"Дакладнасць усiх фактаў гарантую!"

Источник материала:

Вёску спалiлi нямецка-фашысцкiя акупанты. Хто мог, паспеў уцячы. Але людзi сталага веку нiкуды не пайшлi, засталiся — iх знiшчылi разам з вёскай.

"Не ведаю, па якой прычыне на Могiлках вёсак у Хатынi нашай вёскi няма", — адзначае Iван Пятровiч.

Вядучы навуковы супрацоўнiк Дзяржаўнага мемарыяльнага комплексу "Хатынь" Iрына Напрэева паведамiла: да вайны ў Падказеллi было 44 хаты, 201 жыхар. Вёску спальвалi двойчы, у 1942 годзе i ў вераснi 1943-га. Знiшчана 41 хата, 12 жыхароў. У Хатынi ўвекавечаны вёскi, якiя цалкам знiшчаны з усiм насельнiцтвам — адноўленыя пасля вайны i не адроджаныя. А яшчэ больш як 4 тысячы беларускiх вёсак знiшчаны з часткай насельнiцтва...

Старшы навуковы супрацоўнiк гiсторыка-археалагічнага музея Мсцiслаўскага раёна Валянцiна Машкова, да якой я звярнулася па дадатковую iнфармацыю, удакладнiла, што вёскi Падказелле цяпер не iснуе. А прозвiшчы загiнулых разам з вёскай у Вялiкую Айчынную вайну змешчаны ў кнiзе "Памяць. Мсцiслаўскi раён".

Невыпадкова ў тэлефоннай размове Iван Пятровiч Людагоўскi папярэдзiў: "Дакладнасць усiх фактаў гарантую!"

Ён нарадзiўся ў 1929 годзе. У 1946-м скончыў 7 класаў Далговiцкай школы, працаваў у калгасе. Пасля службы на Балтыйскiм флоце працаваў у Магiлёве на аўтазаводзе iмя Кiрава, закончыў вячэрнюю 10-годку, потым Паўночна-Заходнi iнстытут, завочную ВПШ пры ЦК КПСС. 23 гады працаваў на партыйнай рабоце, перад выхадам на пенсiю — на прафсаюзнай.

Таццяна ПАДАЛЯК.

"Дакладнасць усiх фактаў гарантую!"

Даведаўшыся аб тым, што "Звязда" працягвае праводзiць акцыю "Нашчадкi вогненных вёсак", я вырашыў напiсаць вам пра лёс сваёй вёскi-партызанкi, якую ў вераснi 1943 года фашысцкiя захопнiкi спалiлi цалкам.

У 1941 годзе мне было 12 гадоў, падзеi тых дзён яскрава захавалiся ў маёй памяцi.

Такiм чынам, у вёсцы Падказелле, што на Мсцiслаўшчыне, да Вялiкай Айчыннай вайны налiчвалася больш за 70 двароў. Вёска глыбiнная: да чыгункi 15 км, да раённага цэнтра Мсцiслава — 35 км.

У той час у вёсцы не было тэлефона, не было радыё. Газеты прыходзiлi на 3—7-ы дзень.

Сумную вестку аб пачатку Вялiкай Айчыннай вайны 22 чэрвеня 1941 года прынеслi ў вёску жыхары, якiя выязджалi на базар у мястэчка Расно, што на Дрыбеншчыне.

Пачалiся трывожныя днi. Назаўтра па першай мабiлiзацыi пайшлi ваеннаабавязаныя мужчыны абараняць Радзiму. Праз некалькi дзён у небе з’явiлiся фашысцкiя самалёты-сцярвятнiкi. Варожая авiяцыя панавала ў паветры. Балюча i горка было глядзець, як у няроўных баях гiнулi нашы лётчыкi.

...Дзесьцi напрыканцы першай дэкады лiпеня 1941 года ў вёску ўвайшлi першыя нямецкiя танкi, увайшлi без бою. Пачалося трывожнае жыццё.

Справа ў тым, што наша вёска знаходзiлася на старой Смаленскай дарозе i на нямецкiх картах гэта дарога значылася самай кароткай дарогай да Масквы.

Паўтара месяца на ўсход рухалася фашысцкая армада з ранiцы да позняга вечара. Спачатку iшлi механiзаваныя часцi: танкi, артылерыя — iшлi сытыя ад нарабаваных магазiнаў, складоў. Затым пайшла пяхота, абозы, iншыя тылавыя часцi.

Пачалiся суцэльныя набегi — дай "млеко", дай "яйкi". Ганялiся за курамi, забiралi скацiну.

Каб захаваць кароў, статак кругласутачна пасвiлi ў лесе. Каб малых дзяцей напаiць малаком, мацi вадзiлi iх разам з сабой на дойку кароў. Прынесцi малако дамоў нельга было — немцы адбiралi яго на краi вёскi.

У канцы верасня 1941 года пракацiлася хваля карных атрадаў. Па вёсцы развесiлi аб’явы: "За захаванне зброi — смерць, за захаванне матацыкла — смерць, за захаванне радыёпрыёмнiка — смерць".

Потым наступiла зацiшша. Да зiмы ўсталявалася фашысцкая ўлада — ваенны камендант, палiцыя. Прыходзiлi жахлiвыя навiны аб расстрэлах грамадзян яўрэйскай нацыянальнасцi.

Жыхары акупаваных раёнаў адчулi "прывабнасцi жыцця" даўно забытых старадаўнiх перыядаў — жылi без запалак, газы, солi. Пайшлi ў выкарыстанне лучыны, крэсiва, калiйныя ўгнаеннi замест солi.

Пачалася вярбоўка на работу ў Германiю. Першапачаткова ўсхвалялi "райскае" жыццё ў Рэйху. Калi ж добраахвотнiкаў аказалася вельмi мала, пачалася прымусовая адпраўка. Забiралi апошнiх кароў у насельнiцтва.

Так працягвалася да красавiка 1943 года. У нашы багатыя лясамi краi прыбыў партызанскi полк Грышына. Партызан пастаянна праследавалi часцi нямецкай армii i ўласаўцы. Пачалiся пастаянныя аблавы, баi, перастрэлкi. Людзi жылi ў пастаяннай трывозе за жыццё.

I вось у вераснi 1943 года немцы пачалi адступленне. Першая такая часць прыбыла ў суседнюю вёску Далговiчы.

У нашу вёску адтуль прыйшла настаўнiца i паведамiла, што мост цераз раку на дарозе на Расну спалiлi партызаны, i немцы вымушаны будуць ехаць праз нашу вёску.

Сапраўды, неўзабаве па дарозе з боку Далговiчаў з’явiлiся два матацыклы. У кожным з iх сядзела па 2 немцы.

Партызаны, якiя былi ў гэты час у вёсцы, абстралялi матацыклiстаў, мабыць, аднаго немца паранiлi. Першы матацыкл немцы кiнулi, другi развярнуўся i без стрэлаў усе адправiлiся назад.

Жыхары вёскi ведалi, што немцы жорстка адпомсцяць за нападзенне на iх разведку, большая частка вяскоўцаў пайшла ў лес.

I сапраўды, не прайшло i дзвюх гадзiн, як фашысты атакавалi вёску. Жыхароў, якiя не змаглi схавацца ў лесе, расстралялi. Вёску спалiлi цалкам.

Больш за тыдзень мы чакалi ў лесе прыходу Савецкай Армii, пасля чаго прыйшлi на папялiшча.

Гэта быў цяжкi час. Частка сем’яў пераехала ў iншыя ўцалелыя вёскi, частка пабудавала зямлянкi, частка па некалькi сем’яў тулiлiся ў лазнях, якiя засталiся.

Фронт спынiўся за 10 кiламетраў ад нашай вёскi на рацэ Проня. 9 месяцаў мы жылi ў прыфрантавой зоне i толькi, калi ў вынiку аперацыi "Баграцiён" фронт пайшоў за захад, пачалося аднаўленне вёскi.

Пасля вайны ў вёсцы было крыху больш за 30 двароў. Затым у вынiку ўзбуйнення калгасаў вёску Падказелле залiчылi ў разрад неперспектыўных i неўзабаве яна спынiла iснаванне.

У цяперашнi час на месцы вёскi, дзе пражывала да вайны больш як 200 чалавек, засталася адна старая лiпа, пасаджаная яшчэ да Кастрычнiцкай рэвалюцыi.

Iван Пятровiч ЛЮДАГОЎСКI,

пенсiянер.

г. Магiлёў.