На Палессі да лістапада звярам раты пазакрывала

Источник материала:

Зноў у разгары земляробчы сезон. Руплівы селянін укінуў у глебу бульбу, гуркі, памідоры ды іншую гародніну. Цяпер з надзеяй чакае на ўрадлівы ўраджай, а нехта з самых прадпрымальных ужо першы прыбытак атрымоўвае з гандлюю гароднінай. Як не спадзявайся на дапамогу нябесных сілаў, але калі сам не патурбуешся, то ўсё згарыць на сонейку, пойдзе пустазеллем, а то і дзікія зверы пачастуюцца.

Нарыхтоўка аеру ў балоце каля вёскі Пінкавічы. 1934 год, Луіза Арнер Бойд

З апошняй з’явай усё часцей пачалі сутыкацца на Палессі. То дзікі ўлезуць у агарод, то бабры пагаспадараць ды і ваўкі з лісамі далёка не дзіва. Канечне, зараз шмат розных сродкаў, каб адбіць жаданне ў няпрошаных гасцей, а вось якое стагоддзе таму, ўсё было складаней.

Калі верыць адмысловым сельскагаспадарчым календарам ХІХ стагоддзя, то гаворыцца, што паляшук чакаў вясенняга Юрыя. Да 1918 года свята прыпадала на 23 красавіка, а цяпер 6 траўня. Вясенні Юрый для жыхароў Палесся быў нібы апошняй прыступкай, каб кінуцца ў актыўную працу на зямлі. Лічылі, што ад гэтага дня і па 26 лістапада – восеньскі Юрый – ва ўсіх звяроў раты пазакрываліся. Драпежнік не нападзе, ну як мінімум паменшацца нападкі на хатнюю жывёлу ды не будзе замінаць працы ў полі.

Галоўны вораг для палешука – воўк. Ва ўяўленні жыхароў “краіны багны”, гэта ня проста небяспечны дзікі звер, а д’ябальскі лакей. Верылі мясцовыя, што кожны чорт мае свайго ваўка і менавіта нечысць у абліччы шэрага робіць шкоду для людзей.

Стог саломы ў Пінкавічах, на версе невялічкі крыж – абярэг. 1934 год, Луіза Арнер Бойд

Больш палешукі спадзяваліся на Бога, але абараняліся з дапамогаю розных рытуалаў, якія цяжка аднесці да хрысціянскіх. Калі пасля зімы ўпершы раз пачыналі працу ў полі, то бралі з сабою грамнічную свечку, (свечка асвечаная 2 лютага на Грамніцы), благавешчанскую прасфору і булку хлеба, выпечаную на крыжапаклонным тыдні з крыжам наверсе. Пералічанае клалі на ніву, а ўвечары сям’я з’ядала прасфору і булачку.

Усё гэта рабілі пры закладцы ўраджаю, а пасля трэба было абараняць. Раніцай на Купалле жанчыны рвалі крапіву, якую вешалі на дзвярах у хлявах. Так адганялі яшчэ адную нечысць – русалак. Русалкамі называлі самагубцаў, якія заўсёды ходзяць голымі, з доўгімі валасамі, гайдаюцца на дрэвах, гуляюць ў жыце. Па павер’і, яны ні аднаго хлеба ня любяць у полі, акрамя жыта, дзе катаюць яйкі ў Наўскі Вялікдзень. Лякаюць быдла (у кароў знікала малако), знішчаюць ураджай, топчуць агарод. Адным словам – суцэльны голад чакаў палешука, калі не супрацьстаяць русалцы.

Амерыканец Пэрсі Кэмеран, асабісты кіроўца Луізы Арнер Бойд, сярод палескіх палёў. 1934 год

Абрады-абрадамі, а штодня палешукі спявалі песні, наракаючы на цяжкую долю, ўсхваляючы прыроду, просячы Бога даць здароўя і моцы, каб выгадаваць і сабраць добры ўраджай. Пра тое і маліліся.

Можа камусьці падасца ўсё дзікунствам, але збіралі ж ўраджай ды і не малы, а галоўнае, без “хіміі”, якая зараз ў кожным агародзе. І тое, не заўжды ў наш час гаспадары даюць рады спрабуючы выратаваць ад нейкай хваробы тую бульбу ці гурка… Як не круці, але сувязь, адзінства з прыродаю карысная рэч, так і жылі стагоддзямі на Палессі.