«Калi ласка» — наш зварот бясконцы!»

Источник материала:

Добры дзень, родныя словы!

Пятрусь Броўка

Гасцiннасць нашага народа здаўна адзначалася замежнiкамi-падарожнiкамi. А ў мiнулую вайну колькi людзей самых розных нацыянальнасцяў апынулася на нашай зямлi, i як усе яны чула пасля ўспамiналi дабрыню, спагадлiвасць нашых бацькоў, дзядоў! I, вядома ж, гэты характар народа не можа не адбiцца ў мове. I мне тут жа выплываюць словы: калi ласка! I радкi Петруся Броўкi, прысвечаныя iм:

У любiмай мове, роднай, наскай,

Ах, якiя словы: «Калi ласка!..»

Як звiняць яны сардэчнаю струною,

Праз усё жыццё iдуць са мною.

Трапiць госць у будзень, а цi ў свята:

— Калi ласка, калi ласка ў хату!

У гэтым вершы беларуская гасцiннасць не толькi для людзей, а да ўсёй жыццядайнай прыроды:

Гром грымiць. З нябёсамi размова:

— Калi ласка, цёплы дождж вясновы!

I не вельмi буйны i не рэдкi —

На сады, на пушчы, на палеткi,

На грыбы, на ягады, на кветкi...

I як багата тут выяўляецца ў гэтым падрабязным, грунтоўным пералiчэннi працавiтасць народа. Нездарма мы можам ганарыцца нашымi працалюбнымi жнiўнымi песнямi, якiх — о дзiва! — няма як жанру ў фальклоры нашага блiзкага народа-суседа...

Для мяне ў гасцiнна-запрашальных словах «Калi ласка!» гучыць i пашанотны зварот да ўласнае волi, увага да ласкi таго, каго мы запрашаем, не прымусам, не навязлiва. На памяць прыходзiць хрысцiянскае: «Рабi тое другому, што люба самому». Яшчэ да хрысцiянства, у далёкай мiнуўшчыне, у таго ж Платона была засцярога: «Не рабi другому, што не люба самому». Але там была засцярога: «Не рабi», хрысцiянства ж прыйшло з актыўнай пазiцыяй дабра.

Паўторым яшчэ раз: «Рабi тое другому, што люба самому». Беларускi выраз «Калi ласка!» працягвае, як мне здаецца, хрысцiянскiя традыцыi з увагаю да другога, сустрэчнага замiлавання.

Ветлiвасць, добразычлiвасць iдуць поплеч, поруч з падзякаю. Як прыемна было нам дзякаваць у жыццi за чыюсьцi падтрымку нас, за разуменне, за ўвагу, дапамогу, паслугу, параду, турботы, клопат (абавязкова ў адз. лiку: не клопаты!), запрашэнне, цёплы прыём, гасцiннасць!

Звернемся да родных прыказак:

Дзякуй таму, хто хлебам кормiць, а больш таму, хто хлеб-соль помнiць.

Дзякуй за полудзень, я i так не голадзен.

Дзякуй таму, хто еў i каму падавалi.

Дзякуй гэтаму дому, пойдзем к другому.

Не кажы дзякуй, калi цябе не частуюць.

Дзякуем не адбыць, трэба заплацiць.

Апошнiм часам можна пачуць i такiя: «Дзякуй у кiшэнь не пакладзеш (у чарку не нальеш)», але не буду iх згадваць, бо хоць, можа, для каго яны i жартоўныя, але для каго яны i намёк.

На словы «дзякуй», «вялiкi дзякуй (не вялiкае дзякуй, а вялiкi дзякуй!) або «дзякую», «вельмi дзякую», «шчыра дзякую» адказваюць па-рознаму. Але заўважым: у адказ на «дзякуй» у народзе «калi ласка» не гаворыцца. «Калi ласка» — значыць, зрабiце ласку, будзьце ласкавы, прашу вас. Таму можна сказаць: «Дайце, калi ласка!», «Прынясiце, калi ласка!», «Бярыце, калi ласка!». У такiх выразах гэта гучыць натуральна.

Калi дзiця падзякавала вам, скажам, за яблык, то можна адказаць: «Еш на здароўе!» Калi за малако: «Пi на здароўе!» Калi дзякуюць за падораны адзетак цi абутак, то: «Насi(це) здаровы!». А ёсць яшчэ заменнiк усiх гэтых выразаў: «Спажывай(це) на здароўе!» або карацейшае: «На спажытак (вам, табе)». Бо спажываць можна ядомае i неядомае — усё, абы iшло на карысць.

А цудоўнае, поўнае сцiпласцi «Няма за што» (руск. не стоит благодарности)! Як бы вам гэта нiчога не каштавала. Тут жа могуць выступiць i такiя выразы-памагатыя: «Гэта дробязь (драбнiца)», «Няма чаго ўспамiнаць!», «Ды што вы? Мне гэта няцяжка».

А ўвогуле на падзяку за ваш варты падарунак можна адказаць: «Я рады, што вам гэта спадабалася». А на дзякаванне за нейкую паслугу: «Мне прыемна было гэта зрабiць».

Жывыя адносiны заўсёды падкажуць належныя словы — словы, якiя якраз тады i лягуць вам на душу i прыйдуць вам на вусны.

Рубрыку вядзе Анатоль КЛЫШКА.