Родительский дом Ирина Новогродская превратила в усадьбу-музей этнографической направленности

Аб чым шкадуеш, пакідаючы “Рыбакову хату” зімой? Аб тым, што не хапае часу, каб прайсціся на лыжах па пракладзенай гаспадыняй трасе. Каб надыхацца спакоем, адчуць сябе ў пазамінулым стагоддзі, зазірнуўшы ў склеп пана Забэлы. Каб спакойна пагутарыць за медавухай і скваркай, пачуць ад Ірыны Фёдараўны Навагродскай паданні пра Белуна, вясковых майстрых, мову вышыванак… І канечне, вершы: глыбокія, адшліфаваныя, пранікнёныя настолькі, што наварочваюцца слёзы.

“Не магу без Ушаччыны. Вось гэты дом-музей я прысвячаю сваёй маці. Так і назвала “Матуліны рукі”, – гаворыць Ірына, паказваючы вонкавую сцяну хаціны. На ёй развешаны часткі кроснаў, воўначасалка… Адчыняе блізкую адрыну: там сярод рознага скарбу – скрыня, якая замяняла шафу, ложак і асабліва цанілася на вёсцы. А ў ёй кошыкі, іншыя пляцёнкі.

“А вось гэтым водаправодам і зараз карыстаюся, – смяецца, здымаючы з цвіка каромысла. – У недалёкай Старынцэ, дзе не засталося ніводнага жыхара, адшукала калаўрот. Ніхто не жыве і ў Вялічкаўцах, і Зачысці… А мне хочацца, каб памяць пра землякоў захавалася, а іх рэчы расказвалі пра побыт нашых продкаў, таму мая сядзіба-музей адназначна этнаграфічная. І хоць зарэгістравана як “Рыбакова хата”, калі быў толькі адзін домік, то з усімі надворнымі прыбудовамі, альтанкамі ператвараецца ў “Маю малую радзіму”.

Заходзім у невялікую хаціну з круглым сталом, двума ложкамі і канапай. На сценах “плюшанкі” і дыванкі, іконы ў ручніку-набожніку, побач класічны вясельны. У Ірыны хоць і музей, але і сядзіба, якая эксплуатуецца, таму практычна ўсе экспанаты яшчэ і служаць: налічнікі, накідкі, фіранкі… Усё, як было ў нашых бацькоў ці дзядоў. Людзі ведаюць яе захапленне і дораць старадаўнія рэчы. І экспазіцыя вышыванак атрымалася інтэрнацыянальнай. “Вось “дарожка” былой жыхаркі Белага чачэнкі Асаны Айкаўны Мельнікавай, налічнік маёй матулі, яго можна лічыць класічным, бо тут жаночы сімвал – ружы, маленькія кветачкі як працяг роду. А гэту вышыванку прывезла з Магілёўшчыны. Адтуль і яшчэ адзін падарунак ад сябра-краязнаўцы – саматканы зялёна-сіне-жоўты паясок – каляровая гама Віцебшчыны.

Што б ні паказвала Ірына Фёдараўна, абавязкова прыгадае прымаўку, раскажа свой трапны верш ці гісторыю. У яе ўжо гатовая праграма пад любую катэгорыю наведвальнікаў: для дзяцей – квэсты-заданні, выставы цацак… Для дарослых – на вачах сатканы пояс-абярэг. І літаральна для ўсіх: пракладзеныя сцяжыны па маляўнічым перашыйку паміж азёрамі Бельскае і Трошча, каб пабыць у адзінстве з прыродай. А паколькі ўжо назапашана зашмат экспанатаў, то экспазіцыі будуць зменнымі. Ну куды расставіць два мяхі “савецкіх” цацак. А зараз, на Калядкі, яны арганічна размясціліся на вокнах: з інсталяцыяй нараджэння Хрыста, побач з ёлкай, проста на канапе. Пластыкавы Дзед Мароз і плюшавы мішка. Усё гэта ацаніла дзятва яе знаёмых, што гасцілі ў вёсцы і завіталі “на агеньчык”. У двары будзе выстава “Экспрэс у СССР”.

Ну а ўжо зараз сустракае знаёмых у нацыянальным касцюме. “Кожнае наведванне да мяне абавязкова з праграмай пад канкрэтную публіку, падборам нацыянальных страў. Я гатую ўсе віды наліснікаў, аладак, клёцак, ведаю рэцэпты лекавай гарбаты, морсаў ды кісялёў. Разлічваю на супрацоўніцтва з культработнікамі і настаўнікамі ў рамках шостага дня: для знаёмства з побытам продкаў, той жа печчу з частаваннем блінамі. Працягваю пісаць паданні пра Белае і навакольныя вёскі. А таксама хачу сабраць і “Бессмяротны полк Бельскай воласці”. На жаль, пакуль курсірую паміж Клімавічамі і Ушачамі, адпачываючых няшмат. Аднак усё, што раблю па захаванні спадчыны малой радзімы – не толькі для турыстаў, напэўна, больш для нас, для мяне асабіста. Маю ў гэтым патрэбу. Тут зарыта мая пупавіна”.

Ляжаў вялікі снег, і на гэты раз я не дайшла да возера (дарэчы, у Ірыны з’явілася ўжо і ўласная лодка). А вось алеі жаданняў не прамінула – павязала стужачку, адшукаўшы незанятую ліпіну, хоць такіх там зусім нямнога.

Вольга Караленка.

Маёй Ушаччыне…

Намі шмат чаго парастрачана

У жыцця суматосе пустой.

Аблачынка, плыві на Ушаччыну

І мяне пазаві за сабой.

Раскажы, што мне добра жывецца,

Што павагі хапае людской.

Толькі сэрца чамусьці імкнецца

Да зямліцы, ад веку святой,

Што малою радзімай завецца.

Там дзяцінства смяецца ў твар,

Там так лёгка і светла на сэрцы,

Бесклапотных там тысячы мар.

Я не супраць гаёў клімавіцкіх,

Што купаюцца ў харастве,

Толькі сэрцу чамусьці больш блізкі

Той куток, дзе матуля жыве,

Дзе пануюць лугі і тоні,

Дзе мясцінак шмат дарагіх…

Назвы Белае і Кугоні

Так пяшчотна наш лашчаць слых…

Маеш што – беражы, не растрачвай,

Каб пасля не прыйшлося прасіць…

Аблачынка, плыві на Ушаччыну,

Ад мяне паклон занясі.

Нашы ўчынкі ўсе Богам пазначаны.

І за кожны нам трэба плаціць.

Аблачынка, плыві на Ушаччыну

І падзяку маю занясі

Да азёр, што бруяцца крыніцамі,

Што нас пояць жывою вадой,

Да бароў, што частуюць суніцамі,

Да ракіт над Ушачкай-ракой.

Усё наперад у жыцці не прадбачана.

І не трэба. Цікавей так жыць.

Аблачынка, плыві на Ушаччыну,

Аб любові маёй раскажы!