Калядны НЯЧЫСЦІК

Источник материала:

На пачатку студзеня 1944 г. вярталiся мы, двое партызанаў, з задання ў лагер.

Заданне было нескладаным i не надта рызыкоўным. Выканалi мы яго датэрмiнова. Ішлi спакойна, не засцерагаючыся, бо ўжо мiнулi месца, блiзкае да гiтлераўскага гарнiзона ў Дзянiскавiчах (вялiкая вёска каля Ганцавiчаў).

Шчыра кажучы, мы зусiм не спяшалiся "дадому", у свой партызанскi лагер, бо сёння мы самi сабе гаспадары, а ў лагеры адразу пойдзеш на сваё падначальнае месца радавога байца. Дык чаго бегчы? Куды спяшацца?

На ўскрайку вялiкай вёскi Чудзiн зайшлi ў хату:

— Пераначаваць пусцiце?

Гаспадыня, сталая жанчына гадоў паўсотнi, зусiм не ўзрадавалася нечаканым гасцям. Кiўнула на лаўку ля акна: "Сядайце". А сама працягвала займацца сваёй справай. Корпалася ля печы, выходзiла на падворак без усякай да нас увагi. Быццам нас у хаце няма. Маўляў, селi дык i сядзiце цiхенька.

"Вось скнара сухая, — думаў я, абураючыся. — Нiякай увагi да нас, партызанаў... Нябось, каб палiцаi заявiлiся б, то ваўчком бы забегала-закруцiлася".

Калi ўжо добра прыцямнiлася, гаспадыня запалiла газнiчку. Выграбла з печы кошык печанай бульбы i паставiла побач талерку кiслага малака.

— Вось суседка дала для вас... А ў мяне, акрамя "пячонкi", нiчога... "Паронку" не вару, бо без солi яе не надта паясi, а солi ў мяне на адзiн зуб засталося; i дзе яе ўзяць, ды за што?..

— Ну i гадаўка наша гаспадыня, — шапнуў я свайму таварышу. — Для нас, партызанаў, бульбу нiшчымную... А палiцаям, са страху, пэўна, i сальца знайшла б.

Але мой калега Iван абурэння майго не падтрымаў:

— Мо яна сапраўды нiчога другога не мае. Сам падумай: сёння мы да яе. Учора-пазаўчора былi другiя, а заўтра яшчэ нехта прыйдзе. Дзе ж тут скаромiны набрацца?..

Спаць мы паклалiся адразу пасля вячэры. Гаспадыня заспяшалася задзьмуць газнiчку:

— Газы ў мяне некалькi кропель засталося, — буркнула яна хмура. — Дзе i за што яе ўзяць? Гэта я для вас каганец запалiла, а сама лучынай цi корчыкамi смалянымi абыходжуся.

Потым памаўчала, уздыхаючы цяжка, i шапатнула:

— Даруй мне, Божа... Перад святам тваiм калядным я свечкi табе не магу запалiць.

Мы з Iванам, разявiўшы раты, пераглянулiся: "Дык гэта ж Калядкi сёння!.. А мы i не падумалi нават".

...Прахапiўся я ад моцнага штуршка:

— Уставай! У хаце непарадак!..

I сапраўды, у хаце было поўна дыму. Збянтэжаная гаспадыня мiтусiлася вакол печы:

— А божачка мiлы... Ды што гэта здарылася? Печ не гарыць...

Доўгай чапялой з прывязаным венiкам яна поркала ў трубу:

— Не цягне... Вось нячысцiк!

Мiгам ускочыўшы з ложка, Iван апынуўся каля гаспадынi:

— Супакойся, цётухна... Я зараз пайду зiрну, што там за нячысцiк.

I хуценька падаўся з хаты. А я расчынiў усе дзверы, каб пазбавiцца ад дыму.

Хвiлiны не прайшло, як пачуўся радасны голас гаспадынi:

— Ой, загарэлася ў печы!.. Ды так добра цягне...

Сапраўды, дровы ў печы, што амаль патухлi, успыхнулi дружна вясёлым полымем.

З’явiўся Iван. У руцэ кавалак аконнага шкла:

— Вось ён, наш "нячысцiк"! Жартачкi калядныя, сто гадоў вядомыя! На страху давялося лазiць, з комiна здымаць. Вядомая блазнюкоўская справа.

— Ах, нягоднiкi!.. — заахала гаспадыня. — Быццам працы iншай не маюць.

— Дык гэта яшчэ дробязь, — засмяяўся Iван. — Маглi б на страху i воза зацягнуць.

Неўзабаве сядзелi мы за снеданнем. Палагаднелая i разам неяк памаладзелая гаспадыня (шкада, выветрылася з памяцi iмя яе) камандавала за белым абрусам, што з’явiўся на стале. Гаршчок ачышчанай — не "ў мундзiрах" — бульбы вабiў пасыпанай зверху соллю. На мiсачцы падымалася добрая кучка кiслай капусты з крывава-чырвонымi ягадамi журавiнаў, а шчарбаты сподак цягнуў вока да сябе не тоўстымi, але i не тоненькiмi шматкамi бела-ружовага сальца "са шкуркай". "Цэнтрам" усяго гэтага хараства была цёмнага шкла бутэлька.

Вельмi прыемна было сядзець нам за гэтым калядным сталом, але ж наперадзе была дарога.

На вулiцы, ля самай хаты, сустрэла нас група хлопцаў. Усе прыкладна майго ўзросту — да васямнаццацi. Спынiлiся, сталi скручваць самакруткi.

— А вы, хлопцы, мабыць, нашай гарэлачкай пачаставалiся, — смяецца адзiн.

Iван яму адразу ў тон:

— Такi пачаставалiся. А вы, мабыць, лiчылi зарабiць на дурнiчку? Вось бабулька старая кiнецца шукаць дапамогу, i мы тут як тут.

Пакурылi, пасмяялiся. I кранулi мы сваёй дарогай. Недалёка ўжо заставалася. За Чудзiнам — Пярэвалакi, Вялiкi Рожан. А там i лагер наш, партызанскi.

* * *

Вось такi быў у мяне выпадак на пачатку 1944 года. Якраз на Каляды. Вайна ў самым разгары.

Не ведаю, як склаўся лёс майго баявога таварыша Iвана Аляксеевiча з даволi рэдкiм прозвiшчам Капа. Быў ён многа старэйшы (1911 г.). Пражываў у вёсцы Пужычы Ленiнскага раёна былой Пiнскай вобласцi.

I можа сёння там, у Пужычах, засталiся яго сваякi, каму гэтыя ўспамiны будуць i цiкавымi, i блiзкiмi.