А беларусы — усё ж нацыя газетная...

Источник материала:

А беларусы — усё ж нацыя газетная...

Як карэспандэнт "Звязды" працаваў у газетным павiльёне "Белсаюздруку"

З газетнымi шапiкамi мы сутыкаемся амаль штодня. То газету купiць, то асадку, то картку тэлефонную, то талоны на праезд... Своеасаблiвая крама "1000 дробязяў", толькi ў мiнiяцюры.

Асноўная ж функцыя шапiка — забяспечыць жыхара горада газетай. На сёння ў краiне зарэгiстравана каля 1300 розных выданняў, і, вядома ж, пэўным чынам iх патрэбна рэалiзоўваць. Спосабаў гэтых шмат (падпiска — адзiн з найбольш эфектыўных). Але рознiчны продаж — таксама варыянт.

Каб высветліць, што гэта за "хлеб" — прадаваць друкаваную прадукцыю, я вырашыў на адну працоўную змену стаць звычайным кiяскёрам...

Па сталiцы найбольш распаўсюджаныя кiёскi "Белсаюздруку". Усяго ў Мiнску iх усталявана каля 340, кiяскёраў, адпаведна, каля 716. Зусiм нядаўна ў сталiцы з’явiўся амаль рэвалюцыйны шапiк — павiльён на вул. Жукоўскага, 10а. Ён нашмат большы за звычайны газетны шапiк, таму кiяскёраў-прадаўцоў тут двое, ды i прадаюць яны не толькi газеты, але i шмат iншых тавараў. Паласавацца тут можна нават кавай (для гэтага ўсталяваны адмысловы апарат). Настрой у павiльёне падтрымлiвае DVD-сiстэма, уключаная на канале МТV. Так што, прыйшоўшы ў павiльён па любiмую "Звязду", вы ўдосталь зможаце адпачыць пад клiп Брытнi Спiрс цi Дзiмы Калдуна, пацягваючы раз-пораз светлы "Капучына"...

— Гэты павiльён працуе ўжо каля месяца, — кажа начальнiк аддзела арганiзацыi гандлю РУП "Белсаюздрук" Аксана Мiхайлаўна Валгай. — I сёння ў сталiцы ён такi адзiн. Гэта дастаткова новая форма працы для нас, бо тут мы паспрабавалi сумясцiць плюсы як кiёска, так i крамы. Звычайна людзi ў кiёсках завуцца кiяскёрамi, але паколькi ў нас не кiёск, а павiльён, то ўмоўна прафесiю можна абазначыць як кiяскёр-прадавец.

— Каб працаваць у сферы абслугоўвання, — прызнаецца Аксана Мiхайлаўна, — патрэбен своеасаблiвы склад характару i своеасаблiвая вытрымка. Таму, безумоўна, скаргi на кiяскёраў бываюць. Цяпер распрацоўваем адукацыйную праграму для кiяскёраў, якая будзе праходзiць у некалькi этапаў. Галоўны ж прынцып — ад адносiнаў да пакупнiка залежыць продаж.

А яшчэ, як мне расказала Аксана Валгай, да 80 працэнтаў супрацоўнiкаў "Белсаюздруку" складаюць прадстаўнiкi слабай паловы чалавецтва, кiяскёраў-мужчын з 716 чалавек няма нiводнага.

Гэта ўчора не было, сёння — будзе. За працу бярэцца карэспандэнт "Звязды"...

Паўгадзiны да адкрыцця: куды схавалася "Страказа"?

Працоўны ранак у суботу для кiяскёраў Алены Фалькоўскай i Аляксандры Дашкевiч пачынаецца амаль за гадзiну да адкрыцця павiльёна. Алена прыязджае на сваёй машыне, а Саша жыве ў гэтым жа мiкрараёне (iсцi недалёка), таму, як прызналiся дзяўчаты, у прынцыпе, асаблiвых праблем дабрацца да працы ў iх няма. Гэта я са сваёй Малiнаўкi амаль гадзiну еду...

  Першая задача для кiяскёраў — забраць з бункера свежую прэсу (на жаргоне кiяскёраў — адмысловае месца ў кiёску, якое адкрываецца знадворку i куды прывозяць пошту). Прызнацца, напачатку мне было крыху нiякавата, бо мае новыя напарнiцы працавалi так спраўна i зладжана, што я i не ведаў, куды ўставiць свае пяць капеек, каб дапамагчы. Але ў рэшце рэшт знайшоўся. У той час як Алена працiрала вiльготнай швабрай падлогу ў павiльёне, а ва ўключанай DVD-сiстэме ў рэжыме "без гуку" на ўсе лады жэстыкуляваў рэпер Цiмацi, я дапамагаў Аляксандры разбiраць свежую прэсу. Газет шмат, i мая задача (на першым часе) палiчыць iх колькасць. Газеты ляжаць стосамi i вельмi шчыльна. З непрывычкi некаторыя газеты ў мяне нiяк не хацелi лiчыцца з нормай: то 18, то 17, а палiчыш трэцi раз — усё як бы i супадае — 20 штук. Але 20 — яшчэ добра, "Комсомольскую правду", якой па накладной павiнна было быць 150 экзэмпляраў, я пералiчваў разоў сем...

Спачатку ўсё пералiчваецца i звяраецца з накладной, якая прыходзiць разам з газетамi. Затым — замена ўчарашнiх газет на новыя.

Калi справа даходзiць да часопiсаў, працы становiцца больш. Iх не толькi трэба палiчыць, але i падпiсаць.

— Так, "Рукзачок" ёсць, "Лiза" на месцы, а дзе ж "Страказа"? Лена, ты "Страказу" не бачыла?

Кiяскёр Аляксандра напачатку мяне не на жарт напалохала: пра якую такую страказу гаворка? Як высветлiлася пазней i "Рукзачок", i "Лiза", i "Страказа" — гэта ўсё найменнi выданняў. Так што па ведах перыёдыкi, прызнаюся, кiяскёр дасць фору любому журналiсту.

Але "Страказы" нiдзе не было. Паглядзелi з аднаго боку касы, з другога — "Страказы" няма. I пад касай паглядзелi — пуста, у каробцы — таксама няма. Пайшлi ў бункер...

Выйшаўшы з павiльёна, натыкнулiся на купку мужчын i бабульку-дворнiка. Яны стаялi за павiльёнам i ўжо, вiдаць, з самага ранку збiралiся зладзiць для сябе "культурны адпачынак" (пасля яго звычайна чырванее нос...)

Аляксандра адамкнула бункер — праверыла, паглядзеў i я — пуста. "А мы нiчога не бралi", — вiнаватым голасам, апраўдваючыся невядома за што, пачалi мужчыны з кампанii дворнiкаў. — У нас жа ключа няма..."

Знайшлася "Страказа" пад лiстом паперы, на якi мы напачатку не звярнулi ўвагi.

На гадзiннiку без пяцi хвiлiн да адкрыцця, а перад дзвярыма павiльёна ўжо чарга. Нервова пераступаючы з нагi на нагу, першыя пакупнiкi ўжо рыхтавалiся да "штурму".

Мы ж у гэты час заканчвалi сартаванне прэсы. Учарашнюю патрэбна было зняць са стэлажа, на яе месца пакласцi свежы нумар. Затым палiчыць колькасць таго, што засталося непрададзеным i адкласцi — усе нараспрададзеныя нумары ў канцы тыдня забiраюцца.

Стрэлка гадзiннiка ляцела як шалёная, а нам патрэбна было выставiць яшчэ i новыя часопiсы...

— Ну, што? Адкрываемся? Ужо час, — словы Алены для мяне як мяшком па спiне — боязна. Але дарогi назад няма...

Ранiца пачынаецца...

Гэта раней я думаў, што ў кiёсках людзi купляюць газеты. Слухайце: якi ж я наiўны! Нашы першыя пакупнiкi куплялi дэкадныя праязныя, цыгарэты i мiнеральную ваду без газу. А ўжо затым пачыналi звяртаць увагу на газеты.

Вось дзяўчына зайшла. Высокая, стройная, прывабная. Я ўжо i газеты нават раскладваць спынiў, сачу за прыгажуняй, спрабуючы вызначыць, да якога друкаванага выдання ляжа душа ў мадэлi. Дзяўчо прагледзела вiтрыну, затым вопытным вокам акiнула стэлаж з глянцавымi часопiсамi i падышоўшы нарэшце да касы, папрасiла... цыгарэт i шакаладу.

Вось двое хлопцаў. Падышоўшы да касы, з ухмылачкай, пытаюць у маiх напарнiц: "Дзяўчаты, га дзяўчаты? Шакаладку купiць хочам, а што вы нам параiце? Што самае смачнае?"

Адкуль гэта ведаць кiяскёру, ён што, усе назвы шакаладу спрабаваць павiнен? Яны ж гэтую прадукцыю прадаюць, а не вырабляюць.

Пакуль я так стаяў, з пытаннямi пачалi падыходзiць i да мяне: "Скажыце, а "Автобизнес" ёсць?", "Женскую газету" хачу!", "Мне патрэбны комiксы, у вас ёсць?", "А плацiць Вам цi на касе?.."

Стаяў я спачатку на зале — папраўляў раскiданыя пасля пакупнiкоў газеты i сшыткi. I вось ля стэлажа з дзiцячымi выданнямi знаходжу цэннiк ад "Вялiкай таямнiцы Хамы i Суслiка". I пакуль я шукаў, адкуль гэты цэннiк звалiўся, мяне спаткала чарговае пытанне: "А што у вас есть для женщин?"

Ведаеце, хто задаваў пытанне? Пажылы мужчына! Так-так, я ўжо прызвычаiўся да таго, што "Сакрэты Сабрыны" купляюць пераважна для хлопчыкаў, а "Женская газета" наросхап iдзе ў мужчын.

Значыць, выданнi для жанчын. Не ведаю, цi параiў бы я што-небудзь, калi б у мяне не было навыкаў у журналiстыцы, але якраз тут гэтыя веды прыйшлiся вельмi да месца. Бачачы выданнi для жанчын першы раз у жыццi (бо звычайна я iх не чытаю), давялося не толькi расказваць iх змест, але нават i рэкамендаваць. А мужчына прызнаўся пасля, што да жонкi ў бальнiцу iдзе, таму ўся перыёдыка выключна для яе. Густ мой мужчыну спадабаўся, у вынiку ён купiў усё, што было аўтарытэтна мною адрэкамендавана...

— Скажыце, а "клей-момент" ёсць? — на гарызонце пажылая жанчына з маленькiм унукам гадоў сямi. Дзве пары вачэй пiльна сочаць за мной.

— Няма, толькi звычайны, канцылярскi, — прыходзiць мне на дапамогу Алена i паказвае на вiтрыну школьных прылад.

— А што вунь там у кутку такое шэранькае стаiць, цi не клей ПВА? — не сунiмалася бабуля, патрабуючы адказу менавiта ад мяне. Я, зiрнуўшы на надпiс шэранькага цюбiка, пацвярджаю бабулiны здагадкi. — А ён якой якасцi? Такi ж рэдкi, як i канторскi?

— Не, больш густы, — спрабуючы выплысцi на агульнай эрудыцыi, пачынаю тлумачыць пакупнiцы. — Iм картон зручна склейваць.

— А для пластмасы дакладна не падыдзе?.. — зноў недаверлiва пачала бабуля.

Давярай i правярай

Пакупнiкi заходзiлi да нас патокамi. То нiводнага, то чалавек дзесяць.

— А ў вас выпадкi крадзяжоў былi?— пытаюся ў Алены, калi ў павiльёне зноў стала цiха.

— Не тое каб часта, але нядаўна вось маладога чалавека злавiла: спрабаваў часопiс "Цюнiнг для аўтамабiляў" вынесцi. Вядома, забыўшыся пра аплату. А часопiс, мiж iншым, 12 тысяч каштуе. I прыстойны такi хлопец з выгляду быў, гадоў пад трыццаць...

Дзверы павiльёна зноў адчыняюцца (як кажуць, не прайшло i года) — i чарговая партыя пакупнiкоў ужо корпаецца ў стэлажы з газетамi, адшукваючы патрэбнае. Вось жа народ — хлебам не кармi, дай у газетах пакапацца. I галоўнае, з якiм задавальненнем яны гэта робяць!

Пакуль Алена i Аляксандра шчыравалi на касе, я, стоячы ў зале, сачыў за тым, каб нiхто нiчога не вынес. I хоць пакупнiкi ў нас усе сумленныя (дзякаваць Богу), пасля расповеду пра цюнiнг я на кожнага пакупнiка глядзеў з асцярогай. Павiльён адмысловай сiстэмай аўдыёрэагавання яшчэ не абсталяваны, таму штрых-кодаў, якiя б звiнелi пры вынасе тавару, яшчэ няма. Таму галоўным пакуль застаецца пiльнае вока кiяскёра, якое акрамя пакупнiкоў, касы i тавару, павiнна сачыць яшчэ i за залай. У рэшце рэшт мая звышпiльнасць дала свой плён.

Нiчым не прыкметны з выгляду хлопчык гадоў дзесяцi стаяў ля стэлажа дзiцячай лiтаратуры i пiльна ўглядаўся ў часопіс "Сакрэты Сабрыны". Затым усё яшчэ не зводзячы вачэй з часопiса, малое палезла ў кішэню i, выцянуўшы адтуль 500 рублёў, доўга ўглядалася ў купюру.

— Ало, бабушка, ты когда меня за хлебом посылала, сколько денег дала? Пять тысяч? Неправда...Пятьсот рублей. Скончыўшы размову, хлопчык...узяў "Сабрыну" i паклаў у пакет. Я назiраў далей — што ж хлапчанё рабiць будзе?

А ён тым часам падышоў да другога стэлажа, дзе ляжалi альбомы, сшыткi, блакноты... Неўзабаве кампанiю "Сабрыне" склалi яшчэ два альбомы...

Далёка хлопчык не адышоў...

Калi ты гэтага хочаш

Часта даводзiлася бачыць, як дзецi "строiлi" бацькоў. Вось адзiн хлопчык гадоў пяцi нiяк не згаджаўся на той варыянт, якi прапаноўвалi бацькi: толькi адну (а не пяць) размалёўку. Малое ў такiх выпадках тупала нагамi i выцягвала з палiцы самыя дарагiя i яркiя вокладкi (у 70 працэнтаў гэта былi ўсё тыя ж нумары "Сабрыны"). I калi непахiсныя бацькi нiяк не хацелi саступаць, малое выкарыстоўвала апошнi козыр: пераходзiла на гучны-гучны плач. I тут свой спрыт паказвалi ўжо бацькi, якiя альбо хуценька куплялi ўзгаданую добрым словам "Сабрыну", альбо не куплялi нiчога i выведзенае на вулiцу малое працягвала свае оперныя канцэрты ўжо там.

— Можа, на касе паспрабуеш? — прапанавала мне Алена i ўбачыўшы мой шок, суцешыла: — Нiчога, баяцца не трэба. Усе мы некалi пачыналi.

Сiстэма работы касавага апарата нескладаная. Бераце тавар i нахiляеце, каб запiшчэў штрых-код. На экране камп’ютара з’яўляецца назва тавару з рознымi нумарамi. Вы павiнны выбраць на экране той нумар газеты, якi пажадаў набыць пакупнiк. Затым увесцi колькасць тавару (звычайна, калi газета адна, то набiраеце адзiнку). Пасля нацiснуць яшчэ пару-тройку клавiшаў, каб з’явiлася акенца для ўводу сумы, якую для аплаты працягвае пакупнiк. Па-майстэрску нацiскаеце "Увод" i пад гукi квiтка, якi выбiвае камп’ютар, аўтаматычна адкрываецца каса, дзе вы збiраеце грошы для рэшты. Вось i ўся арыфметыка, як кажуць. Але не ўсё так проста. Талоны, да прыкладу, штрых-кода не маюць, таму яны прабiваюцца па асобнай схеме.

А зараз уявiце, якi спрыт i лёгкасць рук патрэбна мець касiру для таго, каб на аднаго клiента прыходзiлася не больш за дзве хвiлiны? Менавiта столькi часу затрачвалi мае напарнiцы-прафесiяналы на аднаго пакупнiка. Мне ж толькi на тое, каб штрых-код запiшчэў, патрабавалася часам амаль цэлая хвiлiна. Затым пакуль я нацiскаў (вядома, напачатку блытаючыся) розныя клавiшы, то забываўся пазначаць колькасць тавару. Чэк друкаваўся, вылазiла каса з грашыма, а я яшчэ не ведаў, колькi павiнен даць рэшты. Хоць для гэтага мне патрэбна было проста ўважлiва паглядзець на экран камп’ютара...

Адзiнае, што ў мяне выходзiла на выдатна, дык гэта словы на развiтанне: "Дзякуй вялiкi. Прыходзьце яшчэ"...

— У мяне рукi каменныя — спрабуючы апраўдацца перад Аленай i Аляксандрай, у чарговы раз прашу ў iх парады. Яны, усмiхнуўшыся, ахвотна пачынаюць тлумачыць наноў i нават паказваюць на практыцы алгарытм дзеянняў.

А пакупнiкi, не ведаючы, што перад iмi псеўдакасiр (цi, дакладней сказаць, наваяўлены кiяскёр), як нiчога i не было падыходзiлi да маёй касы i працягвалi газеты, сшыткi, часопiсы. З горам папалам, але ўжо праз хвiлiн пяць я, налаўчыўшыся, стаяў за касай, быццам усё жыццё толькi на ёй адной i працаваў. Вынiкам майго нядоўгага стаяння за касай i адпаведна гонарам, сталi некалькi газет, адна пачка цыгарэт i цэлы цюбiк клею!

***

Заканчваючы змену, я апошнi раз па-кiяскёрску акiдваю вокам залу. Усё ж мне яе будзе не хапаць, так паспеў я прывыкнуць да гэтых газет, DVD-сiстэмы i пакупнiкоў з розным настроем. Адзiнае, што я адчуваў, акрамя пачуцця голаду (з ранiцы не паспеў паснедаць), гэта пачуццё стомы ў нагах. Працу кiяскёраў (менавiта ў гэтым павiльёне) можна суаднесцi хiба што з працай кандуктараў, якiя пастаянна на нагах цi з пастухамi ў полi, а яшчэ з працай фотамадэляў, якiя пастаянна хадзiць павiнны. Толькi подыум у кiяскёра свой — гэта газетны павiльён.

А беларусы — усё ж нацыя газетная. Газеты мы выпiсваем, газеты мы i купляем. I хай студэнты БДУ па спецыяльнасцi "web-журналiстыка" мне i запярэчаць, сказаўшы, што век газеты адлiчвае свае апошнiя гады, але я з гэтым пакуль не магу пагадзiцца. На сёння газета яшчэ патрэбная. I кажу пра гэта ўпэўнена не толькi як журналiст, але i як кiяскёр.

Iлья Лапато.