1. Заслаўе для Рагнеды

Источник материала:

На конкурс апавяданняў

Прачытаўшы эцюды Настассі Нарэйка, можна гаварыць пра iх недасканаласць i хапатлiвасць думкi. Так, усё так. Але пра нешта можна гаварыць толькi тады, калi гэта нешта ёсць.

А ў Настассi Нарэйка, студэнткi факультэта журналiстыкi БДУ, гэта нешта ёсць: узрушанасць душы, напружанасць думкi i слова, незаёмнасць слова.

Вiктар КАЗЬКО.

Настасся НАРЭЙКА

1. Заслаўе для Рагнеды

Я засынаю позна, бо доўга-доўга змагаюся штоноч са сваёю памяццю. Я ганю яе прэч — яна не сыходзiць, я прапаноўваю ёй хабар — яна не бярэ, я спрабую падмануць яе — яна падманвае мяне. Яна не ведае лiтасцi. Штоноч яна прыводзiць Яго да мяне, спярша ва ўспамiнах, пасля ў снах. Я не ўмею адрознiваць успамiны i сны...

Яна знаходзiць i абуджае Яго, каб я не забывалася. Але я i так не забуду, не забуду, пакуль кроў бяжыць ува мне, бо нават кроў ува мне — яго.

Я ехала ў Заслаўе ў сапраўдную рабiнавую ноч. Мне трэба было спяшацца, i я не думала пра хуткасць, з якою гнала машыну. Куды я ляцела ў процьме срэбных маланак? Не пытайце, бо я не помню. Мне проста трэба было ў Заслаўе — у горад, пабудаваны Рагнедай для адзiнага сына. Ведала б я... А калi б i ведала, нiчога не змянiлася б. Так было наканавана. Напэўна, у той дзень, калi бацькi назвалi мяне Рагнедай.

Я не бачыла сустрэчнай машыны. Божа! Гэта праўда. Я не верыла, што ёсць на зямлi яшчэ адзiн вар’ят, якi выедзе на дарогу ў рабiнавую ноч. Я запомнiла толькi фары. Дзвюма поўнямi яны разляцелiся на кавалкi ў маiх вачах...

Я прачнулася праз вечнасць. Так мне здалося.

Я ляжала недзе сярод нечалавечай, нерэальнай белi. Нi радасцi, нi адчаю. Я не ведала, цi жывая я, цi даўно памерла.

Тонкi праменьчык золата слiзгануў па маёй шчацэ. Сонца! Я павярнула галаву да яго i ў тое ж iмгненне аслепла ад болю, нiбы ён прабiў мае скронi халоднымi цвiкамi наскрозь. Залаты горад, што разгарнуўся перад вачыма, бы кнiга, адкiнуў боль прэч. Заслаўе! Я заплакала ад шчасця. Заслаўе...

Я паспрабавала сесцi, але так i не змагла, кiнутая назад нябачнай рукой.

— Вам рана ўставаць.

Чалавечы голас.

Я паглядзела туды, дзе ён нараджаўся, i нiбыта маланкай былой рабiнавай ночы шуганула ў мяне. Ён! Я ведаю, што гэта дзiка гучыць, але я пазнала Яго. Як можна было не пазнаць, калi я ехала ў залатое Заслаўе да Яго?!

Мы гаварылi доўга-доўга, бясконца, i я думала, што ведаю Яго бясконца даўно, што я нарадзiлася з Iм, жыла Iм i нарэшце знайшла. Я нават не спыталася, як клiчуць Яго. Гэта не мела значэння.

Ён ехаў у тую ноч на машыне, з якой я сутыкнулася. Ён застаўся жывы, без нiводнай драпiны, абаронены нечым нечалавечым. Я ехала на д’ябальскай хуткасцi... Я памятаю... Я ледзь не памерла...

Ён аддаў мне сваю кроў — i я засталася жыць, а пад Яго вачамi назаўсёды акрэслiлiся шэрыя ценi.

Я стала часткай Яго. Адной крывёю. Заслаўе навечна, як мне задавалася, звязвала нас. Я называла Яго родным, Ён мяне — роднай. Мы схадзiлi наш горад уздоўж i ўпоперак. Мы вывучылi яго да драбнiц, да апошняй вулiцы, да апошняга каменьчыка брукаванкi.

А пасля... Ён пайшоў. Пайшоў, каб не вярнуцца нiколi.

Я i сёння бачу Яго твар у небе над залатымi купаламi цэркваў, я i сёння чую Яго голас у шуме заслаўскага ветру.

Я кожны дзень хаджу на могiлкi i прашу ў Яго прабачэння. Я не ведаю, за што я прашу. Напэўна, за тое, што не зберагла, узяла Яго кроў без усялякiх роздумаў, як сваю, а яшчэ за тое, што першы раз прачытала Яго iмя толькi на пахавальным помнiку. Iзяслаў.

Рагнеда i Iзяслаў...

Яна, князёўна, памерла раней за свайго сына. Якая яна была шчаслiвая!

Я жыву без Яго ўжо шмат гадоў. Дый цi жыву?

Пакiнь мяне, памяць! Сыдзi! Я сама нiколi не забуду Яго. Кроў ад крывi.

Засынаю толькi пад ранiцу, а прачнуўшыся, знаходжу на падушцы спiсаныя маiм почыркам аркушы. Вершы... Ён прыходзiць у сне i дыктуе мне iх. Я запiсваю, каб ранiцай перачытваць i плакаць над радкамi. Я буду памятаць. Я нiколi не паеду з Заслаўя.

2. Прывiд старой бiблiятэкi

Не бойцеся мяне. Я — блакiтны прывiд старой бiблiятэкi, i я не зраблю вам злога. Я нiчога не магу... Толькi блукаю тут мiж лiтар i пылу, вартую памяць.

Мая бiблiятэка вялiкая, як Сусвет. Вы не верыце? А варта было б паверыць. Я сотнi гадоў блукаю па ёй i нiколi не трапляла да адной кнiжнай палiцы двойчы. Iх вельмi шмат. Мiльёны назваў. Тысячы аўтараў. Мiльярды старонак. Тут усё: згубленае ў вяках i захаванае на вякi.

Я часам чытаю гэтыя кнiгi, калi хтосьцi з наведвальнiкаў забывае на адной з палiц свечку. Я рэдка ўвогуле выходжу да людзей. Нашто пужаць iх? Яны могуць больш не прыйсцi...

Чаму я выйшла да вас? Вы хочаце ведаць? Я даўно назiраю за вамi. Так, не пужайцеся. Я бачыла, як да ранiцы вы сядзелi над кнiгаю i не ведалi стомы, я бачыла, як вы лашчылi яе старонкi, чула, як вы шапталi ледзь чутна прыгожыя беларускiя словы, паўтараючы iх за аўтарам. Я шмат перабачыла за гады сваёй варты, я чакала вас, i вось нарэшце вы з’явiлiся. Я была падобнай на вас, калi была... жывой. Вы слухаеце мяне, i я бачу, як недавер знiкае з вашага сэрца. Я вельмi гэтаму рада.

Прабачце, але яшчэ я бачыла хворы бляск вашых вачэй у полымi свечкi, я бачыла вашу бледнасць i... кроў на насоўцы. Прабачце.

Я не хачу вас пужаць, але прывiды рэдка гавораць з жывымi — толькi тады, калi апошнiм часам самы час iсцi на нябёсы.

Сёння вы вельмi стамiлiся, мiлы. Не бойцеся нiчога. Вы любiце гэтую зямлю, гэтую мову. Вы — паэт, хоць нiкому нiколi не чыталi сваiх вершаў. Вы будзеце шчаслiвым, калi пераступiце апошнюю мяжу.

Не гаварыце нiчога. Гэта адбiрае сiлы. Паслухайце мяне. Калi ласка... Сядзьце зручней. Вось так... Я павiнна растлумачыць вам.

З нараджэннем новага дня, ужо хутка, я знiкну назаўсёды. Мой час вычарпаны. Я захоўвала гэтую бiблiятэку шмат гадоў, i я стамiлася. Мне далi час — хто? О, не пытайцеся, бо я сама не ведаю гэтага — мне далi час знайсцi сабе замену. Я доўга шукала i амаль страцiла надзею. Мала хто прыходзiць сюды... А потым з’явiлiся вы. Я палюбiла вас, не дзiвiцеся, i прагна, як сасмяглы — вады, чакала вас. Вы прыходзiлi, i я пачынала жыць, амаль як раней. была б мая воля, я згадзiлася б вякi правесцi ў скрыжалях бiблiятэкi ў адзiноце, абы толькi гэта адлекавала i выратавала вас. Я чытала аб гэтай хваробе, я ведаю, што ад яе так рана памёр Максiм Багдановiч, наша кветка-валошка, ад яе... памерла я сама. Я не магу дапамагчы вам. Прабачце. Я зусiм стамiла вас?.. Божа, якiя глыбокiя вочы!

Мне трэба iсцi. Не! Не! Сядзiце. Не варта спрабаваць нешта змянiць. Не варта.

Вы згодны замянiць мяне ў гэтай бiблiятэцы? Згодны, пакуль хопiць сiлаў, а iх хопiць! Берагчы яе скарбы?.. Я ведала, што вы адкажаце менавiта так.

Бывайце!

Памятайце адно: пакуль жывуць гэтыя кнiгi, жыве Беларусь.

Бывайце!

Калi б я не была прывiдам, я пацалавала б вас на развiтанне. Прабачце мне...

Бывайце.