — Альбо сабаку памыеце...

"Купанне вясковага дварняка" (а тым больш у шампунi...) гэта, безумоўна карцiна! Маслам, можна сказаць. Пакуль смеючыся (у душы) яе ўяўляю, прадавачка адлiчвае грошы, у пакецiк пакуе пакупкi.

"...Мусiць, праляцела я з iмi? Мусiць, няякасны той крэм, той шампунь, калi да iх "у нагрузку" яшчэ штось даюць?" — думаю па дарозе дамоў.

А з другога боку, мо якраз наадварот: вытворца ведае, што люд у нас досыць кансерватыўны — баiцца купляць штось новае i таму, каб прабiцца на рынак, каб знайсцi пакупнiка, гатовы на пачатку аддаваць тавар задарма, ладзiць такiя вось акцыi...

Акцый, як высвятляецца, пакупнiк баiцца таксама.

Лета. Ягады. На вакзале (ды ў выхадныя...) з вядром (а то i двума-трыма) ледзь не кожны. А ўжо змучаныя...

Дзвюм бабулям у "тралiку" сесцi пашчасцiла — побач. Вiдаць, на радасцях адна спытала ў другой:

— Унукам ягадку везяце?

— Ну, — цiха адказала тая i праз хвiльку дадала, — а, зрэшты — халера яго знае... Клубнiцы во зрадзiлi — трэцяга дня цэлае вядро назбiрала, прывезла. Перабрала, кожнаму па талерцы намыла, пад нос паставiла — з’елi, нават падзякавалi. Назаўтра, думала, даядуць астатняе — у халадзiльнiку ж, гатовае, задарма (людзi грошы плацяць)... Альбо замарозяць, цi варэнне звараць. Па другое вядро паехала — ледзь прывалакла. Пытаюся ў дачкi, дзе ж першае? "А, — кажа, — самiм есцi не хацелася дык я на работу бабам завезла"... Мо i во гэтыя iм завязе?

— Гэта нiчога, хоць бабы ды з’ядуць, — уздыхае яе спадарожнiца, — а ў мяне летась год няўдалы быў, на дачы, можна сказаць, нiчога не вырасла. Дзякуй суседкам. Ведаюць, што ў мяне двое праўнукаў, — падзялiлiся. Сама я нiводнай ягадкi не з’ела. Усё ў слоiчкi, усё малым. Iм жа вiтамiны трэба. Прыехалi — цэлы багажнiк ад мяне забралi. Гэта — увосень. А зiмой паехала iх праведаць, адкрыла халадзiльнiк. Гляджу — цэлая палiчка слоiчкаў: усе паадкрываныя i ў кожным цвiлi на палец. Пытаю ўнучку, што ж гэта было? А яна вочы на мяне паставiла i адказвае: "Бабушка, но я же должна знать, какое варенье мои девочки любят больше? Вот мы и открыли все сразу — им попробовать...".

— Во-во... Чужую працу нiхто не шануе, не цэнiць, — з болем прызналi жанчыны, цягнучы вёдры... да самых родных — да ўнучак-дачок.

Як па сённяшнiх мерках — сям’я ў iх была вялiкая: бацька, мацi, чацвёра дзяцей, дзядуля. Хатка — наадварот, малая. Складалася яна з вялiкiх сеняў, кухнi, залы з сiнiм жалезным ложкам (для бацькоў) i вузкай доўгай каморкi, дзе спалi ўсе астатнiя. Галi — адзiнай дзяўчынцы, да таго ж старэйшай — там няёмка было (некамфартна, як цяпер кажуць). Таму (ды i цi толькi таму?!..) пасля васьмiгодкi яна паехала ў горад, уладкавалася на працу. У заводскiм iнтэрнаце ёй ложак-месца далi.

Спала i бачыла там (марыць не шкодна!), што гэта ненадоўга, што не сёлета дык налета, мо, возьме хто замуж, мо займее яна свой асобны пакой (хай самы маленечкi), каб, калi што, зачынiцца i пабыць адной, каб паставiць палiцу з кнiгамi, швейную машынку...

Мара збылася, але напалоўку. Гэта значыць, што замуж яна-такi выйшла — за акурат такога ж вяскоўца, з акурат такiм жа ложкам-месцам.

Свой пакой, хоць iнтэрнацкі, у iх з’явiўся потым, пасля нараджэння першынца.

Яшчэ пазней, пасля нараджэння двойнi, пераехалi ў сваю, больш-менш прыстойную кватэру. Куды потым забралi хворую свякроў i куды, падросшы, сыны па чарзе папрыводзiлi жонак, папрывозiлi з радзiльняў дзяцей. Мара пра свой асобны, хай самы маленькi пакой заставалася марай — не збывалася... Ну нiяк...

I не збылася, бо... памерла жанчына раптоўна, летам, у гарачыню. Таму, як прасiла, на вясковыя могiлкi, "да сваiх", яе нiхто не павёз, — крэмiравалi, урну з прахам падзахавалi ў магiлу... былога мужа.

Так прасцей даглядаць, рашылi сыны.

...Якуб Колас пра сябе: "Вырас на адзiноце".

У наш час — гэта, вiдаць, немагчыма, бо ўсюды людзi, усюды машыны, гукi, пахi, усюды... рэклама.

У метро для яе плазменныя экраны павесiлi — клiпы круцяць: хоць-нехаць глядзiш (на што i разлiчана), хоць-нехаць слухаеш, адпаведна — хоць-нехаць думаеш над пытаннем, змешчаным на экране ў ражку: "Хочаш такую?". У сэнсе — мелодыю ў свой мабiльнiк?

Але ж пры гэтым, на экране, паказваюць жывых людзей, у тым лiку — вельмi вядомых спявачак.

Няўжо iх (у святле апошнiх трактовак слова "хачу"), не бянтэжыць гэта пытанне? Няўжо галоўнае — "круцiцца", "свяцiцца" i быць на слыху? А ўсё астатняе, — справа дзясятая?

Горад, дзень, двор, два сябрукi пасяродцы.

— Вунь, бачыш, мой балкон на пятым паверсе, — паказвае адзiн.

— Бачу... Прасторны, — зай- здросцiць другi. — Ты нават гамак павесiў.

— Не! — абрывае суразмоўца, — i не я, i не гамак — жонка... Свой лiфчык.

Гэта — анекдот. Зараз — праўда.

Горад, праспект, дом. На балконе трэцяга паверха кабета з’явiлася — сагнулася, зiрнула ўнiз, цi няма там каго, перакiнула палавiк (што звычайна кладуць ля дзвярэй) i стала страсаць — жывы пясок, на... чужыя "гамакi", на чужыя "парашуты" (за рызiнку "прышчэпленыя" вялiкiя жаночыя трусы)...

Хамства? Ну вядома ж! Але можа карыснае?..

Мо хоць так, хоць некага можна навучыць не вывешваць людзям на вочы тое, што нельга? Вывешваць...

Вёска. Прыпынак — з крыху паводдаль прывязаным да плоту канём, з бабай на возе i досыць маладжавым мужыком побач. Раз-пораз ён нервова глядзiць на гадзiннiк, раз-пораз моўчкi iдзе на дарогу, каб нарэшце выгукнуць: "Аўтобус!" i каб потым (ужо разам з жонкай) заняць найлепшую пазiцыю — ля таго ж плота i якраз насупраць пярэднiх дзвярэй, з якiх (варта было адчынiцца) з крыкам "Дзеда!" пасыпала дзятва — хлопчыкi, узростам ад двух да сямi. Самы спрытны з iх ашчарэпiў мужчыну за шыю, двое другiх — павiслi на руках, трое, чакаючы сваёй чаргi, нецярплiва затупалi, абнялi за ногi.

Дзеду нiчога не заставалася, як шчаслiва вiтаючы, тулiць да твару адных, ставiць на зямлю, падымаць-падкiдваць другiх...

Бабуля i трое амаль аднолькавых маладзiц спрабавалi яго "ратаваць", "загадвалi" малым:

— Ну, досыць, злезце... Ну адпусцiце! Задушыце дзеда... Хто вас тады на канi пакатае?

Апошняе — пра каня — мела поспех: малыя навыперадкi рванулi да воза. Дзед, "кiруючы працэсам", пайшоў следам. Крыху паводдаль падалiся жанкi.

...У нейкi дом на доўгай вясковай вулiцы паехала шчасце — шчасце бачыць прыгожыя родныя твары, шчасце быць побач, шчасце нешта рабiць для тых, каго любiш, шчасце жыць. Нават потым. Пасля жыцця.