«Человек берет мои письма и посылает лично в руки моего мужа». Четыре любви поэта Петра Глебки

Источник материала:

Для большинства минчан Петр Глебка — человек, в честь которого названа одна из столичных улиц. Для исследователей это поэт, переводчик, академик Академии наук Беларуси, который, в отличие от своих друзей, сумел избежать сталинских репрессий. Педагог и публицист Анна Северинец выступила составителем книги «Вакол Пятра Глебкі», которая вышла в издательстве «Лімарыўс». Вашему вниманию — фрагмент книги, посвященный любимым женщинам Глебки.

«Калі Алесь Дудар — змагар, якога перамаглі, калі Уладзімір Дубоўка — змагар, які выстаяў, дык Глебка — не змагар. Чалавек, які быў вымушаны бегаць паміж атрутнымі кроплямі смяротнага дажджу так, каб ніводная на яго не папала. Прычым бегаць не аднаму — з бацькамі, з жонкай, са сваякамі. Усіх збярог, скажу я вам. Нават бацькоў, якія ўпёрліся і не хацелі ісці ў калгас. Жонку, якая працавала на акупацыйным радыё. Прыёмную дачку, якая была габрэйкай і да ўсяго — роднай дачкой ворага народа. Якім коштам збярог… У першую чаргу — коштам уласнага асабістага спакою», — говорит Анна Северинец.

По словам исследовательницы, литературовед Александр Федута, который уговоривал ее взяться за работу над архивом Глебки, говорил ей: «Здаецца, ён адзіны з паэтаў не пераставаў пакутваць ад таго, на што яму прыйшлося пайсці, каб выжыць».

«Цікава, што я сасьню сёння. Пэўна, (…) прыгожую галоўку з маленькімі вачыма чорнымі, добрымі і нядобрымі»

С Ниной Белькевич Глебка познакомился во время учебы в Белпедтехникуме. Долгий роман закончился браком (продолжался до конца их жизни), прошел через драматические испытания и был для обоих героев настоящим, хотя и сложным, человеческим счастьем, добытым в муках.

Ноник и Ника — так они называли друг друга в письмах и дневниках. Вашему вниманию — письмо Нины и два отрывка из дневника Глебки.

***

Нядобры мой!

Не спіцца мне сёння. Думаю пра цябе, непакоюся… Вось і за ліст узялася, можа прападзе мой смутак, надыйдзе жаданы сон.

Заўтра будзе ясны, сонечны дзень, бо, напэўна, я пачую твой далёкі голас. Ён будзе звінець праз радкі твайго ліста, ён запоўніць усе пакоі, маўклівыя і такія халодныя сёння, ён абагрэе, заспакоіць мяне… Ці можа быць усё гэта праўдай? Адкажы мне… Напэўна, не. Усё гэта адны толькі мары хворага чалавека і заўтра будзе тое, што і сёння, таксама ў пакоях будзе холадна, пуста і адзінока.

Які ты нядобры… Забыў пра мяне… А, можа, часу няма? Вось які ты стаў, любы мой, харошы!

Напішы мне, што здарылася з табой, чаму ты стаў такім нехарошым?

А пакуль, спі спакойна, няхай сняцца табе прыгожыя, радасныя сны.

Ніка.

Менск, 29/11−36

***

27/11−27

Усё на свеце — чапуха, а я (Глебка) тым больш. Чаму? Пытацца не патрэбна. Куды я думаў Яе весці і куды прывёў? Я сам вінават, а хачу знайсці іншага віноўніка. Я вінавачу яе сьветлую і чыстую у тысячу раз лепшую за мяне, у тысячу раз вышэй стаючую духоўна за мяне. Я мучу яе за тое, за што калісьці сам агітаваў… Мне цяжка! Сны! Усялякія бываюць сны, але такіх ніколі не было. Цікава, што я сасьню сёння. Пэўна, яе галаву з «грыўкаю». Прыгожую галоўку з маленькімі вачыма чорнымі, добрымі і нядобрымі. Што сьвеціцца ў яе вачах? Цяжка сказаць — здаецца, любоў і пракляцце, часьцей апошняе. Пара спаць! Даволі! Кіну ўсіх і ўсё! І яе?. Яе не ведаю… Мусіць ня кіну, хоць гэтага мне і хочацца, і гэта добра б было, бо нашто мучыць сябе і яе? ! Яна мяне не любіць, але хоча любіць таму што ў яе добрае сэрца, а я, подлы, рад гэтаму, расстаўляю сілкі, каб злавіць яе, а нашто? Ці-ж я не абяцаў быць з ёю шчырым? ! Так, я буду шчырым… Я не сказаў ўсяго сёньня, дык скажу заўтра! Скажу і развітаюся, развітаюся і благаслаўлю. Няхай будзе шчасліваю з М. — яны падхадзяшчая пара. Так трэба будзе і зрабіць, калі я сапрўды чэсны чалавек. Яна мне зрабіла так шмат; яна так шмат за мяне пакутвала, не таму, што любіла, а таму, што ў яе добрае сэрца. Калі-б яна мяне любіла і пакутвала, цярпела ўсё, шгто выцерпела, дык гэта выходзіла б, што яна пакутвала за сябе; а яна мяне не любіла (можа ўважала, а можа шкадавала) — дык значыць цярпела выключна з-за мяне. Пажадаю ёй за гэта шчасьця і радасці. А я? чаму абавязкова «я»? Гэта эгоізм, гэта подласць — думаць толькі аб сабе, ды яшчэ як аб чалавеку ў той час, як ты гразь! .

Прачытаў напісанае. Нешта дзікае і бессэнсоўнае, ня выказана тое, што хацеў. Мусіць я хворы — гэта развагі вар’ята!.. Трэба спаць!

***

У 8−30 раніцы 8 ліпеня [1944 года] нас запынілі на ўскраіне Мінска па Магілёскаму шасэ на кантрольным пункце. Праверылі дакументы. І мы ступілі на мінскі брук. Вуліца Варашылава (теперь улица Октябрьская. — Прим. TUT.BY). Цішыня. Трамвайныя правады абарваныя, рэйкі зараслі травой. Пераехалі Свіслач — пустыры, зарослыя бур’янам. Віленскі сквер разросся, як лес. Выехалі к Газетнаму завулку (Газетный переулок располагался на нынешней территории уже бывшего Тонкосуконного комбитана между современным проспектом Дзержинского и улицей Клары Цеткин. Существовал до 1970-х. Прим. TUT.BY). І я не пазнаў плошчы (скорее всего, речь идет о современной площади Франтишка Богушевича. — Прим. TUT.BY) — здалася шырэйшай, пераробленай, бо скрозь — гола, бо скрозь — пустыня. Сэрца аж не ўрымсціцца: а як жа дом, а як жа нашы, ці жывыя хаця? Дзесці цепліцца харошая надзея.

Гаспадары машыны, на якой мы прыехалі, возяць нас па горадзе, шукаючы сваіх прыстанкаў. Мы не можам ад іх адлучыцца, бо на машыне нашы досыць цяжкія чамаданы. Нарэшце мы з Броўкам (поэт Петрусь Бровка — Прим. TUT.BY) не вытрымалі і, пакінуўшы рэчы на догляд Пестрака (писатель Пилипп Пестрак. — Прим. TUT.BY), рушылі на Розу Люксембург. Набліжаемся да пераезда, дом наш, відаць, стаіць цэлы. Зараз убачу яе, каторую не бюачыў тры гады, але насіў заўсёды ў сэрцы. Памятаю, што мне тады прышла бязглуздая думка: пайсці з ёю зараз жа ў горад, па свежых слядах яго мук і барацьбы; яна мне пакажа, як мой горад пакутваў і змагаўся, пакажа месцы, дзе паміралі і біліся насмерць за свой гонар, за свабоду, за наша шчасце.

Адчыняю брамку. На двары — нікога. Уваходзім на веранду. З крыкам і плачам кідаецца маці. Я чакаю, што зараз выбяжыць Ніна. Яе няма. Пэўна ад усхваляванасці не можа і ступіць. Бедная! Кідаюся ў хату. Бацька.

— А дзе ж Ніна?

Следам з плачам уваходзіць маці:

— Ніна выехала ў Германію.

Мяне як громам ударыла. Я акамянелы апусціўся на крэсла. Праз нейкі час я запытаўся:

— Што яна мне пакінула — пісьмо, запіску, сказала што-небудзь перадаць?

— Не.

Я адчуў, што здарылася нешта незразумелае і страшнае. Пашлі дні. Я распытваў людзей (Хайноўскую, Ігара, Матусевіча, Казанцава), шукаў у сталах, у кнігах якой-небудзь запіскі знака, які б яна пакінула мне, — нічога не знайшоў. А яшчэ праз некалькі дзён Пятрусь мне намякнуў, што людзі гаворць, быццам Ніна гуляла з нейкім Гузарэвічам і… відаць, ёй было не да мяне. Ну, што ж! Усё можа быць — тры гады адзінокага жыцця — гэта не лёгка. Але і ў гэтым выпадку яна мне нешта б напісала. Я зноў распытваю Ігара:

— Няўжо ж яна нічога мне не перадавала?

— Сказала, каб вы верылі, што яна не здрадніца.

Гэты адказ, гэта страшнае слова не супакоілі мяне, а, наадварот, яшчэ больш узмацнілі мой боль і трывогу. Я зноў стаў дапытвацца прычыны, чаму яна паехала ў Германію, а не пашла ў атрад. Спасылкі Казанцава на блакаду трохі развеялі мае страшныя падазрэнні. А праз некалькі дзён /14.7/ я атрымаў ліст. Ліст прывезлі з Гомеля ад нейкага партызана. Канверт надпісаны незнаёмаю рукой. Разрываю — почырк Ніны. Я прачытаў і заплакаў. Пятрусь захваляваўся. Я перадаў яму ліст. Ён прачытаў яго і стаў мяне запэўніваць, што ўсё добра, што Ніна паехала па заданню. Як я быў рады, як я ганарыўся маёй дзяўчынкай! Але прайшло яшчэ некалькі дзён, і мне пад рукі трапілі некаторыя запіскі Ніны і некалькі лістоў з Кенігсберга. І мае пакуты пачаліся зноў. Ліст, перададзены цераз партызан, паказаўся халодным і няшчырым. Ды і наогул, няўжо нельга было напісаць некалькі слоў перад самым ад’ездам? Навошта было ладзіць розныя меркаванні аб пераездзе бацькоў у Германію, калі яна ехала туды часова? Тысячы такіх пытанняў сталі свідраваць маю галаву.

Асабліва мяне рэзанулі па сэрцу некаторыя фразы: «Новость про Шуру С. меня несколько взволновала. Я довольна, что уехала», «Все равно к былому нет возврата», «Мне также здесь предлагали деньги, но только другие люди, большие и влиятельные начальники»… затым, у другі свой прыезд у Мінск — у лістападзе-снежні - мне папаліся рукапісы перадач, якія яна чытала, а некаторыя нават сама пісала. Як можна такое гаварыць супроць нас — бальшавікоў, мяне, Пеці, Сашы… І гэта после таго, як у дзённіку яна запісывала пра сваю нянавісць да немцаў! Значыць, здарылася штосьці страшнае.

Мне здалося, што, напалоханая сваім удзелам у партызанскіх справах і арыштамі, яна збаялася і зрабіла ганебную справу супраць сваіх людзей, свайго народа. Вось чаму «к былому нет возврата». Што ж цяпер яе чакае?! Як я перанясу гэту ганьбу маёй дзяўчынкі, якою я так ганарыўся! Мне пра яе гаварылі розныя гадасці, нават, што яна выйшла замуж, гуляла з немцамі і г. д. і г. д. Калі б гэта нават было праўда, я ўсё б дараваў, абы толькі не самае страшнае — не здрада. Магчыма, яна нікога не выдала, а толькі змаладушнічала і пашла на повадзе ў самых страшных нашых ворагаў.

Гэта мала мяняе справу. Нічым не выкупіць і гэтай віны перад народам, які кроўю сваёй абараняе сваю свабоду. Вось гэтыя жудасныя думкі не даюць мне спакою. Ізноў яны палезлі ў галаву, калі арыштавалі Рунцо, які нібы быў з Нінай заадно. Не кары мне страшна, якая чакае зараз гэту няшчасную жанчыну, а яе ганьбы, што змардуе яе і маю душу. Лепш ужо смерць! Лепш пахаваць мне маё каханне, сэрца маё, жыццё, усё, чым яна была для мяне, як бачыць яе заплямленую перад светлым воблікам майго народа. Успомні нашу любасць, Ніна, пачуй гэта маё жаданне і, калі ты сапраўды вінавата, лепш памры дзеля светлага твайго вобліка, які застаўся ў маім сэрцы. І дзеля шчасця дзяўчынкі, якая стала тваёй і маёй дачкой.

«Мне было скучно без тебя, но все до тех пор, пока ты не начинал разыгрывать из себя любовника«

Елена Бровка — жена поэта Петруся Бровки, друга Глебки. Письмо, которое цитируется ниже, было написано в эвакуации в Ташкенте.

***

25/8−42

Дорогой Ноник!

Вот когда, кажется, я буду тебе писать длинные письма, хотя ты и вовсе этого не заслуживаешь. Я поступила на такую работу, где нечего делать, кажется, будет целыми днями — в Казгиз редактором. Причем работа здесь сдельная, и если нет работы, то и денег не платят. Чудно! Дело, конечно, не в деньгах, поступить на работу мне пришлось из-за Юры (Юрий Бровко, сын автора письма. — Прим. TUT.BY), чтобы иметь возможность отдать его в детский сад. Не знаю, лучше или хуже мне теперь будет житься — боюсь, что хуже. Я на тебя очень рассердилась за твое последнее письмо. Оно мне очень не понравилось. К чему писать такие вещи. Ведь вся эта игра давно надоела еще в Минске, а теперь уж она совсем ни к чему. Я так все время радовалась каждому твоему письму, так нет, нужно было все испортить. И так было всегда — мне было приятно с тобой встречаться, разговаривать, мне было скучно без тебя, но все до тех пор, пока ты не начинал разыгрывать из себя любовника. Ведь нам уже давно не по 18, и, к сожалению, даже не по 25 лет. Учти хотя бы это… Я было написала тебе ругательное письмо, да Петя (Петрусь Бровка. — Прим. TUT.BY) сказал, что его не нужно посылать. Я понимаю его — он не хочет, чтобы ты подумал, будто я пишу по его научению. Да интересно, какие это разговоры обо мне могли вести вы с П. в Москве? Не скажу, чтобы я была в восторге от такой темы. По паре очень странных фраз, сказанных П., я вижу, что это тоже были какие-то совсем ненужные разговоры. Смешно, право. Даже на таком расстоянии, на каком мы теперь друг от друга, и то ты умудряешься причинить мне неприятности. Но хватит ругаться.

«Калі ў Вашым жыцці хто-нібудзь Вас палюбіць, то напэўна будзе такі няшчасны як я»

С Еленой Межигурской Глебка познакомился в 1942 году в деревне Колбасино, где в то время работала редакция газеты «Раздавим фашистскую гадину». Между Еленой и Петром вспыхнул роман, но Глебка постоянно горевал по Нине, думал о ней, жаловался Елене — и она решила идти через линию фронта, чтобы найти Нину и передать от нее сведения Петру. При переходе она пропала без вести.

Вашему вниманию — два ее письма к Петру Глебке.

***

5/12−42

Добры дзень! Выбачайце, што турбую Вас сваім можа зусім «не цікавым» маленькім пісьмом (зараз жа пасля няўдачнага нашага спаткання), якое вельмі мяне ўстрывожыла.

Я не думала, што Вы са мной так развітаецеся. Можаце сабе ўявіць, які ў мяне цяпер настрой, калі я адважылася пісаць Вам гэтае пісьмо. Вы добра ведаеце аб маіх адносінах да Вас і Вам няварта было турбаваць мяне, бо да гэтага тэлефоннага званка я была спакойная, бо думала, што ў мяне ёсць сапраўды добры таварыш. Больш я з вамі ніколі ня ўбачуся, можа толькі на нашай роднай зямлі. Калі ў Вашым жыцці хто-нібудзь Вас палюбіць, то напэўна будзе такі няшчасны як я. С прывітаннем Лена.

***

[без даты]

Здравствуйте, милый Пётр Федорович.

Где я теперь нахожусь, Вам известно, это только половина моего пути. Приехали мы благополучно. Как мне не хотелось уезжать, не попрощавшись с Вами в последнюю минуту. Я металась по вокзалу, как сумасшедшая искала что-то, кого-то, но нашла только телефон-автомат, чему была очень рада, спешила услышать Ваш голос. И кто-то страшно для меня произнес: его нет. Я забыла все, забыла, что меня через несколько минут унесет поезд далеко, далеко, туда, где я буду жить только Вами, и ждать нашей скорой встречи.

В пути были все очень веселые, я также веселилась (я веселилась, потому что схапила спирытусу), но сердце мое плакало. Путь после станции я вам не могу описать, но когда-нибудь встретимся и все расскажу, я это буду помнить. Если б Вы знали, как тяжело, когда настоящая обстановка напоминает прошлое. Здесь такая же деревня, в которой когда-то мы жили вместе, но та деревня была наполнена каким-то счастьем, какой-то радостью, а здесь так скучно, так мрачно. Очень много встречаешь знакомых, но идешь и думаешь, что не встретишь того, кого хотелось бы встретить.

Работы у меня теперь очень много, я этому очень довольна, довольна, потому, что я делаю полезное дело, и что хотя на это дневное время забываю Вас, хотя не всегда мне это удается.

Боже мой! Разве я могу всё написать, что я хотела бы вам теперь сказать!

Не знаю, успею получить от Вас хотя бы маленькую весточку до отъезда, наверное, не успею, но Вы постарайтесь написать пару слов, этим поддержите меня. Лиля покуда что остается.

Прощайте, Вас любящая

Лена.

Передайте привет Гурскому (писатель Илья Гурский), Кучеру (критик Айзер Кучер), Пимену (поэт Пимен Панченко. — Прим. TUT.BY).

«Ответ получить не надеюсь, ты, видно, очень занят«

Невядома, калі і як пазнаёміліся Фіра і Пятро, хутчэй за ўсё, гэта быў несур’ёзны, мімалётны раманчык, па меншай меры, для Глебкі. Цікавы ён не сам па сабе, а ягоны фінал.

Даю лісты Фіры.

Добры дзень мой любы Пятрусь!

Я паслала табе ўжо адзін ліст. Мой каханы, як ты правёў свята 1-га мая? Вельмі цікава даведацца аб тваім здароўі. Што наогул чутна за гэты час у Маскве?

Цяпер, Пятрусь, паслухай, як я праводзіла 1-га мая. Увесь дзень праляжала ў ложку, а у 12 гадзін атрымала два ліста ад сына. Спачатку я чамусьці пачала хвалявацца, а потым гэта хваляванне перайшло ў радасць. Так я праспала да 2га мая. Мая маленькая крошачка, я была вельмі рада, што магла так хутка перадаць ліст, бо зараз спадзяюся атрымаць ад цябе адказ на гэты ліст. Пятрусь, зараз я увесь час сумую па табе. Асабліва цяжка ад таго, што я цябе кахаю, як сваю радзіму, а ты гаворыш, што я выдумшчыца. Пятрусь, я пераканалася, што ўжо назаўсёды ня знікне з маёй памяці твой вобраз, а разам з гэтым застанецца ў маёй памяці той час, які мы праводзілі разам. А зараз нас радзяляе цішыня цёмнага поля. Мой каханы, 2га мая выйшла на дарогу і паглядала, як па разбітай дарозе паўзуць машыны, а я чакаю, каб хутчэй падсохла. Думаю, у канцы мая паехаць к сыну. Стаю каля дарогі і час ад часу ўспамінаю аб табе, бо ты вельмі непасрэдны, цудоўны, ў табе столькі непаўтарымага хараства. Больш простага і чулага чалавека, як ты, я ў сваім жыцці не сустракала. Калі я гэта ўсё убачыла, я пачала цябе кахаць.

Пятрусь, ты гэта лічыш глупствам і кажаш, што я выдумшчыца, але гэта няпраўда, бо на працягу ўсяго часу нельга выдумляць. Пятрусь, 6 мая вярнулася дахаты, у Мехаўскім раёне праводзіла падпіску на пазыку. Успомніла, як праводзілі пазыку на Беларусі. Балюча думаць, што ў дзень падпіскі вораг топчыцца па беларускай зямлі, знішчая нашу радзіму. Але неўзабаве Беларусь будзе вызвалена ад Нямеччыны. Тады беларускі народ будзе святкаваць сваё вызваленне. Апяць пачне квітнець наша родная бацькаўшчына, разам з вызваленнем. Я буду цябе сустракаць, бо я першая буду у Мінску. Прашу прабачэння, што вельмі дрэнна напісана, лежучы ў ложку цяжка пісаць. Гэта першы ліст на роднай мове. Як жыве Ілья, Насця і Даніла? Прывітанне ім усім і Броўку.

Моцна цалую, яшчэ мацней кахаю, прывітанне ад Фёдара Паўлавіча і Зіны. Пятрусь пішы. Фіра.

9/5−44.

3.6.2. Арк.9

Родной и хороший друг! Сегодня я решила написать еще одно письмо, по-видимому, последнее. Разве ты сдержал свое слово? Петрусь, был договор на каждые три мои письма одно твое. Правда? А возможно, ты мои письма не получаешь в «Якоре», все может быть. Родной Петрусь, письма, которые я тебе пишу, они, побывав в Москве в гост. «Якорь», через Сураж попадают ко мне. В «Якоре» есть заботливый человек, берет мои письма, делает на конверте свою подпись и посылает лично в руки моего мужа. Но все письма попали в мои руки, а не мужа, так было поручено девушке, она работает на почте. Только я думала, что буду получать по суражскому адресу письма от других, а не свои. Мне очень интересно, чья это работа. Часть конверта я посылаю, посмотри на письмо, чья рука писала. Тетя Владя мне не пишет, правильно делает, я перед ней виновата. Но боже мой, разве я уже такая грешница, что ты не можешь написать два слова, как ты живешь.

Ладно, родной мой Петрусь, так видно богу угодно. Может быть, он простит все мои прегрешения.

Боже мой, как мне тяжело писать тебе, если получить хоть одно письмо тогда знал бы, что о тебе думают. Петрусь, тёте Владе я тоже послала два письма, больше не осмелюсь, но передай ей, что через партизан я узнала, что дача ее разбита немцами, Романовская забила досками уголок и живет там. Зимой замерзала. Жену лесничего Феню с детьми вывезли в Германию. Как здоровье тёти Влади? Как живут Илья Данилович и Настя? Привет всем. А тебя целую искренно, как друга, а из друзей ты у меня один.

Ф.Д.

Ответ получить не надеюсь, ты, видно, очень занят.

26/6−44

Рядом с письмом можно увидеть обрывок бумаги, на котором крупным, как будто детским почерком написано (цитируем с сохранением орфографии): «Витебская обл. Сураский р-н Дзер. Стасенки Надчальнйку НКВД Барадулька у сопствиныя руки.

Книгу «Вакол Пятра Глебкі» можно купить в столичном магазине «Академкнига».

Теги: Новости, Гомель